Thỏa thuận xanh châu Âu:Cơ hội và thách thức

Thị trường khó tính với giá trị xuất khẩu cao

Liên minh châu Âu (EU) hiện đang là thị trường xuất khẩu lớn thứ 3 của Việt Nam và là đối tác Việt Nam luôn đạt thặng dư thương mại cao. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang EU đã đạt 51,66 tỷ USD, tăng 18,5% so với năm 2023. Với tác động tích cực có ý nghĩa của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), triển vọng xuất khẩu sang thị trường EU ngày càng lớn mạnh, kéo theo đó là triển vọng thu nhập gia tăng của hàng chục triệu lao động tham gia chuỗi sản xuất, góp phần thúc đẩy tăng trưởng, hướng đến nền kinh tế xanh, tuần hoàn tại Việt Nam.

Mặc dù vậy, các doanh nghiệp đang đối mặt những thách thức mới đến từ các chính sách xanh của EU. Năm 2020, Ủy ban Châu Âu đã thông qua Thỏa thuận xanh với mục tiêu giảm 55% lượng phát thải ròng vào năm 2030 so với năm 1990 và đạt trung hòa các-bon vào năm 2050.

Thỏa thuận xanh Châu Âu bao gồm các chiến lược, chương trình, kế hoạch hành động, văn bản chính sách, pháp luật cụ thể với các nội dung, chính sách, quy định ngày càng chặt chẽ đối với sản phẩm nhập khẩu và tiêu dùng theo hướng xanh, tuần hoàn, bền vững. Đáng chú ý là Chiến lược "Từ trang trại đến bàn ăn" (Farm to Fork - F2F) và Kế hoạch hành động Kinh tế tuần hoàn mới (new Circular economy action plan -CEAP), tập trung vào các lĩnh vực nông nghiệp và sản xuất chế biến.

Bên cạnh đó, các chính sách về đa dạng sinh học (điển hình là Quy định về việc quản lý nhập khẩu và xuất khẩu các sản phẩm không gây phá rừng, suy thoái rừng (EUDR), Cơ chế điều chỉnh các-bon tại biên giới (CBAM) và quản lý chất thải cũng đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt đối với hàng nhập khẩu. Dự kiến, danh sách các chính sách này sẽ còn tiếp tục được bổ sung trong thời gian tới, nhằm hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một nền kinh tế xanh và bền vững vào năm 2050.

Các thỏa thuận xanh của EU đặt ra những thách thức lớn cho xuất khẩu Việt Nam. Song về lâu dài, việc thực hiện chủ động chuyển đổi xanh một cách đồng bộ và toàn diện tạo ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, mở rộng thị trường sản phẩm xanh, bền vững nhiều tiềm năng. Bởi vậy, việc đẩy mạnh triển khai các giải pháp phù hợp nhằm chủ động ứng phó và đáp ứng các chính sách xanh của EU là hết sức cấp thiết.

Tác động tới Việt Nam

Theo Bộ Công Thương, các chính sách xanh được nhận diện tới thời điểm hiện tại của Thỏa thuận Xanh của EU đã có tác động mạnh tới các nhóm sản phẩm như điện tử, công nghệ thông tin, nông sản, thực phẩm (đặc biệt là cà phê, điều, hạt tiêu, cacao, thịt…) và dệt may. Các sản phẩm này sẽ phải đáp ứng những yêu cầu ngày càng khắt khe về hiệu quả năng lượng, giảm thiểu chất thải, và sử dụng nguyên liệu tái chế. Ví dụ, các sản phẩm điện tử phải được thiết kế để dễ dàng sửa chữa và tái chế, trong khi nông sản phải được trồng theo phương pháp hữu cơ và không sử dụng hóa chất độc hại.

Các loại sản phẩm hóa chất (bao gồm phân bón, pin, ắc quy), các loại sản phẩm vật liệu xây dựng (bao gồm sắt thép, nhôm, xi măng) và bao bì của các loại sản phẩm (nhất là bao bì thực phẩm, hóa chất…) cũng được dự báo sẽ chịu tác động mạnh nhất từ quá trình chuyển đổi xanh ở thị trường EU trong thời gian tới.

Một số quy định có thể đáp ứng bằng chi phí tuân thủ, ví dụ như CBAM. Nếu hàng hóa có phát thải khí nhà kính lớn hơn hạn mức cho phép tại châu Âu, nhà nhập khẩu sẽ phải chi trả cho lượng phát thải dư thừa đó theo giá tín chỉ các-bon hiện hành trên thị trường châu Âu. Tuy nhiên, một số chính sách không đòi hỏi chi phí tuân thủ lớn mà chủ yếu là sự thay đổi về ý thức, thái độ, biện pháp thực hiện. Ví dụ các yêu cầu về lưu trữ và xuất trình giấy tờ chứng minh quá trình sản xuất sản phẩm, cách thức ghi nhãn hàng hóa, thông tin bắt buộc phải cung cấp cho người tiêu dùng...

Trước mắt, các tiêu chuẩn xanh cụ thể và đã có hiệu lực còn ít. EU vẫn có lộ trình để các doanh nghiệp nội địa và ngoài châu Âu có thời gian chuẩn bị, thay đổi để xanh hơn. Do đó, các doanh nghiệp tùy theo bối cảnh quy định và hiện trạng năng lực tài chính của mình cần có kế hoạch xanh hóa cụ thể. Nếu đáp ứng được thị trường châu Âu, việc cạnh tranh để mở rộng sang các thị trường khác cũng sẽ thuận lợi hơn nhiều.

Theo đó, Bộ TN&MT có trách nhiệm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các văn bản chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu; tổ chức triển khai kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn; đẩy mạnh xây dựng hoàn thiện và triển khai các chính sách, quy định về quản lý chất thải, các quy định thu hồi đối với các sản phẩm thải bỏ, hết hạn sử dụng; các quy định nhằm hạn chế loại bỏ chất thải độc hại trong các sản phẩm… trong các lĩnh vực, ngành chịu tác động lớn từ chính sách xanh của EU.

Đồng thời, đẩy mạnh tổ chức triển khai các chính sách, quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất; thúc đẩy áp dụng giải pháp phân loại rác tại nguồn, tăng cường thu gom, thu hồi, giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế; hạn chế chất thải phát sinh và giảm thiểu tác động xấu đến môi trường...