Phụ nữ sẽ làm thay đổi thói quen tiêu thụ, phân loại rác trong cộng đồng

Thông điệp được đưa ra tại hội thảo Bình đẳng giới và Phát triển toàn diện trong quản lý chất thải nhựa, do Trung ương Hội liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Việt Nam phối hợp cùng Đại sứ quán Canada tại Việt Nam và UNDP Việt Nam đã tổ chức ngày 29/8, tại Hà Nội.

Phụ nữ chịu nhiều tác động từ ô nhiễm môi trường

Tại hội thảo, Chương trình Đối tác hành động quốc gia giảm nhựa đã công bố Báo cáo Đánh giá về giới trong chuỗi giá trị nhựa tại Việt Nam. Khảo sát do Chương trình Đối tác hành động quốc gia về Nhựa của Việt Nam (NPAP) thực hiện cho thấy, với vai trò là người chịu trách nhiệm chính trong việc xử lý công việc nội trợ và chăm sóc trong gia đình, phụ nữ là người ra quyết định mua sản phẩm nhựa. 71% người tham gia khảo sát quan tâm đến chất lượng và chất liệu của các sản phẩm nhựa họ mua, trong đó người tiêu dùng nữ quan tâm nhiều hơn người tiêu dùng nam. Hầu hết người tham gia khảo sát biết rằng rằng các sản phẩm nhựa sử dụng một lần ảnh hưởng đến sức khỏe của họ. Đa số muốn mua thực phẩm hữu cơ và các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Chia sẻ về những tác động của ô nhiễm môi trường tới phụ nữ, bà Nguyễn Thị Minh Hương, Phó Chủ tịch Trung ương Hội LHPN Việt Nam cho biết: Trong các chiến lược phát triển quốc gia và chính sách phát triển ngành của nước ta đã xác định, giới và môi trường nói chung, phụ nữ và môi trường nói riêng là một trong những vấn đề xuyên suốt đồng thời là mục tiêu quan trọng. Trong công việc, cuộc sống hàng ngày, phụ nữ tiếp xúc với môi trường nhiều hơn nam giới. Với bản chất sinh học nhạy cảm hơn nam giới, phụ nữ là đối tượng chịu ảnh hưởng của môi trường nhiều hơn, đặc biệt khi môi trường bị ô nhiễm, suy thoái. Tại một số nước, trong đó có Việt Nam, phụ nữ thường gặp các vấn đề bất thường về sức khỏe do sự phơi nhiễm các chất ô nhiễm. Tỷ lệ các ca ung thư cá biệt (đặc biệt là ung thư vú), sự rối loạn khả năng sinh sản và suy nhược mãn tính là một số vấn đề thường gặp, phổ biến ở phụ nữ hơn so với nam giới.

Phụ nữ chịu tác động tiêu cực của ô nhiễm môi trường, đặc biệt là phụ nữ nghèo thường ít được tiếp cận các quyền sử dụng đất, giáo dục và các dịch vụ hỗ trợ khuyến nông, tài chính... Điều này khiến họ dễ bị tổn thương hơn. phụ nữ không chỉ có nguy cơ bị phơi nhiễm sớm hơn và lâu hơn đàn ông mà đồng thời, khi gia đình bị ảnh hưởng sức khỏe do môi trường thì với vai trò “kép” chăm sóc gia đình, phụ nữ lại nhận gánh nặng gấp đôi.

Nhìn ở mặt khác, phụ nữ lại là nhân tố tích cực, là lực lượng quan trọng trong công tác bảo vệ môi trường. Họ là người sử dụng, tiếp cận, giải quyết các công việc hàng ngày liên quan đến rác thải, nước sinh hoạt, vệ sinh và chăm sóc cho gia đình. Những người mẹ, người vợ được xem là những nhà giáo dục đầu tiên trong gia đình nên có thể truyền đạt thông tin và nâng cao nhận thức cho các thành viên về bảo vệ môi trường. Từ góc độ người sản xuất, người tiêu dùng, hay người quản lý, họ cũng đều đảm nhận vai trò quan trọng trong việc giữ gìn và bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khoẻ cộng đồng – bà Minh Hương nhấn mạnh

