Nâng cao vai trò cộng đồng trong phát triển kinh tế bền vững dưới tán rừng

Đó là những kết quả nổi bật của dự án “Tăng cường vai trò của cộng đồng và các tổ chức xã hội trong công tác bảo tồn ở khu vực Trung Trường Sơn” do Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) thực hiện cùng các đối tác trong 5 năm qua (2018 – 2022).

Bảo vệ và phát triển rừng bền vững

Dự án đã nâng cao năng lực cho 30 cộng đồng nhằm bảo vệ các cánh rừng tự nhiên được giao hoặc khoán cho cộng đồng quản lý. Nhiều lớp tập huấn, hội thảo chia sẻ kinh nghiệm đã được tổ chức với sự tham gia của hơn 11.120 lượt người tại huyện Nam Đông, A Lưới (tỉnh Thừa Thiên - Huế), huyện Đông Giang và Núi Thành (tỉnh Quảng Nam).

Thông qua các lớp tập huấn, người dân được trang bị các kiến thức và kỹ năng cần thiết, các cộng đồng đã thiết lập và vận hành hiệu quả mô hình quản lý rừng cộng đồng, áp dụng công nghệ trong quản lý như phần mềm WebGIS, từ đó việc quản lý rừng được thực hiện hiệu quả hơn. Tính riêng địa bàn các xã thuộc dự án hỗ trợ, số vụ vi phạm khai thác gỗ tại mỗi xã từ 4-5 vụ các năm 2017-2018 đã giảm xuống còn 1-2 vụ năm 2021-2022.

Ông Nguyễn Văn Khây – Trưởng thôn, kiêm Trưởng Ban quản lý rừng cộng đồng xã A Roàng (huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế) chia sẻ: “Từ tháng 9/2018, thôn Ka Rôn – A Lưới được giao quản lý 146,3 ha rừng tự nhiên thuộc tiểu khu 360. Hiện trạng rừng khi đó phần lớn là rừng nghèo sau khai thác. Sau 5 năm thực hiện dự án, hiện nay bà con đã dần cải thiện tình trạng khu rừng này và thông qua việc chăm sóc 85 ha mây trồng dưới tán rừng trước đây. Dự án cũng đã cấp máy tính bảng cho bà con để phục vụ việc tuần tra bảo vệ rừng. Nhờ đó, chúng tôi xác định được chính xác ranh giới rừng cộng đồng của mình với cộng đồng lân cận, tránh tình trạng tuần tra nhầm vừa không hiệu quả vừa tốn công”.

Nhờ có cộng đồng tham gia quản lý, bảo vệ rừng, đến nay, có 7.863 ha rừng tự nhiên do các cộng đồng, nhóm hộ, nhóm tình nguyện quản lý hiệu quả và bền vững; 545 ha rừng nghèo và phục hồi tăng trữ lượng trở thành rừng trung bình; 30 cộng đồng/nhóm quản lý rừng xây dựng kế hoạch quản lý bảo vệ rừng hằng năm.\

Góp phần bảo tồn Voọc Chà vá chân xám

Cuối năm 2018, Nhóm bảo tồn Voọc chà vá chân xám được thành lập tại xã Tam Mỹ Tây, huyện Núi Thành, tỉnh Quảng Nam. Vào thời điểm mới bắt đầu năm 2019, số lượng cá thể Voọc chà vá chân xám đếm được là khoảng 50 con, phân bố tại bốn đỉnh núi tách biệt nhau. Với Đề án bảo tồn Voọc, dự án đã kết nối nguồn lực và phát huy tối đa sự tham gia của các bên liên quan vào công tác vận động chính sách, từng bước bảo vệ và mở rộng diện tích rừng nơi có đàn Voọc sinh sống. Tỉnh Quảng Nam đã đồng ý với Chủ trương bảo tồn loài Voọc chà vá chân xám đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050.

Đặc biệt, dự án đã từng bước hỗ trợ Nhóm bảo tồn Voọc để họ có thêm nhiều kỹ năng bảo tồn như tuần tra, sử dụng công nghệ thông tin trong tuần tra, điều tra và giám sát quần thể loài, truyền thông. Tới năm 2022, quần thể Voọc chà vá chân xám đã tăng lên 69 cá thể với nhiều con, được chia thành 11 đàn.

Nhờ sự chung sức, đồng lòng, hợp tác hiệu quả giữa các cộng đồng và các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương, đời sống của người dân được nâng cao thông qua các chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng, các mô hình sinh kế bền vững, đồng thời, góp phần bảo vệ và phát triển rừng, bảo tồn đa dạng sinh học.

17 cộng đồng được hỗ trợ sinh kế dưới tán rừng 

Bên cạnh đó, dự án cũng hỗ trợ người dân nâng cao sinh kế cho cộng đồng địa phương để giảm sự phụ thuộc của người dân vào tài nguyên, từ đó giảm áp lực lên tài nguyên rừng và quản lý rừng bền vững hơn. Qua 5 năm triển khai, dự án đã hỗ trợ 1.480 thành viên các cộng đồng/nhóm hộ được chia sẻ lợi ích công bằng từ chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng. Dự án cũng hỗ trợ 223 hộ gia đình thuộc 17 cộng đồng/nhóm hộ phát triển 3 mô hình sinh kế phù hợp với điều kiện của địa phương, bao gồm: trồng mây và gừng gió dưới tán rừng và trồng cây nghệ đen trên đất nương rẫy.

Ông Trần Hữu Tâm – Cán bộ phụ trách dự án tại thôn Dỗi (xã Thượng Lộ, huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên - Huế) cho biết: “Nhờ sự nỗ lực của cả cộng đồng, mô hình vườn ươm nhóm 6 thôn Dỗi đang vận hành và có tiềm năng hoạt động ổn định. Trong năm 2022, vườn ươm đã bán 7.900 cây giống bản địa là lim xanh, ươi bay và gừng gió, góp phần tạo thu nhập và sinh kế cho người dân bản địa”.

Để xây dựng được mô hình sinh kế phù hợp và bền vững, dự án đã phải nghiên cứu điều kiện tự nhiên và thị trường cũng như các yếu tố kinh tế - xã hội của các địa phương. Một số loài cây lâm sản ngoài gỗ sau đó đã được lựa chọn để phát triển. Các lớp tập huấn về kỹ năng trồng và chăm sóc các loài này sau đó được tổ chức xuyên suốt dự án cho các hộ thành viên đăng ký tham gia. Bằng việc trực tiếp tham gia gieo trồng, chăm sóc các loài lâm sản ngoài gỗ, làm vườn ươm, 17 cộng đồng và nhóm hộ không chỉ tăng thêm thu nhập mà còn giúp làm giàu 94 héc ta rừng tự nhiên.