TP. HCM: Hiểm họa sạt lở mùa mưa bão

27/10/2017 00:00

(TN&MT) - Trong 5 năm trở lại đây, tình trạng khai thác cát trái phép, không phép trên sông Sài Gòn, sông Đồng Nai đã làm thay đổi dòng chảy, gây mất cân bằng bùn cát, gia tăng xói lở bờ sông, kênh rạch tại TP.HCM.Mùa mưa ở thành phố (TP) đang vào cao điểm, cùng với việc khai thác cát vô tội vạ, thực trạng lấn chiếm bờ sông, kênh rạch sẽ gây nguy cơ sạt lở cao.

Phập phồng với đất đẹp ven sông

Mùa mưa bão năm nay, số điểm sạt lở ven sông rạch tại TP.HCM chưa có dấu hiệu dừng lại. Những khu vực có nguy cơ sạt lở cao tập trung ở các huyện Cần Giờ, Nhà Bè, các quận 9, 12, Thủ Đức, Bình Thạnh và huyện Hóc Môn. Cần phải kể đến vụ sạt lở mới đây nhất vào ngày 27/6/2017 tại tổ 4, ấp 3, xã Hiệp Phước (huyện Nhà Bè) làm ảnh hưởng 5 hộ dân. Đây là một trong những khu vực thường xuyên xảy ra sạt lở, đã được chính quyền TP lập dự án chống sạt lở bờ tả rạch Giồng - sông Kinh Lộ.

Nhớ lại giây phút kinh hoàng khi dòng nước "nuốt" dần 5 căn nhà lúc rạng sáng 27/6, bà Huỳnh Thị Phải (ngụ số 18/1, tổ 4, ấp 3, xã Hiệp Phước) thuật lại: Khi đó cả nhà đang ngủ thì bất ngờ nghe những tiếng động lớn phát ra từ phía bờ sông. Gia đình cùng nhiều nhà hàng xóm không kịp trở tay, chỉ vội thoát ra ngoài và đành bất lực nhìn nhà cửa, tài sản... bị dòng nước nhấn chìm. Sau sự cố ấy, những căn nhà nơi đây hầu như tan hoang, khi nhiều bức tường phía sau đổ nát, các mái tôn bị xé toạc, nằm ngổn ngang, mấp mé trên mặt nước. Những vết nứt nham nhở ở phía bờ sông kéo dài hàng chục mét, khoét sâu, làm hư hại toàn bộ phần sau của 5 căn nhà và ảnh hưởng tới 3 căn nhà khác tại khu vực này.

Tại một khu vực khác của TP.HCM, dọc theo bờ sông Sài Gòn, chỉ một đoạn ngắn chạy qua địa bàn quận Thủ Đức nhưng có đến 65 hộ dân thuộc diện phải di dời do nguy cơ sạt lở. Theo khảo sát của chính quyền quận Thủ Đức, điểm sạt lở cách cầu Bình Phước khoảng 1km được xác định là nơi đặc biệt nguy hiểm vì đất có thể sụp xuống sông Sài Gòn bất thình lình.

Chị Huỳnh Thị Lan, ngụ phường Hiệp Bình Phước (quận Thủ Đức), người từng có một khu đất đẹp gần 1.000m² bên bờ tả sông Sài Gòn (quận Thủ Đức), nhưng khu này bị sạt xuống sông cách đây gần 10 năm. Chị Lan tâm sự: “Dù đợt đó nhà tôi không có ai bị thương, nhưng chứng kiến cả căn nhà trong phút chốc chìm xuống dòng sông ai cũng hoảng sợ. Bây giờ, dù rất thích sống ven sông cho mát mẻ, yên tĩnh nhưng nghĩ đến chuyện sạt lở lại thấy hãi hùng”.

