Tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn từ hồ chứa thủy lợi ở miền Trung - Tây Nguyên

Nhiều hồ chứa xuống cấp

Tại hội nghị Phòng chống thiên tai miền Trung - Tây Nguyên vừa diễn ra tại Đà Nẵng, Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN-PTNT) đã có báo cáo về công tác quản lý an toàn đập, hồ chứa nước trong khu vực. Theo đó, cả nước có 6.648 hồ chứa thủy lợi trên địa bàn 45 tỉnh, thành. Trong đó ở 19 tỉnh, thành từ Thanh Hóa vào đến Bình Thuận có 3.551 hồ chứa (chiếm 53,4% cả nước).

Các địa phương có nhiều hồ chứa nhất cả nước đều thuộc khu vực này (Thanh Hóa có 610 hồ, Nghệ An 629 hồ, Đăk Lăk 543 hồ…). Đây cũng là khu vực có 388/702 hồ chứa lớn (chiếm 55% cả nước), 16/22 hồ chứa trên 100 triệu m3 (chiếm 73%) của cả nước. Hồ Cửa Đạt và hồ Tả Trạch là 2 trong 3 hồ chứa quan trọng liên quan đến an ninh quốc gia.

Theo Tổng cục Thủy lợi, hiện khu vực miền Trung - Tây Nguyên có 693/1.200 hồ hư hỏng, xuống cấp của cả nước (chiếm 58%). Nhiều hồ chứa trong khu vực bị hư hỏng, xuống cấp, công trình đầu mối của các hồ chứa không đủ khả năng chống lũ theo tiêu chuẩn hiện hành, nhất là các hồ chứa nhỏ.

“Từ năm 2008 đến nay, các tỉnh trong khu vực đã xảy ra 38 sự cố đập, hồ chứa trong tổng số 50 sự cố đập, hồ chứa trên cả nước (chiếm 76%). Riêng năm 2017, do ảnh hưởng của những trân mưa lớn liên tiếp đã xảy ra 16 sự cố đập, hồ chứa ở khu vực này trong tổng số 23 sự cố đập, hồ chứa trên cả nước (chiếm 70%)”, báo cáo của Tổng cục Thủy lợi nêu.

Cũng báo cáo này, nhiều trường hợp hồ sơ lưu trữ công trình hồ chứa bị thất lạc hoặc hư hỏng, nhất là các hồ chứa nhỏ xây dựng cách đây 30- 40 năm hầu như không còn hồ sơ thiết kế công trình. Trong khi số lượng đập, hồ chứa bị hư hỏng lớn như nêu trên, kinh phí đầu tư sửa chữa nâng cấp còn thiếu thốn. Ý thức của một bộ phận cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ đập còn hạn chế, có nhiều vụ vi phạm hành lang bảo vệ đập…

Tổng cục Thủy lợi thống kế, trong số 1.200 hồ chứa thủy lợi bị hư hỏng, xuống cấp trên cả nước đã có 450 hồ chứa được đưa vào danh mục đầu tư trong dự án Sửa chữa và nâng cao an toàn đập (WB8) với tổng kinh phí 433 triệu USD. Bộ NN&PTNT đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ hỗ trợ 19 tỉnh miền Trung - Tây Nguyên sửa chữa, nâng cấp 46 hồ với kinh phí 287 tỉ đồng (trong tổng số 83 hồ, 500 tỉ đồng cả nước).

Hạn hán và lũ lụt

Với địa hình có độ dốc lớn, nhiều sông suối, miền núi Quảng Nam có tiềm năng rất lớn về thủy điện. Trên hệ thống sông sông Vu Gia - Thu Bồn, hiện có 44 dự án thủy điện đã được triển khai.

Đà Nẵng là địa phương đang phải đối mặt suốt gần 1 thập niên qua, rằng nước bắt nguồn từ sông Vu Gia bị nước mặn xâm nhập. Có năm, nguồn nước của nhà máy nước Cầu Đỏ bị nhiễm mặn suốt 10 tháng. Riêng tháng 6,7/2018, nguồn nước liên tục bị nhiễm mặn, có lúc độ mặn gấp 7 lần mức quy chuẩn cho phép.

Còn với Quảng Nam, khi sông cạn, hàng vạn nông dân 2 bên sông Vu Gia  thiếu nước để sản xuất. Con số 300.000 ha đất nông nghiệp khô cằn, bỏ hoang được các huyện Đại Lộc, Duy Xuyên (Quảng Nam) thông kê, báo cáo mỗi năm nó lên điều đó.

Còn vào mùa mưa, khi hàng chục hồ chứa trên thượng nguồn sông Thu Bồn và Vu Gia đồng loạt xả nước. Năm nào cũng vậy, cả một vùng đồng bằng rộng lớn tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng chịu cảnh lũ chồng lũ. Theo thống kê, chỉ riêng năm 2017, thiên tai lũ lụt đã gây thiệt hại cho tỉnh Quảng Nam hơn 1.600 tỷ đồng, làm chết 39 người. Thay vì điều tiết lũ, tham gia chống hạn như mục tiêu đề ra, thủy điện đã làm gia tăng nguy cơ lũ lụt.

Trao đổi với báo chí, ông Lê Trí Thanh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho hay, Quảng Nam đã nóng vội phát triển thủy điện nên thời gian đầu gặp nhiều bất cập, để lại những hệ quả lâu dài, đến bây giờ vẫn phải khắc phục. Hiện nay, tỉnh Quảng Nam đang rà soát để báo cáo cấp trên xin giảm thủy điện, không phát triển thêm.