Tích hợp toàn diện dữ liệu cảnh báo sạt lở đất vào bản tin dự báo thời tiết

Sạt lở đất gia tăng và khó lường

Theo Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ TN&MT), trung bình mỗi năm, Việt Nam xảy ra khoảng 10 - 15 trận lũ quét, sạt lở đất. Khu vực thường xuyên xảy ra lũ quét, sạt lở đất tập trung tại vùng núi Bắc Bộ, Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Các trận sạt lở đất gây thiệt hại lớn về tài sản và người.

Riêng năm 2020, số lượng cơn bão đổ bộ vào miền Trung trong tháng 10, đã lập kỷ lục trong 37 năm qua. Kéo theo đó, sạt lở đất được nhận định là mạnh, khốc liệt và bất thường. Tần suất sạt lở đất gia tăng, mức độ nguy hiểm cực kỳ nghiêm trọng xảy ra tại các tỉnh Quảng Nam, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế khiến hàng chục người thiệt mạng tại Rào Trăng, Hướng Hóa, Nam Trà My…

Tần suất sạt lở đất gia tăng, mức độ nguy hiểm cực kỳ nghiêm trọng ở miền Trung. Ảnh: HQ

Từ ngày 28/11 đến nay, khu vực các tỉnh Trung Bộ và Tây Nguyên tiếp tục có mưa to đến rất to. Mưa lớn lại gây thiệt hại, sạt lở một số nơi của tỉnh Quảng Ngãi, Quảng Nam, Phú Yên, Đắk Lắk…

GS.TS Trần Hồng Thái, Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn (KTTV) cho biết, thông tin cảnh báo sạt lở, trượt lở đất đã được đưa trong các bản tin dự báo thời tiết để các địa phương, người dân chủ động có phương án đối phó, đề phòng. Tuy vậy, các thông tin cảnh báo, dự báo vẫn chưa được tích hợp đầy đủ, có hệ thống; việc cảnh báo còn nhiều hạn chế, mới cảnh báo đến cấp huyện, chưa có cảnh báo cấp xã, cảnh báo điểm, diện…

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo cảnh báo sớm 

Cũng theo Tổng cục Khí tượng thủy văn, để cảnh báo lũ quét, sạt lở đất, Việt Nam vẫn dùng phương pháp chồng chập bản đồ phân bố mưa thực đo, dự báo lên các bản đồ nguy cơ lũ quét, nguy cơ trượt lở đất, bản đồ hành chính, bản đồ sông suối, thảm phủ, bản đồ địa hình…. Thách thức đặt ra trong cảnh báo lũ quét, sạt lở đất ở thời điểm hiện tại là cần phải xác định ngưỡng mưa gây sạt lở đất, lũ quét cho từng địa phương, vị trí cụ thể; chưa có hệ thống dữ liệu tổng hợp đa ngành hỗ trợ đánh giá tác động thiên tai; chưa có hệ thống cảnh báo sạt lở, lũ quét thời gian thực.

Liên quan vấn đề này, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu (Bộ TN&MT) đánh giá, công tác cảnh báo nguy cơ lũ quét còn gặp nhiều trở ngại do sự không đồng nhất giữa tiểu lưu vực thủy văn và ranh giới xã; mạng lưới trạm đo mưa còn khá thưa, nhất là vùng miền núi. Mặt khác, độ ẩm của đất là một yếu tố quan trọng trong việc đánh giá nguy cơ lũ quét nhưng chưa được quan trắc thường xuyên…

“Trong bối cảnh biến đổi của khí hậu, thời tiết diễn biến rất phức tạp, các vụ sạt lở đất gây thiệt hại lớn về người, phức tạp và không theo quy luật; nhiều vụ sạt lở đất xảy ra tại những nơi ổn định về địa chất, không có trong bản đồ cảnh báo. Do vậy, cần ứng dụng khoa học công nghệ tốt và nhanh hơn trong quan trắc, dự báo, cảnh báo.”

Tiến sĩ Trần Quang Hoài, Phó Trưởng ban Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai.

Trước thực tế đó, Bộ TN&MT đang thúc đẩy các nghiên cứu, điều tra về hiện tượng trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét trên diện rộng ở tỷ lệ lớn và đi cùng với phân vùng cảnh báo nguy cơ. Qua đó, giúp Chính phủ và các địa phương nắm bắt, hiểu biết về hiện trạng, nguy cơ trượt lở đất đá, lũ ống, lũ quét và có định hướng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời, có giải pháp phòng tránh, giảm thiểu thiệt hại về tính mạng và tài sản cho nhân dân.

Cùng với đó, Tổng cục Khí tượng thủy văn đang phối hợp với các tổ chức khoa học để hoàn thiện, tích hợp dữ liệu cảnh báo, dự báo báo sạt lở được đầy đủ, toàn diện hơn vào bản tin dự báo thời tiết.

Đề xuất giải pháp cảnh báo lũ quét, sạt lở đất trong công tác khí tượng thủy văn, ông Vũ Đức Long, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia cho rằng, cần tăng cường phát triển hệ thống quan trắc mưa lưu lượng tự động. Đồng thời, đẩy mạnh công nghệ cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ bùn đá, lũ quét thông qua việc xây dựng công nghệ đồng hóa dữ liệu cảnh báo.

“Cảnh báo mưa, dông, hạn cực ngắn cho khu vực miền núi; xác định ngưỡng mưa gây sạt lở, lũ quét cho khu vực miền núi, khu vực trọng điểm xảy ra sạt lở, lũ quét; cùng với đó là nghiên cứu ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), xây dựng hệ thống cảnh báo tác động và cảnh báo rủi ro do sạt lở đất”- ông Long nói.

“Bản đồ cảnh báo nguy cơ trượt lở kết hợp với thông tin chính xác về lượng mưa và thời gian mưa có thể cho kết quả dự báo khả quan hơn. Những mái dốc đe dọa trực tiếp tới cộng đồng dân cư hoặc công trình có giá trị lớn về văn hóa, lịch sử nên xây dựng “Trạm quan trắc dự báo sớm thiên tai trượt lở theo thời gian thực” kèm theo xây dựng công trình phòng chống trượt.”

TS. Nguyễn Quốc Thành (Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam)