Cảnh báo sớm - "Chìa khóa" giảm thiểu thiệt hại thiên tai

Thiên tai xảy ra mạnh hơn, thường xuyên hơn

Phát biểu tại Hội thảo, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Khí tượng Thủy văn (KTTV) Hoàng Đức Cường cho biết, nhân kỷ niệm Ngày Khí tượng thế giới 23/3, Tổng cục KTTV tổ chức Hội thảo này nhằm nhấn mạnh vai trò của công tác thông tin, dự báo, cảnh báo sớm, đồng thời chia sẻ, trao đổi nhằm tăng cường sự hiểu biết và phối hợp trong công tác dự báo, cảnh báo và phòng chống thiên tai giữa Tổng cục KTTV, Tổng cục Phòng chống thiên tai, Đài Truyền hình Việt nam và các đối tác khác; với mục tiêu phòng ngừa, sẵn sàng và ứng phó thiên tai tốt hơn, bảo vệ sinh mạng, sinh kế cho người dân, đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Ở Việt Nam, thiên tai xảy ra với cường độ mạnh hơn và thường xuyên hơn. Số cơn bão rất mạnh tăng dù tổng số cơn bão không đổi. Số ngày rét đậm, rét hại có xu thế giảm ở Bắc Bộ. Số ngày nắng nóng và nắng nóng gay gắt có xu thế tăng trên phạm vi cả nước. Số tháng hạn tăng trên đa phần diện tích của Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và một phần diện tích Đồng bằng Bắc Bộ và Nam Trung Bộ và có xu thế giảm trên đa phần diện tích Bắc Bộ và Trung Trung Bộ.

Thông tin về những thiệt hại do thiên tai gây ra, ông Dương Đức Mỹ, Cục ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai (Tổng cục phòng, chống thiên tai) cho biết, Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu nhiều tác động nhất của thiên tai và biến đổi khí hậu với sự xuất hiện của 21/22 loại hình thiên tai, trừ sóng thần. Đặc biệt là bão, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất và hạn hán ngày càng gia tăng về cường độ, tần suất. Trong 20 năm qua, mỗi năm trung bình thiên tai làm trên 400 người chết và mất tích, thiệt hại vật chất khoảng 1-1,5% GDP (theo báo cáo của Viện Nước quốc tế là 2,2%).

Điển hình như cơn bão Linda vào ngày 2-3/11/1997, bão giật cấp 9, 10 làm 778 người chết, 2.123 người mất tích; 2.897 tàu bị chìm; 107.892 nhà bị sập đổ; 136.334 ha nuôi trồng thuỷ sản bị thiệt hại; thiệt hại 7.200 tỷ đồng. Tiếp đó, cả 2 đợt lũ năm 1999 là tổng hợp của nhiều loại hình thiên tai xảy ra cùng một lúc, gồm: mưa lớn, lũ ống, lũ quét ở miền núi, sạt lở đất, ngập lụt… Thiên tai đã làm 729 người chết và mất tích, 544 người bị thương 52.583 ngôi nhà, 570 ngôi trường bị sụp và trôi; 1.010.900 nhà bị ngập; 3.000 km đường giao thông bị hư hỏng; tổng thiệt hại ước tính khoảng 4.133 tỷ đồng. Gần đây nhất là đợt lũ quét, sạt lở đất tại tỉnh Quảng Nam năm 2020 đã khiến 60 người chết và mất tích; 350 người bị thương; 650 ngôi nhà bị sập, cuốn trôi; thiệt hại kinh tế hơn 11.000 đồng.

Riêng với khu vực Đồng bằng Bắc Bộ, ông Đinh Hữu Dương, Trưởng phòng Dự báo, Đài KTTV khu vực Đồng bằng Bắc Bộ cho biết, hàng năm, khu vực chịu ảnh hưởng trực tiếp khoảng 2-3 cơn bão, ATNĐ, gây gió mạnh, kèm mưa lớn trên khu vực, gây thiệt hại rất lớn về người và của. Ngoài bão, ATNĐ thì các hiện tượng như mưa lớn, dông lốc sét, nắng nóng, rét đậm, rét hại cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến con người và kinh tế. Năm 2021 khu vực chịu ảnh hưởng trực tiếp của 3 cơn bão: số 2 (Koguma), số 7 (Liorock) và số 8 (Kompasu); 11 đợt mưa vừa, mưa to, trong đó có 2 đợt mưa lớn diện rộng; 23 đợt không khí lạnh, trong đó có 11 đợt không khí lạnh mạnh, 3 đợt rét đậm, rét hại; 9 đợt nắng nóng; các đợt dông, lốc sét, lũ, ngập lụt và hải văn nguy hiểm.

Tăng cường công tác cảnh báo sớm

Theo các chuyên gia KTTV, để giúp giảm thiểu tối đa tác động, thiệt hại từ các thiên tai ngày càng khốc liệt, cần có sự chung tay góp sức của toàn xã hội đặc biệt là sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan KTTV, cơ quan quản lý rủi ro thiên tai và chính quyền địa phương. Sự phối hợp chặt chẽ này chính là nhân tố quan trọng, mang tính quyết định hiệu quả của công tác phòng chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Phó Tổng cục trưởng Hoàng Đức Cường cho biết, trong thời gian qua, ngành KTTV đã tăng cường công tác cảnh báo sớm, dự báo sớm, đặc biệt là triển khai các nhiệm vụ liên quan tới dự báo, cảnh báo dựa trên tác động với mong muốn đưa các thông tin chi tiết hơn, dễ hiểu hơn về tác động của các thiên tai theo thời gian thực tới người sử dụng; từ đó, góp phần giảm nhẹ rủi ro thiên tai, phát triển bền vững kinh tế-xã hội, bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia theo đúng tinh thần của Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 25/9/2021 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác KTTV đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Thực tế cho thấy, cảnh báo sớm giúp giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra. Đơn cử như đợt xâm nhập mặn kỷ lục vào mùa khô 2019 - 2020 được đánh giá là khốc liệt hơn năm 2016 nhưng nhờ có thông tin cảnh báo sớm, dài hạn về hạn mặn, Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ đã tổ chức các Hội nghị và chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tập trung triển khai cụ thể các phương án phòng chống và khắc phục hậu quả. Kết quả, thiệt hại của đợt xâm nhập mặn 2020 chỉ bằng 1/10 so với năm 2016.

Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia Hoàng Phúc Lâm cho biết, tầm nhìn của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) là đến năm 2030, chúng ta sẽ chứng kiến một thế giới mà tất cả các quốc gia, đặc biệt là những nơi dễ bị tổn thương nhất, có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cực đoan do thời tiết, khí hậu, nước và môi trường gây ra cho kinh tế xã hội. Những thông tin dự báo dựa trên tác động là rất cần thiết để tăng cường sự chuẩn bị và hành động sớm của các nhóm người dùng, những người cần thông tin thời tiết, thiên tai.

Theo ông Hoàng Phúc Lâm, dự báo tác động là dự báo các tác động của thời tiết, thiên tai đến các đối tượng bị phơi lộ có tính đến tính dễ bị tổn thương của đối tượng đó. Việt Nam hiện đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận về dự báo tác động. Cụ thể, về thông tin dự báo tác động bão, APTĐ, lũ, các thông tin cảnh báo tác động đã được bổ sung vào trong bản tin dự báo bão Côn Sơn (9/2021) dựa trên các thông tin dự báo về sóng lớn, gió giật trên biển và mưa lớn trên đất liền. Về xây dựng bản tin dự báo tác động, hiện đã xây dựng kịch bản ứng với từng loại hình thiên tai phục vụ cập nhật thông tin liên quan đến từng loại hình thiên tai đối với các ngành nghề. Đồng thời, xây dựng mẫu bản tin cảnh báo, dự báo tác động với bản tin dạng bản đồ hiển thị màu và bản tin dạng text.

Với công tác ứng phó, giảm thiểu thiệt hại của thiên tai, ông Dương Đức Mỹ, Cục ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai cho rằng, cần tập trung vào các giải pháp như: Nâng cao năng lực phòng, chống thiên tai (PCTT) và cứu hộ cứu nạn; nâng cao nhận thức về thiên tai, tăng cường quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng; xây dựng, hoàn thiện các quy hoạch, kế hoạch phòng chống thiên tai và phương án ứng phó thiên tai, lồng ghép nội dung PCTT; nâng cao khả năng chống chịu, thích ứng với thiên tai; đầu tư cho khoa học công nghệ, hợp tác quốc tế và nguồn lực cho công tác PCTT.

Cụ thể, cần tổ chức theo dõi, giám sát chặt chẽ diễn biến thời tiết, thiên tai; nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo thiên tai; đầu tư xây dựng, nâng cấp cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị và công cụ hỗ trợ phục vụ công tác dự báo, cảnh báo, chỉ đạo, chỉ huy điều hành PCTT theo thời gian thực. Đồng thời, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực PCTT; xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu PCTT, tập trung điều tra cơ bản, cập nhật và số hóa dữ liệu về thiên tai, thiệt hại do thiên tai; lồng ghép nội dung PCTT vào các quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch ngành quốc gia, quy hoạch vùng và quy hoạch tỉnh; triển khai các biện pháp bảo đảm an toàn cho người dân tại các vùng thường xuyên chịu tác động của thiên tai...

Trước tác động tiêu cực của thiên tai với khu vực Đồng bằng Bắc Bộ những năm qua, ông Đinh Hữu Dương cho biết, để cảnh báo kịp thời các hiện tượng thời tiết nguy hiểm, Đài KTTV khu vực Đồng bằng Bắc Bộ đã thường xuyên chỉ đạo các đơn vị quan trắc, thông tin, dự báo tổ chức phân công cán bộ trực ca 24/24h theo dõi sát, dự báo cảnh báo diễn biến các loại hình KTTV nguy hiểm, cung cấp đầy đủ, kịp thời và sớm nhất có thể đến các Ban chỉ huy PCTT và TKCN và các cơ quan truyền thông của địa phương, giúp cho các cấp chính quyền địa phương chủ động trong công tác điều hành các phương án phòng tránh thiên được hiệu quả giảm nhẹ được thiệt hại do thiên tai gây ra.

Đặc biệt, Đài đã chỉ đạo Phòng Dự báo và các Đài KTTV tỉnh theo dõi, giám sát chặt chẽ diễn biến KTTV, tiếp nhận kịp thời thông tin dự báo, cảnh báo của Trung tâm Dự báo KTTV quốc gia. Thực hiện phát hành và cung cấp các bản tin dự báo, cảnh báo KTTV nguy hiểm sớm nhất có thể đến Ban chỉ huy PCTT và TKCN địa phương và truyền thông đại chúng góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai đến cộng đồng và xã hội. Đài cũng không ngừng ứng dụng khoa học công nghệ vào công tác theo dõi, giám sát và dự báo, cảnh báo KTTV như: tăng cường xây dựng quan trắc tự động và tích hợp chia sẻ trên trên nền tảng cơ sở dữ liệu dùng chung của Đài...