Quảng Ngãi: Hồ đập "già cỗi", hiểm họa khôn lường

Hồ đập “già cỗi”

Quảng Ngãi hiện có 117 hồ chứa nước, với năng lực thiết kế là 12.352 ha, năng lực tưới thực tế đạt 6.898 ha. Trong số 117 hồ thì có 2 hồ chứa nướclớn có dung tích trên 10 triệu m3, đó là hồ Núi Ngang và hồ Liệt Sơn. Hồ chứa nước khoảng 10 triệu m3 có 10 hồ, đó là hồ Di Lăng, Diên Trường, An Thọ, Sở Hầu, Huân Phong, Mạch Điều, Ông Tới, Hóc Sầm, Biều Qua, Hố Cả. Số hồ còn lại đều có dung tích dưới 10 triệu m3.

Điều đáng nói là trong số đó có tới 89 hồ chứa nước quá “già cỗi” được xây dựng từ trước năm 1989 và phần lớn được xây dựng thủ công, đắp đất. Nhiều hồ chưa được nâng cấp, sửa chữa nên nguy cơ sạt lở và vỡ hồ trong mùa mưa lũ là điều khó khánh khỏi, đe dọa trực tiếp đến tính mạng và tài sản của dân vùng hạ lưu trong mùa mưa lũ năm nay.

Hồ chứa nước quá “già cỗi” nên nguy cơ sạt lở và vỡ hồ trong mùa mưa lũ là rất cao, đe dọa tính mạng và tài sản của dân vùng hạ lưu

Ông Dương Văn Tô - Giám đốc Sở NN&PTNT Quảng Ngãi cho biết, các hồ chứa nước ngoài nhiệm vụ tích nước chống hạn còn có nhiệm vụ chống lũ. Tuy nhiên, qua khảo sát nhiều đập đất đã xây dựng từ những năm 1989 có mái thượng và hạ lưu chưa được gia cố đảm bảo kỹ thuật nên mặt cắt ngang bị thu hẹp dần. Tràn xả lũ chưa đủ mặt cắt ngang để xả lũ theo tần suất thiết kế… nên khả năng chống lũ chưa đảm bảo yêu cầu.

Một thực trạng nữa là do hầu hết các hồ chứa nước được xây dựng cách đây hơn 30 năm, thi công dầm nén đất thủ công, xử lý móng nền chưa triệt để nên nhiều hồ thấm qua nền, thân và vai đập vượt mức giới hạn cho phép. Không dừng lại ở đó, tràn xả lũ phần lớn tràn tự nhiên trên nền đất hoặc đá phong hóa nên bị xói lở. Năng lực thoát lũ chưa đảm bảo, gây ảnh hưởng đến toàn đập. Các cống lấy nước dưới đập cửa van đóng mở làm bằng ống bi bê tông đúc sẵn, đóng mở điều tiết bằng kiểu nút chai, hiện đang bị hư hỏng các khớp nối, rò rỉ qua thân cống, gây thất thoát nước và rất khó khăn trong công tác quản lý, vận hành. Điển hình như hồ Đá Bàn, xã Đức Tân, huyện Mộ Đức; hồ An Phong, xã Bình Mỹ, Bình Sơn.

Thiếu kinh phí sửa chữa

Hồ chứa nước xuống cấp, thiếu an toàn, đây không là vấn đề mới mà thực trạng này đã được đề cập đến từ nhiều năm qua, thế nhưng đến nay vẫn chưa được khắc phục. Theo lãnh đạo Sở NN&PTNT Quảng Ngãi thì nguyên nhân gây mất an toàn các hồ chứa nước đã rõ, đó là những hồ này được làm quá lâu, với phương pháp thi công thủ công. Trong số các hồ chứa nước “già cỗi” trên có 60 hồ chứa nước quy mô nhỏ đang bị hư hỏng, hoặc xuống cấp nặng các hạng mục đập đất, tràn xả lũ, cống lấy nước… Những hồ này đều có khả năng khắc phục được. Thế nhưng do thiếu kinh phí nên xuống cấp ngày càng nặng hơn.

Cũng theo lãnh đạo Sở NN&PTNT Quảng Ngãi, hiện các hồ chứa nước xuống cấp, hư hỏng này đang cần nguồn kinh phí rất lớn để nâng cấp, duy tu, sửa chữa, thế nhưng nguồn kinh phí được bố trí hàng năm rất hạn chế, không đáp ứng được yêu cầu. Thậm chí có nhiều dự án nâng cấp, sửa chữa đã được phê duyệt những không bố trí vốn. Trong khi đó, mưa bão, lũ lụt xảy ra liên tục, diễn biến phức tạp với tần suất xuất hiện và cường độ ngày càng cao, làm cho các hồ chứa nước bị tác động, xuống cấp nhanh chóng.

Trao đổi với chúng tôi, ông Lê Mỹ Liên - Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Quảng Ngãi cho biết, đối với các hồ đập xuống cấp, tỉnh Quảng Ngãi chưa đủ nguồn lực để bố trí kinh phí khắc phục nên trong thời gian qua cũng chỉ gia cố, sửa chữa tạm bợ. Chính quyền các địa phương vùng hạ lưu hồ đập ở Quảng Ngãi đang nỗ lực triển khai phương châm bốn tại chỗ để phòng ngừa vỡ hồ khi có mưa lũ xảy ra. Tuy nhiên, người dân sẽ rất khó tránh khỏi tổn thất nếu như vỡ hồ và từng ngày vẫn phải bất an trước từ những cái bẫy giăng trên đầu là những cái hồ đập mất an toàn.

Ngoài những yếu tố khách quan, thì yếu tố chủ quan cũng là một trong những nguyên nhân gây mất an tòan cho các hồ chứa nước. “Thời gian qua, công tác bảo vệ và ý thức tham gia cộng đồng đối với công trình hồ chứa nước vẫn còn nhiều hạn chế. Ngoài ra, đội ngũ cán bộ quản lý khai thác ở các địa phương cũng chưa được quan tâm, chưa được đào tạo, nâng cao tay nghề” - ông Liên cho biết thêm.

Bài và ảnh: Xuân Lam