Người tiên phong cầm lái “con tàu tái chế” PRO Việt Nam

Pro Việt Nam - mô hình tiên phong liên kết các doanh nghiệp lớn trong việc thực hiện trách nhiệm của người sản xuất (EPR) - xu hướng tất yếu để phát triển bền vững

PV: Có một điều khá ngạc nhiên là Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) đã ra đời trước cả khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực ? Ông có thể chia sẻ đôi chút về ý tưởng thành lập Liên minh Tái chế mang tính tiên phong này?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Năm 2008, PRO Việt Nam ra đời xuất phát từ sự mong đợi của một số công ty, đa số là công ty đa quốc gia có nền tảng phát triển nhiều năm, thậm chí cả trăm năm. Các công ty này muốn ngồi lại cùng nhau trao đổi lộ trình làm sao để phát triển kinh doanh trong môi trường có nhiều cơ hội như ở Việt Nam trong một xu hướng dài hạn. Các công ty đã mời tôi cùng trao đổi, và tôi đã gợi ý cần có một tổ chức là cánh tay nối dài để làm tốt hơn việc bảo vệ môi trường ở Việt Nam, đặc biệt trong cộng đồng những doanh nghiệp hàng tiêu dùng sở hữu nhiều thương hiệu do các công ty này sản xuất, phân phối tại Việt Nam.

Ban đầu, PRO Việt Nam chỉ có 9 công ty là những đơn vị dẫn đầu như Coca-Cola, Suntory Pepsi Co, Nestlé… Đây là những công ty có nền tảng từ trước, do làm ăn ở Việt Nam nên họ có ý thức phối hợp thực hiện với những doanh nghiệp Việt. Lúc khởi xướng, chỉ có số ít công ty Việt Nam. Công ty của tôi làm trong lĩnh vực này lâu năm, có một số kinh nghiệm nên việc tham gia PRO còn là nghĩa vụ. Thời điểm thành lập PRO, doanh số 9 công ty khoảng vài tỷ USD/năm. Việc sản xuất kinh doanh tạo ra doanh số, đóng góp thuế, tạo việc làm nhưng đồng thời cũng để lại hệ quả. Với doanh nghiệp, không chỉ có trách nhiệm theo nghĩa vụ thuế mà còn trách nhiệm xử lý hệ quả tạo ra về môi trường nên PRO đã ra đời trong bối cảnh đó.

Khi đó, Luật Bảo vệ môi trường chưa được thông qua nên chúng tôi dựa vào kinh nghiệm những nước đi trước tạo nên một tổ chức, gọi là liên minh. Do đã từng làm việc trong lĩnh vực này, có sự tin cậy nhất định, hiểu ngành, giá trị phát triển bền vững nên các thành viên đã lựa chọn tôi. Về phía tôi, tôi chỉ suy nghĩ đơn giản tôi là người Việt nên phải có trách nhiệm.

PV: Ông là người Việt gần như duy nhất trong các công ty lớn đó. Vậy làm thế nào để gắn kết các thương hiệu lớn, thậm chí là đối thủ của nhau để cùng “ngồi” trong một liên minh như thế?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Khi ra thương trường, họ là đối thủ cạnh tranh khốc liệt, nhưng việc ngồi lại được cùng nhau xuất phát từ 3 việc:

Thứ nhất, các công ty này không có sự lựa chọn khác khi muốn thực hiện các công việc liên quan cộng đồng, môi trường xã hội. Họ cùng một mục tiêu nhưng không thể đi một mình, vì vậy, xác định phải đi chung với nhau.

Thứ hai, cần phải tạo ra quản trị ở liên minh, đó là những nguyên tắc, những giá trị mà các bên phải tôn trọng. Như không sử dụng những điều này làm lợi thế cạnh tranh của bên khác. Làm sao thể hiện trách nhiệm với cộng đồng hơn là cái tôi của một công ty lớn do mình quản lý.