Báo cáo Đánh giá hiện trạng về giới trong chuỗi giá trị nhựa tại Việt Nam do Chương trình NPAP thực hiện cho biết, tại gia đình, phụ nữ chịu trách nhiệm chính trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt, và có xu hướng hành vi quản lý chất thải bền vững hơn so với nam giới, họ chú ý nhiều hơn đến việc phân loại và tái sử dụng rác thải. Trong công việc thu gom, phân loại, thải bỏ và quản lý chất thải nhựa, các lao động nữ trong doanh nghiệp môi trường (khu vực chính thức) hay người thu mua đồng nát, ve chai (khu vực phi chính thức) đều tham gia rất tích cực. Họ cũng hưởng ứng các hoạt động của Hội LHPN Việt Nam, cũng như các tổ chức khác trong việc thúc đẩy quản lý chất thải và phân loại chất thải tại nguồn, thông qua Phong trào “Chống rác thải nhựa”, các chiến dịch truyền thông hay sáng kiến, mô hình thí điểm tại địa phương.

Mặc dù vậy, Việt Nam đang thiếu những nghiên cứu về các yếu tố giới và hòa nhập xã hội trong ngành sản xuất sản phẩm nhựa; thiếu những phân tích về giới và xã hội đối với việc thiết kế và sản xuất sản phẩm nhựa theo hướng tái chế; thiếu thông tin rõ ràng về các tác động về giới và xã hội của các thiết chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) hiện nay và trong tương lai.

Nâng cao vị thế của phụ nữ trong bảo vệ môi trường

Theo ông Patrick Haverman - Phó Trưởng đại diện thường trú của UNDP Việt Nam, phụ nữ giữ vai trò chủ đạo trong việc thu gom, phân loại và tái chế rác thải nhựa chính thức và không chính thức tại các hộ gia đình và cộng đồng. Chính quyền và cộng đồng cần ghi nhận sự đóng góp này trong quá trình xây dựng chính sách. Các nhà hoạch định chính sách cần có thêm các nghiên cứu, dữ liệu và bằng chứng về những vấn đề liên quan đến nhựa, giới và hòa nhập xã hội nhằm tránh mọi tác động tiêu cực đối với phụ nữ, lao động di cư và các nhóm dễ bị tổn thương khác trong quá trình thực thi chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Đồng quan điểm, ông Shawn Steil - Đại sứ Canada tại Việt Nam cho biết, các chương trình, dự án tài trợ của Canada hiện nay tập trung hỗ trợ quyền và sinh kế của phụ nữ nhằm bổ sung cho các nỗ lực chuyển đổi sang một nền kinh tế nhựa tuần hoàn và bền vững hơn.

Phía Canada cho rằng, khi thu nhập của phụ nữ cao hơn, họ có thể chủ động ứng phó với các tác động từ ô nhiễm môi trường cho chính họ cũng như cho gia đình. Có 2 khía cạnh hỗ trợ cần quan tâm là nâng cao năng lực cho phụ nữ và trang thị thêm các thiết bị bảo hộ lao động phù hợp, điều này sẽ giúp giảm sự kỳ thị xã hội đối với công việc vệ sinh môi trường, thu gom ve chai. Bên cạnh đó, nghiên cứu và truyền thông là xương sống của chính sách tốt, đảm bảo quyền và lợi cho phụ nữ. Việc xóa bỏ khoảng cách giữa chính sách cấp quốc gia và thực thi ở cấp địa phương cũng rất quan trọng, nhằm đảm bảo nhu cầu của người phụ nữ trong lĩnh vực này và góp phần quyết những vấn đề đặt ra về xử lý rác thải, giảm ô nhiễm môi trường.

Theo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, vai trò của phụ nữ trong giải quyết các vấn đề ô nhiễm rất quan trọng, nhưng họ không thể làm hết mọi việc mà đòi hỏi sự tham gia của tất cả các bên liên quan. Vị trí của họ trong chính sách, đặc biệt là những người thu gom ve chai, đồng nát còn khá mờ nhạt.

Tại hội thảo, các đại biểu đã gợi mở về vai trò của phụ nữ và cách thức giúp nâng cao bình đẳng giới, phát triển toàn diện trong quản lý rác thải nhựa ở cấp hộ gia đình và cộng đồng; sự cần thiết phải lồng ghép các vấn đề bình đẳng giới trong kế hoạch hành động chung về xây dựng và phát triển nền kinh tế tuần hoàn nhựa bền vững và toàn diện.