Đi tìm dòng chảy rác thải nhựa

Đó là những kết quả của Dự án nghiên cứu “Nguồn phát thải, nơi tích tụ và các giải pháp nhằm giảm thiểu tác động của rác thải nhựa đến cộng đồng ven biển ở Việt Nam” (Dự án 3SIP2C) thực hiện trong hơn 3 năm qua.

Phát biểu tại cuộc họp tổng kết “3SIP2C: Hành trình nghiên cứu và đề xuất giải pháp cho vấn đề rác thải nhựa ven biển Việ̣t Nam” diễn ra ngày 18/2 tại Hà Nội, ông Fergus McBea, Bí thư thứ nhất phụ trách vấn đề Khí hậu và thiên nhiên của Đại sứ quán Anh kỳ vọng kết quả nghiên cứu của dự án sẽ tiếp tục được ứng dụng để mở đường cho các giải pháp giảm nhựa khu vực ven biển trong thời gian tới.

Ông Fergus McBea cho biết, với hơn 8.000 tấn rác thải nhựa được tạo ra mỗi ngày, Việt Nam là một trong 10 quốc gia hàng đầu thế giới có ô nhiễm nhựa. Khoảng 75% chất thải rắn trong nước bao gồm nhựa, được quản lý sai cách hoặc xử lý không đúng cách, với chưa đến 30% rác thải nhựa được tái chế.

Theo GS. Lưu Ngọc Hoạt, Phó Hiệu trưởng trường Đại học Phenikaa, với đường bờ biển dài 3.260 km trải qua 28 tỉnh thành, vùng ven biển Việt Nam đóng vai trò sống còn trong phát triển kinh tế và sinh kế cộng đồng. Tuy nhiên, ô nhiễm nhựa đã và đang đe dọa nghiêm trọng hệ sinh thái, sức khỏe cộng đồng và tính bền vững kinh tế quốc gia. Hàng năm, khoảng 730.000 tấn rác thải nhựa xâm nhập vào môi trường biển, đặt ra nhu cầu cấp thiết về hành động phối hợp giữa các bên liên quan.

Ông Fergus McBea cho biết, đồng hành cùng Việt Nam trên hành trình giải quyết ô nhiễm nhựa, năm 2020, Quỹ nghiên cứu thách thức toàn cầu của chính phủ Anh đã khởi động một chương trình nghiên cứu trị giá 20 triệu bảng Anh. “Nguồn phát thải, nơi tích tụ và các giải pháp nhằm giảm thiểu tác động của rác thải nhựa đến cộng đồng ven biển ở Việt Nam” là 1 trong năm 5 dự án nhận được tài trợ của Quỹ. Ông Fergus McBea kỳ vọng kết quả nghiên cứu của dự án sẽ tiếp tục được ứng dụng để mở đường cho các giải pháp giảm nhựa khu vực ven biển trong thời gian tới.

Dự án 3SIP2C do trường Đại học Phenikaa (Việt Nam) và trường Đại học Hariot Wyatt (Vương quốc Anh) thực hiện trong 3 năm rưỡi, tại một số tỉnh, thành phố ven biển ở miền Bắc bao gồm Hải Phòng, Nam Định.

GS. Thomas Wagner, đến từ Đại học Hariot Wyatt (Vương quốc Anh) cho biết, trong khuôn khổ nghiên cứu, các nhà khoa học đã ghi nhận nhiều khía cạnh khác nhau, qua đó nhận thấy một vấn đề quan trọng: Rác thải nhựa không tích tụ ở một chỗ mà có sự di chuyển từ trong đất liền ra bờ biển.

“Rác thải nhựa trôi theo mương, theo sông đổ ra bờ biển. Chúng chuyển động trong môi trường, ảnh hưởng tới sinh kế và nơi sinh sống của cộng đồng. Nghiên cứu của chúng tôi muốn làm rõ hơn tác động thật sự của nhựa tới con người ở mọi nơi, trong mọi cảnh quan, dọc theo các con sông và ở các thành phố lớn như Hà Nội”, ông Thomas Wagner chia sẻ.