Thứ 3, các công ty lớn như vậy có tổ chức hệ thống vận hành, có những điều kiện nguồn lực con người tài chính… Nhưng trong PRO, chính những người đứng đầu các công ty như CEO, chủ tịch cùng ngồi trong liên minh để đưa ra phương hướng thực hiện.

Còn việc các thành viên lựa chọn tôi vì họ cần có một người khách quan trong điều hành. Tôi nghĩ, qua mấy chục năm làm việc, đóng góp của cá nhân, kể cả thời gian làm việc trong lĩnh vực kinh doanh, thường tôi luôn cổ súy cho các ý tưởng, những phong trào, chiến lược dần đưa CSR trở thành vấn đề trách nhiệm của doanh nghiệp và tham gia nhiều hoạt động cộng đồng khác nhau không nằm trong kinh doanh, nên có lẽ đó là lý do các thành viên đã tin tưởng tôi.

PV: Sau 5 năm hoạt động, theo ông, cái “được” lớn nhất mà PRO Việt Nam đã làm được là gì?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Người ta hay nhắc tới số lượng bao bì, thu gom tái chế hàng chục ngàn tấn, hay nói tới việc đóng góp thay đổi hành vi tiêu dùng… đó là những nỗ lực cụ thể mà PRO Việt Nam đã đạt được trong thời gian qua.

Tuy nhiên có những nỗ lực mang giá trị tưởng chừng vô hình nhưng lại là những giá trị hữu hình: đó là số lượng công ty tham gia PRO đã tăng từ 9 doanh nghiệp ban đầu lên hơn 30 doanh nghiệp thành viên. Đặc biệt, đã có nhiều doanh nghiệp của Việt Nam tham gia vào Liên minh này như: TH, Duy Tân, Ân Nam… Việc các doanh nghiệp tham gia vào liên minh đã thể hiện được trách nhiệm với cộng đồng và xã hội. Tôi đánh giá cao việc các doanh nghiệp thành viên thể hiện trách nhiệm với hệ quả trong quá trình kinh doanh để đạt được lợi nhuận.

Thứ hai, các doanh nghiệp trong PRO Việt Nam luôn theo nguyên tắc tuân thủ pháp luật như việc thực thi EPR - trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất được quy định trong Luật Bảo vệ môi trường 2020. Tham gia vào Liên minh đồng nghĩa với cam kết thực hiện vấn đề EPR, đó là nền tảng để phát triển lâu dài bền vững.

Thứ ba, dù PRO Việt Nam không phải là đơn vị Nhà nước nhưng đã có những đóng góp mạnh mẽ trong việc góp ý vào xây dựng chính sách cho Luật Bảo vệ môi trường 2020 mà cụ thể là EPR. Đặc biệt, PRO Việt Nam cũng đã thiết lập được mối quan hệ chặt chẽ với các cơ quan truyền thông và tổ chức sự kiện cộng đồng. Các chiến dịch tuyên truyền của PRO đã thu hút sự tham gia của đông đảo người dân, giúp thay đổi nhận thức của người tiêu dùng về việc bảo vệ môi trường và sử dụng bao bì tái chế.

Điều này không chỉ tạo ra sự lan tỏa về trách nhiệm xã hội mà còn giúp thúc đẩy hành động của người tiêu dùng trong việc giảm thiểu rác thải nhựa.

PV: Ngoài đóng góp lớn nhất của PRO Việt Nam giúp Bộ Tài nguyên và Môi trường hoàn thiện chính sách, đặc biệt là EPR thì còn vấn đề nào khác, thưa ông?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Đóng góp lớn thì không dám nhận nhưng tôi tin rằng, PRO Việt Nam đã góp phần quan trọng trong việc thay đổi nhận thức, cách thức hoạt động của các doanh nghiệp và cộng đồng, thúc đẩy hành động để bảo vệ môi trường.