Cùng tâm trạng, nhiều người có điều kiện từng mua những khu đất diện tích lớn ven sông ở địa bàn quận 9 cũng bị ám ảnh vì tình trạng sạt lở đất bờ sông xảy ra liên tiếp. Hoặc như đoạn sạt lở kéo dài từ vị trí số 277-289, đường Bến Bình Đông, quận 8 xảy ra thời gian gần đây buộc cơ quan chức năng TP phải thi công công trình kè chống sạt lở. Trong khi đó, quận 2 cũng có một vị trí bị sạt lở lâu nay là khu vực cầu Giồng Ông Tố, hiện đang làm kè, cầu để khắc phục sạt lở.

Muôn lý do gây sạt lở

Dù đã có nhiều công trình được xây dựng với kinh phí lên đến hàng ngàn tỷ đồng, nhưng theo các chuyên gia môi trường đô thị thì khả năng bị ảnh hưởng bởi thiên tai đối với TPHCM vẫn còn; bởi quá trình đô thị hóa diễn ra rất nhanh, tình trạng san lấp, xây dựng trái phép lấn chiếm hành lang an toàn bờ sông, kênh rạch, hồ chứa nước vẫn còn xảy ra làm gia tăng tải trọng sát mép bờ sông, làm thu hẹp dòng chảy dẫn đến gia tăng lưu tốc dòng chảy, biến đổi dòng chảy, xuất hiện hàm ếch dẫn đến sạt lở đất. Đó là chưa kể tình trạng khai thác cát trái phép trên các dòng sông làm thay đổi dòng chảy, gây mất cân bằng bùn cát, gia tăng xói lở bờ sông, kênh rạch. Các hành vi xả rác xuống kênh, rạch gây tắc nghẽn dòng chảy ảnh hưởng đến tiêu thoát nước vẫn còn tiếp diễn...

Một vụ sạt lở ở huyện Nhà Bè trong năm 2017, khiến nhà cửa của người dân rơi xuống sông

Theo kế hoạch ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2017 - 2020 tầm nhìn đến năm 2030 vừa được UBND TP.HCM ban hành, TP sẽ triển khai các dự án thích nghi và giảm thiểu thiệt hại do tác động biến đổi khí hậu trong 10 lĩnh vực kinh tế - xã hội. Theo đó, để từng bước chống ngập và sạt lở thì TP sẽ xây dựng một tuyến đê bao và 6 cống ngăn triều gồm Rạch Tra, Vàm Thuật, Bến Nghé, Tân Thuận, Phú Xuân, Sông Kinh.

Bên cạnh đó, dự án giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) cũng được UBND TP.HCM thông báo đang bước vào giai đoạn chuẩn bị nghiệm thu, hoàn thành trong năm 2018 giúp kiểm soát được ngập do triều cường cho lưu vực khoảng 570km², với khoảng 6,5 triệu dân thuộc bờ hữu sông Sài Gòn và trung tâm TP.HCM. Đây là dự án do một doanh nghiệp tư nhân đầu tư theo hình thức hợp đồng xây dựng – chuyển giao (hợp đồng BT), tổng vốn gần 10.000 tỷ đồng với các hạng mục lớn như 6 cống kiểm soát triều lớn, đoạn đê bao ven sông Sài Gòn từ Vàm Thuật đến Sông Kinh, 68 cống nhỏ từ Vàm Thuật đến Mương Chuối có phạm vi xây dựng trên địa bàn các quận 1, 4, 7, 8, các huyện Bình Chánh, Nhà Bè.

Áp lực giải phóng mặt bằng

Sở GT-VT TPHCM cho biết, trên địa bàn TP hiện có 40 vị trí sạt lở. Ngoài các vị trí ở khu vực Thanh Đa đã được đầu tư xây dựng cơ bản hoàn chỉnh, các vị trí còn lại đang tiếp tục triển khai. Trên địa bàn huyện Nhà Bè có 16 vị trí sạt lở, trong đó 11 vị trí đặc biệt nguy hiểm, 5 vị trí nguy hiểm. UBND TP.HCM đã cho triển khai 17 dự án xây dựng kè với chiều dài 7.441m để xử lý 16 vị trí này. Trong đó, Khu Quản lý Đường thủy nội địa thực hiện 13 dự án, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình huyện Nhà Bè làm chủ đầu tư 4 dự án.

