Thanh Hóa: Nâng cao chất lượng dự báo thời tiết, cảnh báo sớm thiên tai

Hiện đại hoá hệ thống quan trắc

Dự báo thời tiết là một ngành ứng dụng của khoa học và công nghệ để dự đoán trạng thái và vị trí của bầu khí quyển trong tương lai gần. Để thực hiện tốt nhiệm vụ chuyên môn, Đài Khí tượng thuỷ văn (KTTV ) Thanh Hoá đã từng bước hiện đại hóa thiết bị thông tin điện báo, truyền số liệu và mạng thông tin chuyên ngành. Xây dựng hệ thống hỗ trợ dự báo khí tượng thông minh; hệ thống dự báo dựa trên tác động; hệ thống truyền tin cảnh báo thiên tai; hệ thống chuyên dụng phân tích và dự báo bão, áp thấp nhiệt đới, hệ thống giám sát dự báo chất lượng môi trường không khí.

Thanh Hóa là địa phương có nhiều dạng thiên tai nguồn gốc KTTV (có đủ 19 loại thiên tai KTTV): ATNĐ, bão, mưa lớn, lũ, lụt, lũ quét, sạt lở đất, sụt lún đất, nắng nóng, hạn hán, xâm nhập mặn, gió mạnh, sương mù, nước dâng, lốc, sét ,mưa đá, rét hại, sương muối. Do đó thiên tai cực đoan, bất thường, nguy hiểm ngày càng gia tăng, khó lường gây ra khó dự báo về bão mạnh, mưa lũ lớn, lũ quét, sạt lở đất đá….

Ngoài ra, Thanh Hoá có mạng lưới sông ngòi dày đặc, có sông nội tỉnh, liên tỉnh, sông xuyên biên giới; phân bố trên các địa hình đa dạng, phức tạp; nhiều vùng không có số liệu quan trắc, nhất là đầu nguồn sông Mã, sông Chu phía Lào. Mạng trạm nhiều, phân tán trên địa bàn rộng, nhiều trạm vùng núi: Môi trường làm việc khó khăn (giao thông, xa trung tâm), thiếu thốn (điện, nước, văn hoá xã hội), tiềm ẩn nhiều nguy cơ (sốt rét, rắn rết, thiên tai mưa lũ, sạt lở đất đá ở miền núi). Có nhiều trạm thuỷ văn chịu ảnh hưởng của hồ chứa nên đo đạc với tần suất cao hơn, kể cả trong mùa cạn; máy móc thiết bị quan trắc tự động hay hư hỏng do tác động của môi trường.

Phát triển hệ thống dự báo mô hình số trị có đồng hóa các loại số liệu bề mặt và viễn thám, tập trung nâng cao dự báo định lượng mưa ở các thời hạn dự báo từ cực ngắn đến dự báo dài; xây dựng, cập nhật bộ số liệu chuẩn khí hậu quốc gia và giám sát biến đổi khí hậu; tăng các dự báo sớm, dài hạn diễn biến khí hậu quy mô mùa đến 1 năm. Đánh giá tổng thể rủi ro thiên tai, đa thiên tai, phân vùng rủi ro thiên tai, lập bản đồ cảnh báo thiên tai, đặc biệt là các thiên tai liên quan đến bão, nước dâng do bão, lũ, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn, nắng nóng; hệ thống giám sát và cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực cho các khu vực vùng núi, trung du trên toàn quốc, chi tiết đến cấp huyện; công nghệ dự báo, cảnh báo sạt lở đất thời gian thực cho cụm dân cư, khu vực cụ thể có nguy cơ cao sạt lở đất. Tích hợp các mô hình dự báo thủy văn trên các lưu vực sông lên hệ thống hỗ trợ dự báo “Phát triển hệ thống phần mềm phục vụ tích hợp dữ liệu và hỗ trợ dự báo thời tiết”.

Xây dựng công nghệ cảnh báo ngập lụt đô thị, khu công nghiệp trọng điểm, ưu tiên cho khu vực đô thị lớn; công cụ cảnh báo, dự báo chi tiết phạm vi ngập lụt, độ sâu ngập lụt vùng hạ lưu các lưu vực sông và hồ chứa; công nghệ hiện đại dự báo sóng, dòng chảy, nước dâng do bão và ngập lụt ven bờ, triều cường, lan truyền chất ô nhiễm và vật thể trôi chi tiết cho các đảo, vùng ven bờ biển, cửa sông và tuyến hàng hải; triển khai xây dựng hệ thống dự báo thời tiết, khí tượng theo thời gian thực đảm bảo vận hành, điều hành hệ thống cung cấp điện linh hoạt, ổn định và an toàn. Xây dựng và triển khai hệ thống tài nguyên số về KTTV, dịch vụ thời tiết qua hệ thống truyền hình, web, apps, bao gồm thông tin quan trắc, dự báo phục vụ các ngành, lĩnh vực khai thác, sử dụng; nền tảng quản lý và phân tích dữ liệu lĩnh vực khí KTTV.

Ứng phó với biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan, trái quy luật đặt ra nhiều khó khăn, thách thức cho công tác KTTV. Việc dự báo, cảnh báo lũ quét, sạt lở đất, mưa đá vẫn còn nhiều khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu các thông tin số liệu nền về: đo đạc, điều tra, khảo sát thực địa của các vùng có nguy cơ phát sinh lũ quét, sạt lở đất thường không có; về thảm phủ, cấu trúc địa chất, lớp vỏ phong hóa, mức độ bão hòa trong đất... không đủ độ chi tiết, không được cập nhật thực tế; sự tác động của con người hoặc chuyển đổi mục đích sử dụng đất, phá rừng, khai thác khoáng sản chưa được thống kê nghiên cứu đầy đủ.

Bên cạnh đó, lũ quét thường xảy ra ở quy mô nhỏ, liên tiếp, mang tính địa phương. Vì vậy, chỉ cảnh báo ở cấp trung ương là không thể đảm bảo kịp thời cho hoạt động phòng chống lũ quét, sạt lở đất nếu như không có sự phối hợp chặt chẽ của địa phương. Mặt khác, khoa học công nghệ hiện nay chưa cho phép dự báo, cảnh báo chính xác mưa định lượng và nhận biết sự biến đổi của các nhân tố là nguyên nhân tác động, gây ra lũ quét sạt lở đất.

Ông Nguyễn Văn Minh, Giám đốc Đài KTTV tỉnh Thanh Hóa cho biết: Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, công việc, ngành KTTV văn nói chung và Đài KTTV tỉnh Thanh Hóa nói riêng luôn được sự quan tâm của Đảng nhà nước, của các Bộ, Ngành, địa phương, người dân. Đặc biệt là ngày 25/9/2021, Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ban hành Chỉ thị số 10-CT/TW về "Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác KTTV đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc". Đây là lần đầu tiên Ban Bí thư ban hành Chỉ thị về công tác KTTV thể hiện tầm quan trọng của công tác KTTV trong tình hình mới.

Ngoài ra, nguồn nhân lực của ngành tương đối dồi dào, các cán bộ đều được đào tạo cơ bản, tinh thần yêu nghề cao. Bên cạnh đó, những năm gần đây ngành KTTV Thanh Hoá đã được tiếp cận và ứng dụng được nhiều tiến bộ KHKT trong đó phải kể đến như hệ thống quan trắc ngày càng bổ sung, hiện đại tiên tiến, các sản phẩm dự báo có độ chính xác, độ tin cậy ngày càng cao. Hệ thống siêu máy tính CrayXC40 đã được sử dụng, xây dựng các cơ sở dữ liệu đồng bộ, mạng lưới quan trắc, các trạm đo mưa đã tự động hóa 80-90%, đáp ứng được công tác dự báo như Thanh Hóa đã có khoảng 108 trạm đo mưa tự động.

Trong thời gian tới, Đài KTTV Thanh Hoá đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, tạo sự thống nhất trong nhận thức và hành động của toàn xã hội về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng, chống thiên tai, quản lý, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên, bảo vệ môi trường theo xu thế chuyển đổi xanh, góp phần xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội.