Ủy ban sông Mê Công Việt Nam thông tin về dự án thủy điện Pắc Lay của Lào

(TN&MT) - Mới đây, trên cơ sở thông báo của Lào, Ủy hội sông Mê Công quốc tế đã thống nhất tiến hành tham vấn cho Dự án thủy điện Pắc Lay từ ngày 8 tháng 8 năm 2018 và kéo dài ít nhất là 6 tháng. Nhân dịp này phóng viên Báo Tài nguyên & Môi trường đã phỏng vấn ông Lê Đức Trung – Chánh Văn phòng, Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam xung quanh một số vấn đề liên quan đến việc tham vấn cho Dự án thủy điện này.

Thưa ông, trong bối cảnh chúng ta đang tiến hành tham vấn cho Dự án thủy điện thứ tư trên dòng chính sông Mê Công, Dự án Pắc Lay, xin ông cho biết tình hình hiện tại của các dự án thủy điện đã tiến hành tham vấn?

Ông Lê Đức Trung:

Hiện nay theo thông tin của Ủy hội sông Mê Công quốc tế, công trình thủy điện Xay-nha-bu-ly đã hoàn thành 90% khối lượng xây dựng, dự kiến công trình sẽ hoàn thành vào cuối năm 2018 và sẽ bắt đầu phát điện từ đầu năm 2019, lượng điện sản xuất chủ yếu bán cho Thái Lan. Công trình thủy điện Đôn Sa-hông cũng đã đạt 90% khối lượng xây dựng, trong đó đã hoàn thành cơ bản các hạng mục công trình chính và dự kiến phát điện trong năm 2019. Công trình Pắc Beng chưa thấy phía Lào thông báo tiến hành khởi công. Mặt khác, các hoạt động trong Kế hoạch Hành động thực hiện Tuyên bố chung của Ủy hội nhằm điều chỉnh thiết kế, thu thập thêm số liệu, bổ sung nghiên cứu và đánh giá tác động của công trình, điều chỉnh các biện pháp giảm nhẹ tác động và xác lập cơ chế chia sẻ thông tin và tham vấn vẫn chưa được tiến hành đầy đủ.

Việt Nam và các quốc gia thành viên khác trong Ủy hội vẫn theo sát tiến độ xây dựng của các công trình thủy điện nói trên, đã bổ sung thêm các quy định về hướng dẫn thiết kế các công trình thủy điện trên dòng chính Mê Công, hướng dẫn đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới…, và tăng cường thu thập thông tin số liệu và mạng quan trắc nhằm có thể kịp thời đánh giá tác động thực tế của từng công trình và tổ hợp của các công trình thủy điện nói trên.

Thưa ông, trước sự cố vỡ đập gần đây ở vùng Nam Lào, đề nghị ông cho biết quá trình tham vấn có đánh giá về an toàn đập không?

Ông Lê Đức Trung:

Không chỉ vì gần đây sự cố vỡ đập ở vùng Nam Lào xảy ra mà Uỷ hội sông Mê Công quốc tế mới xem xét vấn đề an toàn đập. Theo Hướng dẫn thiết kế các công trình thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế (được ban hành từ năm 2001 và hiện đang được cập nhật), các lĩnh vực sẽ phải được đánh giá tác động bao gồm: thuỷ văn thuỷ lực, phù sa bùn cát, chất lượng nước và sinh thái thuỷ sinh, thuỷ sản, giao thông thuỷ, kinh tế xã hội và an toàn đập. Các tiêu chuẩn về an toàn đập Uỷ hội sông Mê Công quốc tế áp dụng trong Hướng dẫn đều dựa trên cơ sở các tiêu chuẩn về an toàn đập của thế giới.

Trong quá trình tham vấn, đối với vấn đề an toàn đập, các yếu tố rủi ro có thể dẫn tới đe dọa an toàn đập bao gồm: rủi ro do chế độ dòng chảy (lũ lớn từ thượng nguồn đổ về), rủi ro về địa chất như động đất/địa chấn, thiết kế không phù hợp, sự cố trong quá trình thi công và vận hành công trình…đều được xem xét. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế luôn yêu cầu Chủ đầu tư phải tuân thủ chặt chẽ và đẩy đủ các hướng dẫn nói trên trong tất cả các giai đoạn của dự án: từ khảo sát, thiết kế, đến thi công và vận hành công trình, đặc biệt là trong khảo sát, thu thập thông tin số liệu, xây dựng hệ thống quản lý về an toàn đập, phân tích rủi ro và xây dựng kế hoạch ứng phó khẩn cấp khi có sự cố xảy ra.

