Quyền lập di chúc định đoạt giá trị bồi thường khi đất bị thu hồi

Ảnh minh họa

Đây kết luận của Án lệ số 34/2020 được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua ngày 5/2/2020.

Tranh chấp xảy ra giữa người con trai (D) được bố mẹ để lại di chúc thừa kế mảnh đất và người đã ký hợp đồng nhận chuyển nhượng đất với người mẹ (C) đã mất của người được thừa kế (Y).

Trong quá trình tranh chấp, Y. đưa ra hợp đồng chuyển nhượng đất đã ký với cụ C. và khởi kiện ông D. và Văn phòng Công chứng chứng thực và công bố di chúc của người đã mất.

Ở 2 cấp xét xử sơ thẩm và phúc thẩm tại Vĩnh Phúc, tòa án chưa xem xét, đánh giá các tài liệu, chứng cứ do ông Y. cung cấp và đánh giá hợp đồng chuyển nhượng giữa ông Y. và cụ C. Từ đó xác định ông Y. có quyền, lợi ích đối thửa đất và có quyền khởi kiện yêu cầu tuyên bố các văn bản công chứng vô hiệu hay không mà chỉ xem xét nội dung, hình thức, thủ tục của các văn bản công chứng và tuyên bố các văn bản này vô hiệu là chưa đủ căn cứ, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của ông D.

Theo Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, căn cứ quy định Điều 45 Luật Công chứng thì người có quyền đề nghị Tòa án tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu gồm có: Công chứng viên, người yêu cầu công chứng, người làm chứng, người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Ông Y. chỉ ký hợp đồng chuyển nhượng với bà Y. thì chưa đủ căn cứ để yêu cầu tuyên bố di chúc vô hiệu bởi di chúc được lập giữa 2 vợ chồng chủ đất, bà Y chỉ được sở hữu nhiều nhất là 1/2 thửa đất.

Hơn nữa, ông D. được bố mẹ để lại toàn bộ tài sản là nhà đất và được nhận toàn bộ tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi, bồi thường về đất. Dù thửa đất có bị Nhà nước thu hồi thì giá trị quyền sử dụng đất của người có đất bị thu hồi vẫn được pháp luật bảo đảm theo quy định của Luật Đất đai nên di chúc đã lập hoàn toàn hợp pháp.

Từ vụ án này rút ra hai điều: Khi giải quyết lại vụ án cần xem xét đồng thời giá trị pháp lý của hợp đồng mua bán nhà, đất giữa ông Y. với bà C. và tính hợp pháp của bản di chúc đã lập.

Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao quyết định và xác lập Án lệ như sau: Khi xét xử những vụ án tương tự, tòa án phải xác định giá trị quyền sử dụng đất bị thu hồi được bảo đảm bằng giá trị bồi thường nên người có đất bị thu hồi có quyền lập di chúc định đoạt giá trị bồi thường đó, nếu di chúc hợp pháp, người được thừa kế được hưởng toàn bộ quyền thừa hưởng theo quy định của pháp luật.