Xây dựng cộng đồng an toàn trước thiên tai: Tập trung dự báo sớm, chi tiết và tin cậy hơn

Xung quanh vấn đề nâng cao năng lực dự báo khí tượng thủy văn (KTTV) phục vụ phòng, chống thiên tai và phát triển, Tiến sĩ Hoàng Đức Cường, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ TN&MT) đã trao đổi với phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường.

Tiến sĩ Hoàng Đức Cường, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn

PV: Thưa ông, công tác dự báo KTTV của nước ta hiện đang đáp ứng được đến đâu?

TS. Hoàng Đức Cường:

Thông tin KTTV nói chung và thời tiết nói riêng và có vai trò rất quan trọng đối với đời sống. Công tác dự báo phục vụ những năm gần đây đã từng bước được nâng cao, đáp ứng được nhu cầu của xã hội, kể cả trong phòng chống thiên tai và ứng dụng thông tin vào sản xuất hàng ngày của các cơ quan, ngành, địa phương. Ví dụ, trong dài hạn, các cảnh báo, dự báo về khả năng thiếu nước, hạn hán, xâm nhập mặn trước 2 - 3 tháng đã giúp chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại ở Nam Bộ trong năm qua và tiếp tục cảnh báo diễn biến xâm nhập mặn cao trong năm nay ở ĐBSCL. Hay các dự báo, cảnh báo trước 3 - 5 ngày đối với bão, áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) đã giúp cho công tác ứng phó trên biển tốt. Nhiều năm nay, hầu như không có thiệt hại về người trên biển do bão/ATNĐ…

Minh chứng cho năng lực hiện nay của KTTV Việt Nam là đã được Tổ chức Khí tượng Thế giới tín nhiệm, giao nhiệm vụ thực hiện dự báo hỗ trợ hàng ngày cho các nước Đông Nam Á, về các thiên tai như bão, mưa lớn, gió mạnh, lũ quét.

Mặc dù vậy, đến nay dự báo một số thiên tai có quy mô nhỏ, diễn ra nhanh trong phạm vi hẹp thì độ tin cậy vẫn chưa được cao như: lốc, mưa lớn cục bộ, lũ quét, sạt lở đất. Hạn chế này không chỉ ở Việt Nam mà cũng đang là vấn đề của các nước trên thế giới, kể cả các nước có nền khoa học công nghệ phát triển. Khoa học dự báo thời tiết cực đoan còn nhiều vấn đề cần giả quyết trong thời gian tới.

Ngoài ra, mức độ chi tiết của các thông tin dự báo cho các điểm cụ thể và nhất là các dự báo càng xa thì độ tin cậy còn hạn chế, cần liên tục cập nhật các bản tin vì có sự thay đổi, điều chỉnh theo biến động của thời tiết.

PV: Dự báo KTTV có độ chính xác càng cao thì hiệu quả dự báo càng lớn. Độ chính xác của dự báo KTTV dựa vào những yếu tố nào, thưa ông?

Tiến sĩ Hoàng Đức Cường:

Trước hết, độ chính xác của dự báo KTTV phụ thuộc tính khó dự báo của các thiên tai KTTV vì chúng luôn có sự biến động mạnh trong khí quyển. Các hiện tượng có biến động rất mạnh, bất liên tục theo không gian và thời gian thì càng khó dự báo. Đặc biệt là mưa lớn cục bộ, lũ quét diễn ra rất nhanh trong phạm vị hẹp.

Tiếp đến là thông tin, số liệu quan trắc. Hiện nay, mạng lưới quan trắc của chúng ta còn thưa ở vùng núi và vùng biển nên sẽ gây khó khăn cho dự báo, cảnh báo các hiện tượng xảy ra nhanh, cục bộ như dông sét, mưa lũ lớn cục bộ và lũ quét, sạt lở đất vùng núi và cường độ bão ở trên biển.

Bên cạnh đó là phụ thuộc các công cụ, mô hình tính toán, dự báo. Có thể nói, KTTV là ngành khoa học cơ bản hàng đầu trong các ngành khoa học cơ bản. Dù khoa học đã phát triển vượt bậc nhưng nhân loại vẫn chưa tìm được phương pháp giải đúng của hệ phương trình mô tả các chuyển động trong khí quyển. Các kết quả hiện có mới chỉ là gần đúng và nhiều khi sai số rất lớn.