Sự cố vỡ đập ở vùng Nam Lào đã gây ra những tổn thất to lớn về người và tài sản của Lào, đã rung lên hồi chuông báo động về yêu cầu an toàn cho các công trình thuỷ điện không chỉ của Lào mà của tất cả các quốc gia khác. Đối với công trình trên dòng chính, an toàn đập chắc chắn có ảnh hưởng xuyên biên giới, do vậy Uỷ hội sông Mê Công quốc tế và các quốc gia thành viên sẽ xem xét kỹ việc tuân thủ các tiêu chuẩn thiết kế công trình trong quá trình tham vấn, và sẽ tiếp tục giám sát việc thực hiện các tiêu chuẩn này trong phương án thi công và vận hành công trình.

Đánh giá sơ bộ của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam về tài liệu do Lào cung cấp về Dự án thủy điện Pắc Lay ra sao, thưa ông?

Ông Lê Đức Trung:

Cũng như các đợt tham vấn trước đây, chúng tôi nhận thấy Chủ đầu tư chưa kịp làm quen với tất cả các yêu cầu đối với một quá trình tham vấn do Ủy hội sông Mê Công quốc tế tiến hành nên trong chuẩn bị tài liệu dự án còn có những thiếu sót và hạn chế.

Về số liệu: Số liệu sử dụng trong hồ sơ dự án chưa được cập nhật đầy đủ, trong khi trên lưu vực Mê Công có rất nhiều nguồn thông tin số liệu đáng tin cậy như tại Ban Thư ký Uỷ hội sông Mê Công quốc tế hay của các tổ chức quốc tế và khu vực. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế và các quốc gia thành viên luôn khuyến cáo các Chủ đầu tư tăng cường tham khảo sử dụng thông tin số liệu từ những nguồn này để bổ sung hoàn thiện đề xuất dự án của mình.

Về phương pháp và công cụ: Chủ đầu tư chưa sử dụng những phương pháp và công cụ hiện đại và phù hợp cho các phân tích, đánh giá tác động của công trình. Đối với những phân tích đánh giá như thế này, thường các công cụ tiên tiến và tiện lợi như mô hình toán luôn là ưu tiên hàng đầu. Uỷ hội sông Mê Công quốc tế đã có bề dày kinh nghiệm trong xây dựng bộ mô hình toàn lưu vực và hỗ trợ các quốc gia thành viên (trong đó có Lào) nắm bắt và sử dụng bộ mô hình này. Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cũng đã tích cực hỗ trợ các chuyên gia của Lào sử dụng bộ mô hình lưu vực của Ủy hội. Việt Nam cũng sẽ yêu cầu Chủ đầu tư áp dụng công cụ mô hình để nâng cao chất lượng phân tích đánh giá cho công trình Pắc Lay.

Về đánh giá tác động: Căn cứ các nhận xét sơ bộ của các chuyên gia Việt Nam, tài liệu Lào nộp mới chỉ dừng ở việc tiến hành đánh giá sơ bộ tác động tại chỗ mà chưa đề cập đầy đủ đến các yêu cầu liên quan đánh giá tác động xuyên biên giới. Do đây là một vấn đề mà các quốc gia thành viên khác rất quan tâm, và căn cứ vào tinh thần của Hướng dẫn kỹ thuật về đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới của Uỷ hội sông Mê Công quốc tế, chắc chắn sẽ có những khuyến cáo đối với Chủ đầu tư hoàn chỉnh phần đánh giá tác động này trong đề xuất dự án như đã yêu cầu đối với Dự án thủy điện Pắc Beng.

Về các biện pháp giảm nhẹ tác động: Mặc dù Chủ đầu tư đã có những đề xuất biện pháp giảm nhẹ tác động, ví dụ đối với cá di cư bằng biện pháp công trình như đường cá đi, hoặc đối với giao thông thủy bằng âu thuyền… Tuy nhiên, mối quan tâm của các quốc gia thành viên khác, không chỉ đối với công trình Pắc Lay mà còn tất cả các công trình Lào đã thông báo trước đây, là Chủ đầu tư chưa chứng minh được tính hiệu quả của các biện pháp nêu trên trong bối cảnh Lưu vực sông Mê Công.

Ngoài ra, Chủ đầu tư cũng cần đề xuất các chương trình hoạt động rất cụ thể về các hoạt động hỗ trợ như chương trình quan trắc thu thập số liệu, nghiên cứu bổ sung, kế hoạch trao đổi thông tin số liệu và các hoạt động tham vấn vùng.

Trân trọng cảm ơn ông!