Nhận định về mức độ nguy hiểm của các vị trí sạt lở, ông Trần Quang Lâm, Phó Giám đốc Sở GT-VT TP.HCM cho hay, qua khảo sát trực tiếp tại 40 vị trí sạt lở, xuất hiện 2 đoạn có nguy cơ sạt lở tại bờ trái sông Sài Gòn khu vực nhà thờ Fatima (phường Hiệp Bình Chánh, quận Thủ Đức) và bờ trái thượng lưu cầu Long Kiểng (ấp 1, xã Phước Kiển, huyện Nhà Bè). Cả 2 đoạn này đều tập trung rất đông dân cư, đặc biệt là khu vực bờ trái sông Sài Gòn từ cầu Bình Lợi về phía thượng lưu 600m, có 42 căn nhà có nguy cơ sạt lở; trong đó, 13 căn nhà nằm hoàn toàn trên sông, 14 căn nhà một nửa nằm trên sông, một nửa nằm trên bờ và 15 căn nhà nằm trong hành lang bảo vệ sông, kênh, rạch.

Sở GT-VT đã phối hợp với các cơ quan liên quan khảo sát thực địa để lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư dự án trình lãnh đạo UBND TP.HCM xem xét, quyết định đầu tư xây dựng bờ kè tại 2 đoạn này.

Theo ông Trần Quang Lâm, cái khó khi triển khai các dự án là công tác giải phóng mặt bằng phải qua nhiều thủ tục tốn thời gian, trong khi người dân ở sát bờ sông có thể bị sạt lở bất cứ lúc nào. Vì vậy, các đơn vị một mặt thực hiện các thủ tục triển khai dự án, song song đó vận động người dân bàn giao mặt bằng để thi công. Điểm nào có mặt bằng là tổ chức thi công ngay để không mất thời gian. Song, công tác bàn giao mặt bằng của các địa phương vẫn còn khá chậm, kéo dài như: Dự án xây dựng kè chống sạt lở bờ sông khu vực cầu Giồng Ông Tố (quận 2), xây dựng kè chống sạt lở bờ tả thượng lưu cầu Xóm Củi (huyện Bình Chánh), xây dựng kè bảo vệ chống sạt lở khu vực cầu Long Kiểng, xây dựng kè bảo vệ chống xói lở bờ sông khu vực khu dân cư xã Phước Kiểng...

Để đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án chống sạt lở, bảo vệ tính mạng và tài sản cho người dân, lãnh đạo UBND TP.HCM vừa yêu cầu Sở Tài chính phối hợp với các sở, ngành liên quan ngay trong năm 2017 phải bố trí thêm 20 tỷ đồng để thực hiện các dự án. Trong đó, riêng dự án chống sạt lở khu vực rạch Giồng – sông Kinh Lộ được tạm ứng trước 10 tỷ đồng để sớm thi công.

Đối với UBND các quận, huyện có vị trí nguy cơ xảy ra sạt lở, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP.HCM Lê Thanh Liêm yêu cầu phải đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, di dời dân để các chủ đầu tư sớm triển khai thi công dự án, không để tình trạng này kéo dài nhiều năm. Địa bàn quận, huyện nào có các dự án xây dựng công trình khắc phục sạt lở, UBND quận, huyện phải tập trung đẩy nhanh công tác đền bù, giải phóng mặt bằng để bàn giao cho tất cả các chủ đầu tư trước ngày 1/1/2018, nhằm khẩn trương thi công hoàn thành dự án trong năm 2018.

Bài và ảnh: Thục Vy