Nguồn nhân lực trình độ cao, yếu tố con người cũng là yếu tố quan trọng. Dù có nhiều số liệu quan trắc, nhiều phương án, mô hình dự báo nhưng nếu thiếu các phân tích chuyên sâu, thiếu sự tổng hợp và phân tích hệ thống… để ra quyết định, để khai thác hiệu quả các số liệu và phương án dự báo thì hiệu quả cuối cùng sẽ không cao.

Ngoài ra, tác động của BĐKH làm cho các hiện tượng cực đoan KTTV trở nên bất thường và khó dự đoán hơn, đồng thời tính dễ bị tổn thương trước thiên tai cũng gia tăng rất nhiều do quy mô nền kinh tế hiện nay được mở rộng và phát triển hơn nhiều so với trước đây.

PV: Như vậy, có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến độ chính xác của dự báo KTTV dẫn đến những bất cập trong công tác dự báo khiến cho địa phương còn bị động trong phòng tránh. Vậy, những bất cập đó đã được khắc phục ra sao, thưa ông?

Tiến sĩ Hoàng Đức Cường:

Bản chất thiên tai là khó đoán như chúng ta đã phân tích ở trên. Ở đây tôi muốn chia sẻ đầy đủ cho người dân nắm được, tránh ứng phó bị động và sai lệch.

Khi bão còn trên biển, chúng ta không có trạm quan trắc bề mặt, chỉ dựa vào duy nhất số liệu vệ tinh và dự báo của mô hình. Chỉ khi bão cách bờ 200 - 300 km, khoảng 1 - 2 ngày trước khi đổ bộ thì chúng ta mới có số liệu quan trắc về bão và cho phép đưa ra dự báo tin cậy hơn. Quy mô của bão thường rất rộng và trong vùng hoàn lưu bão thì bất kỳ khu vực nào cũng có thể xảy ra gió mạnh, hoặc gió giật mạnh hoặc mưa lớn hoặc cả ba thiên tai này.

Trong hai năm vừa qua, thời hạn dự báo bão/ATNĐ đã được nâng lên thêm 1 - 2 ngày. Trong bản tin dự báo bão đã đưa vào các chi tiết về vùng gió mạnh, thời gian có gió mạnh và tổng lượng mưa cho các tỉnh có thể bị ảnh hưởng trực tiếp của bão. Các đối tượng bị tác động cũng được liệt kê như tàu cá trong vùng nguy hiểm (gió mạnh trên cấp 6), lồng bè vùng ven bờ, nhà cấp 4, tháp truyền hình, thông tin, cây xanh, cột điện vùng gần tâm bão và vùng có khả năng có gió giật mạnh, vùng có nguy cơ ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất chi tiết đến cấp huyện… Các thông tin này liên tục được cập nhật với tần suất 3 giờ/lần và khi bão vào gần bờ thì tăng lên thành 1 giờ/lần.

PV: Để phục vụ phòng, chống thiên tai giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, góp phần phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn tới, ngành KTTV sẽ làm gì để “nâng chất” trong công tác dự báo, thưa ông?

Tiến sĩ Hoàng Đức Cường:

Chúng tôi xác định Ngành KTTV cần thực hiện vấn đề cốt lõi là tăng cường công tác dự báo theo hướng hiện đại, tiếp cận định hướng của Tổ chức Khí tượng thế giới, thực hiện dự báo tác động của các hiện tượng và thiên tai KTTV đến các ngành nghề, đáp ứng nhu cầu phát triển ngày càng cao của xã hội.

Định hướng chung trong dự báo KTTV là sớm hơn, chi tiết hơn và tin cậy hơn. Như vậy các thiên tai sẽ được cảnh báo sớm hơn, mức chi tiết trước mắt cần đạt đến cấp quận/huyện sau đó cần chi tiết đến cấp xã trên phạm vi toàn quốc và đảm bảo độ tin cậy đối với tất cả các dự báo, đặc biệt là đối với các loại thiên tai có thể thiệt hại về người.

Để đạt được điều này, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp về tăng mật độ trạm, tăng cường trang thiết bị tính toán, siêu máy tính, ứng dụng công nghệ tiên tiến thông qua nghiên cứu trong nước và hợp tác quốc tế, đào tạo phát triển nguồn nhân lực của ngành đủ năng lực, kinh nghiệm vận hành trang thiết bị, công nghệ mới. Đồng thời, cần đổi mới hình thức bản tin phù hợp với các phương thức, công nghệ truyền tin hiện nay phù hợp với hình thức tiếp cận thông tin dự báo thời tiết của cộng đồng.

PV: Trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!