“

Dự án 3SIP2C được tài trợ bởi Quỹ Nghiên cứu thách thức toàn cầu (GCRF) thông qua Hội đồng nghiên cứu Môi trường tự nhiên (NERC) thuộc Tổ chức Nghiên cứu và Đổi mới Sáng tạo của Vương quốc Anh (UKRI) với mục tiêu đánh giá tác động của ô nhiễm rác thải nhựa đến các hoạt động kinh tế xã hội, chất lượng môi trường và sức khoẻ con người; từ đó đề xuất chính sách và giải pháp nhằm giảm thiểu tác động của rác thải nhựa đến các cộng đồng và ngành kinh tế ven biển tại Việt Nam.

Rác nhựa di chuyển theo mùa bão, gió mùa

Sau hơn 3 năm triển khai dự án 3SIP2C, các nhà nghiên cứu đã có nhiều phát hiện mới.

Trong đó, về mô hình vận chuyển nhựa, các nhà nghiên cứu xác định gió mùa và bão ảnh hưởng đáng kể đến sự phân bố và đường đi của rác nhựa nổi.

Cụ thể, vào mùa khô (gió Đông Bắc), 76,1% rác thải nhựa lớn được vận chuyển về phía Nam; 23% tích tụ ở gần bờ biển thuộc đồng bằng sông Hồng, trong đó khoảng 7,04% tích tụ trong phạm vi 25 km về phía bắc và 15,96% trong phạm vi 75 km về phía nam của cửa sông Ba Lạt.

Trong khi đó, vào mùa mưa (gió Tây Nam), 42% rác nhựa được đưa ra vùng ngoài khơi vịnh Bắc Bộ; Các mô hình vận chuyển dọc bờ biển về phía bắc (24,8%) và phía nam (11,7%) thay đổi nhiều do thường xuyên bị bão làm thay đổi và phá vỡ. Đặc biệt, trong thời này này, hình thành các quỹ đạo vận chuyển nhựa riêng biệt trước và sau bão.

Về mức độ phân bổ vi nhựa, nồng độ vi nhựa được ghi nhận cao hơn trong các mẫu phân tích thu vào mùa khô (3,2 mg/m³) so với mùa mưa (2,3 mg/m³), chủ yếu là vi nhựa dạng sợi. Các điểm tích tụ nhiều rác thải nhựa (điểm nóng) bao gồm đảo Cát Bà (ngoài biển khơi) và vịnh Cát Bà. Trên sông Hồng, nồng độ giảm dần về phía thượng nguồn, hạ nguồn và các khu vực cửa sông. Ngoài ra, nồng độ của vi nhựa gần cửa sông bị ảnh hưởng bởi thủy triều.

Ô nhiễm nhựa đang gây ra những tác động về kinh tế đối với cộng đồng sinh sống ven biển, nổi bật nhất là thiệt hại đáng kể đối với nghề khai thác và du lịch ven bờ.

Các cộng đồng ven biển cung cấp những hiểu biết giá trị về sự phân bố nhựa theo mùa, với các loại rác thải phổ biến bao gồm túi ni lông, chai nhựa và bao bì thực phẩm, đặc biệt là trong mùa mưa. Tuy vậy, nhận thức về vi nhựa và tác động của vi nhựa còn thấp trong phần lớn bộ phận ngư dân, người nuôi trồng thủy sản và khách du lịch.

Theo khảo sát của nhóm nghiên cứu, hiện nay, ngư dân và nông dân sẵn sàng tham gia các nỗ lực của cộng đồng để thu gom và tái chế chất thải nhựa. Theo đó, để tăng cường hiệu quả các hoạt động trên, cần có thêm các biện pháp khích lệ tham gia của cả cộng đồng để giảm thiểu ô nhiễm ở các khu vực ven biển Việt Nam.