Quả ngọt chốn biên thùy

Loài cam quý

Như thường lệ, khi không khí lạnh tràn về bao phủ những ngọn núi trên dãy Trường Sơn báo hiệu mùa Đông về, người Cơ Tu ở xã biên giới Ga Ry ở huyện Tây Giang (Quảng Nam) bắt đầu thu hoạch cam rừng. Khắp các triền đồi, những cây cam trĩu quả chín vàng rực rỡ như điểm tô cho bức tranh hùng vĩ của núi rừng thêm phần thơ mộng. Bà con Cơ Tu xem cam như sản vật quý của núi rừng, là món quà trân quý gửi tặng cho người vùng xuôi lên.

Khéo léo tách những múi cam mọng nước để “chiêu đãi” khách từ phương xa đến, Bhriu Mênh (thôn Arooi, xã Ga Ry) trầm ngâm kể với tôi: Tuổi của những cây cam rừng này gấp 3 đến 4 lần tuổi của mình đấy! Từ hồi bé, đã theo bố tôi đi hái cam. Không biết, ông lấy giống ở đâu về, người thì bảo do bộ đội miền Bắc mang vào, người thì nói giống cam mang từ Lào sang rồi được người dân mang lên trồng ở khắp các vạt nương rẫy….

“Vườn cam do cha ông ta để lại từ xưa đến giờ. Cây có nguồn gốc từ lâu đời, thích hợp với điều kiện tự nhiên của vùng đất Tây Giang và được bà con dân tộc lưu giữ. Nhà tôi vẫn giữ bao nhiêu năm, chăm sóc giống cam quý, không bỏ. Cam ở đây vừa ngon ngọt vừa nhiều nước” - anh Bríu Mênh chia sẻ.

Cam ở vùng biên giới Tây Giang được nuôi dưỡng bởi gió, tuyết sương giữa đại ngàn Trường Sơn nên còn được gọi là cam tuyết. Quả cam núi Gary khi chín có màu vàng đậm, vỏ dày có mùi thơm rất mạnh và thịt quả mọng nước. Vị cam ngọt thanh xen lẫn chút chua nhẹ và hơi tê nơi đầu lưỡi bởi chứa nhiều tinh dầu.

Đặc biệt, cam ở đây được canh tác theo kiểu truyền thống của đồng bào Cơtu không hóa chất, không thuốc trừ sâu nên được nhiều nơi dùng tin dùng và đặt cho cái tên "cam sạch Tây Giang"

Khác với các giống cam khác, mùa cam tuyết ở Tây Giang bắt đầu chín từ cuối tháng 10 đến giáp Tết Âm lịch cũng là thời điểm thời tiết vùng biên giới bước vào mùa đông lạnh buốt. Trước đây, đường giao thông khó khăn, không mấy ai biết đến, chỉ từ khi đường lên vùng biên giới Việt – Lào dần được hoàn thiện, số phận cây cam núi Tây Giang đã bước sang trang mới. Nhiều chuyến xe tải mang theo hàng chục tấn cam tỏa về Đà Nẵng, Tam Kỳ và các thị tứ miền xuôi, được người tiêu dùng nhiệt tình đón nhận.

Trở thành thức quà săn đón của người tiêu dùng theo trường phái thực phẩm sạch, hữu cơ, cây cam không còn là loại quả ăn chơi mà trở thành loại quả ăn thiệt, mang lại thu nhập đáng kể cho bà con dưới chân dãy Trường Sơn. Với mỗi gốc cam, người dân thu hoạch từ 200 – 300kg quả/mùa và giá bán tại vườn là 30 nghìn đồng/1kg tạo một khoảng thu nhập ổn định.

Mơ về vùng cam rộng lớn

Riah Dung, Bí thư xã đoàn Ga Ry là một trong những người trẻ khởi nghiệp thành công với mô hình phát triển cam bản địa. Tự hào với vườn cam rộng hơn 10 ha, Riah Dung chia sẻ: Mô hình trồng cam này nằm trong dự án “Du lịch sinh thái gắn kết cam bản địa Tây Giang” được UBND tỉnh công nhận là ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo cấp tỉnh năm 2019 đã đem lại nhiều triển vọng cho việc nâng cao giá trị cam bản địa, hướng đến phát triển du lịch sinh thái đặc trưng.

“Là một người con của mảnh đất Ga Ry, tôi muốn góp sức mình làm những điều mang lại lợi ích, giúp bà con quê mình cải thiện đời sống. Bây giờ cam núi Gary đã được đưa vào các cửa hàng thực phẩm sạch, thực phẩm hữu cơ. Vườn cam đang phát triển rất tốt. Khi vườn cam trưởng thành, tôi sẽ tập trung khai thác du lịch sinh thái để mang lại những trải nghiệm cho du khách khi đến với núi rừng Tây Giang.”- Riah Dung chia sẻ.

Ríah Dung cũng không giấu tham vọng về một vùng cam Gary Tây Giang rộng lớn, không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu. Bên cạnh những gốc cam già, anh và bà con đã mới thêm tại các thôn Ating, Arooi và một phần thôn Glao. Những bà con có chung chí hướng thoát nghèo từ cây cam được Ríah Dung hỗ trợ cây giống miễn phí và hướng dẫn kỹ thuật trồng trọt, tham gia mạng lưới cung ứng của anh.

Không chỉ được xem là loài cây giảm nghèo cho đồng bào, cam núi Tây Giang còn mang nguồn gen có múi quý trong bảo tồn đa dạng sinh học. Theo kết quả của nhóm chuyên gia Viện Di truyền Nông nghiệp Việt Nam và Khoa Sinh học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, phân tích các chỉ số sinh hóa cho thấy hàm lượng tinh dầu trong vỏ quả cam Gary Tây Giang khá cao, đạt 10,2%. Hàm lượng nước quả đạt 71,8ml/quả, hàm lượng vitamin C đạt 35,91 mg/100g. Quả cam có màu vàng tươi, vị ngọt đậm và rất thơm. Những đặc tính nổi trội về chất lượng quả cho thấy sự khác biệt mang tính bản địa của nguồn gen cam Tây Giang. Ngoài ra, cây cam có năng suất quả cao, chống chịu tốt với điều kiện khô hạn, dễ canh tác, vỏ có hàm lượng tinh dầu cao nên có thể khai thác theo hướng ăn hoặc chiếc xuất tinh dầu, làm mứt…, phục vụ tiêu dùng tại chỗ và xuất khẩu.

Chính bởi những đặc điểm quý như vậy mà vài năm gần đây, bên cạnh nỗ lực duy trì các vườn cây tự nhiên sẵn có trong cộng đồng, chính quyền địa phương đang bắt tay nghiên cứu bảo tồn nguồn gen quý theo phương pháp kỹ thuật ghép mắt đảm bảo chất lượng cây trồng “thuần tự nhiên” của cam bản địa. Đồng thời, triển khai hoàn thiện các lớp tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn cho người dân cách trồng, chăm sóc theo tiêu chuẩn sạch của VietGap. Công tác quảng bá sản phẩm cũng được xúc tiến để tiến tới xây dựng thương hiệu. Từ đó, tính toán nhân rộng quy mô trồng tại các địa phương lân cận, giúp cam Tây Giang trở thành đặc sản, tạo nên hướng mở cho du lịch, nông nghiệp bền vững và sinh kế người dân dưới tán rừng.