Có thể nói, PRO Việt Nam là một mô hình điển hình trong kỷ nguyên hội nhập hiện nay. Tôi tin rằng mô hình này không chỉ giúp các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ bảo vệ môi trường mà còn thúc đẩy một cách làm mới mẻ, tích cực trong việc hợp tác giữa các doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc xử lý rác thải bao bì.

Mặt khác, mô hình PRO không chỉ nâng cao nhận thức mà còn góp phần tạo ra một “vị thế cạnh tranh công bằng” trên thị trường. Nếu các doanh nghiệp chỉ làm riêng lẻ, họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong việc thực hiện phát triển bền vững. Tuy nhiên, khi hợp tác với nhau trong khuôn khổ một liên minh, chúng ta có thể tạo ra sức mạnh tổng hợp và thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Tôi cũng đánh giá rất cao sự động viên, hỗ trợ sâu sát của Bộ Tài nguyên và Môi trường và các đồng chí Lãnh đạo Bộ đối với hoạt động của PRO Việt Nam. Với một tầm nhìn như vậy, sẽ có nhiều mô hình tích cực ra đời thúc đẩy phát triển bền vững.

PV: PRO Việt Nam đã đặt mục tiêu 100% bao bì của các thành viên trong Liên minh đều được thu gom và tái chế vào năm 2030. Chỉ còn 6 năm nữa, theo ông, mục tiêu này có khả thi?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Một trong những mục tiêu lớn của PRO Việt Nam là thu gom và tái chế 100% bao bì của các thành viên vào năm 2030. Đây là một mục tiêu đầy thách thức, nhưng đa số các doanh nghiệp trong PRO đều là các doanh nghiệp FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài), và họ đã cam kết thực hiện các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường toàn cầu. Họ có thể thực hiện các cam kết này nhanh hơn ở các quốc gia khác, và tại Việt Nam, một số doanh nghiệp lớn đã chủ động thực hiện các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường ngay cả trước khi có các quy định pháp lý cụ thể.

Tất nhiên vẫn có thách thức về mặt thời gian và luật pháp trong quá trình thực hiện mục tiêu này, nhưng tôi tin rằng, với sự hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng, PRO Việt Nam hoàn toàn có thể đạt được mục tiêu trên trong thời gian tới.

Truyền thông - yếu tố then chốt trong thực thi EPR và phát triển bền vững

PV: Là người chèo lái “con thuyền tái chế” PRO Việt Nam trong suốt 5 năm qua, theo ông, truyền thông có tác động như thế nào đến hoạt động của PRO?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Tôi cho rằng truyền thông có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy tiến độ của các chiến lược bảo vệ môi trường và phát triển bền vững mà PRO Việt Nam đang triển khai.

Truyền thông không chỉ là công cụ để tuyên truyền thông tin mà còn là một yếu tố chiến lược giúp lan tỏa thông điệp về trách nhiệm bảo vệ môi trường và thực hiện mô hình EPR.

Chính vì vậy, ngay từ khi thành lập, chúng tôi đã xác định truyền thông là một yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển của PRO Việt Nam. Truyền thông giúp lan tỏa thông điệp về trách nhiệm của các doanh nghiệp đối với môi trường và cũng là công cụ để xây dựng lộ trình thu gom và tái chế bao bì, xây dựng hệ sinh thái tái chế trên nền tảng các quy định pháp lý.

Tôi tin rằng, nếu không có sự tham gia tích cực của truyền thông, các chiến lược bảo vệ môi trường và phát triển bền vững sẽ không thể phát huy hết tác dụng. Truyền thông là yếu tố không thể thiếu trong quá trình triển khai và phát triển các chiến lược này. Nó tạo ra nền tảng cho các chiến lược về thu gom và tái chế bao bì cũng như nâng cao năng lực tái chế trong cộng đồng doanh nghiệp.

Green Media Hub và tầm quan trọng của truyền thông xanh

PV: Cuối năm 2023, Câu lạc bộ Nhà báo Phát triển xanh hướng đến Net Zero với tên gọi Green Media Hub thuộc Trung tâm văn hóa Hội Nhà báo Việt Nam đã được thành lập mà ông là một thành viên quan trọng trong Ban Cố vấn. Ông có thể “bật mí” tại sao ông nhận lời làm cố vấn cho Câu lạc bộ?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Green Media Hub ra đời với mục tiêu kết nối các cơ quan truyền thông để tập trung vào các vấn đề bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Do đó, khi nhận lời làm cố vấn cho Green Media Hub, tôi đã nhìn thấy tầm quan trọng của một tổ chức truyền thông tập hợp được sức mạnh của nhiều cơ quan báo chí. Sức mạnh tổng hợp này sẽ giúp lan tỏa nhanh chóng thông điệp bảo vệ môi trường đến cộng đồng và xã hội. Hơn nữa, khi các cơ quan báo chí hợp tác với nhau, chúng ta sẽ tạo ra một mạng lưới mạnh mẽ để thúc đẩy nhận thức và hành động vì môi trường một cách nhanh nhất.

PV: Sau một năm hoạt động, với vai trò cố vấn, ông nhìn nhận và đánh giá như thế nào về hoạt động của Green Media Hub?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Tôi nghĩ có 3 điểm đáng chú ý: Thứ nhất, Green Media Hub đã nỗ lực tổ chức những chương trình hành động trong năm qua. Dù Green Media Hub được hình thành mà không có đầy đủ hỗ trợ của một hệ thống xuyên suốt, chỉ dựa trên sự tự nguyện nhưng đã có những hoạt động tạo sự nhận biết và gắn kết các bên với nhau. Đấy là thành công bước đầu.

Thứ hai, tôi đánh giá vai trò của Báo Tài nguyên và Môi trường với sự nỗ lực, kiên trì của lãnh đạo cùng một số nhân vật tâm huyết trong các tổ chức báo chí là rất quan trọng trong việc hình thành và thúc đẩy các hoạt động của Green Media Hub.

Thứ ba, là Green Media Hub đã luôn sẵn sàng ở bên cạnh những tổ chức, những mô hình liên kết doanh nghiệp, những nơi cần có sự giúp đỡ để thực thi sứ mệnh tốt đẹp về môi trường của họ.

PV: Với vai trò cố vấn, theo ông, Green Media Hub cần có bước đi chiến lược như thế nào để hoạt động thực sự hiệu quả và có tầm ảnh hưởng sâu rộng, góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam?

Ông Phạm Phú Ngọc Trai: Mặc dù Green Media Hub đã đạt được những thành công ban đầu trong việc kết nối các tổ chức truyền thông và cộng đồng doanh nghiệp, nhưng để thực sự có ảnh hưởng và đóng góp lâu dài vào phát triển bền vững, tổ chức này cần có một chiến lược dài hạn và một cấu trúc quản lý rõ ràng hơn.

Green Media Hub là một tổ chức phi lợi nhuận, vì vậy trong tương lai, tôi hy vọng sẽ có cơ chế hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng như từ cộng đồng doanh nghiệp. Chúng ta cần có sự hợp tác chặt chẽ để tổ chức này có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Về mặt tổ chức, Green Media Hub cần củng cố, hoàn thiện hơn và có một chiến lược phát triển rõ ràng. Có thể một ngày nào đó, chúng ta sẽ có một công ty chuyên trách về truyền thông môi trường, từ đó giúp tăng cường hiệu quả hoạt động của Green Media Hub và đóng góp vào sự nghiệp bảo vệ môi trường của quốc gia. Đây cũng là một hướng để Green Media Hub phát triển tốt hơn trong tương lai.

PV: Xin cảm ơn những chia sẻ thực sự bổ ích trong sứ mệnh gắn với phát triển bền vững của ông. Chúc ông một năm mới thật nhiều sức khỏe và luôn nhiều ý tưởng mới cho các hoạt động bền vững tại Việt Nam.