Nhiều giải pháp mới trong xử lý, tái chế nhựa

Sự kiện nhằm hưởng ứng Hưởng ứng Ngày Môi trường Thế giới 5/6/2023 với chủ đề “Đánh bại ô nhiễm nhựa” (Beat plastic polution). Tại đây, các chuyên gia đã đưa ra các góc nhìn khác nhau về tình trạng ô nhiễm nhựa và tập trung đưa ra các giải pháp phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

 Theo GS. TS Đặng Thị Kim Chi – Chủ tịch Hội đồng khoa học và kỹ thuật, Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, thế giới đã sản xuất ra hơn 460 triệu tấn nhựa trong năm 2022 và một nửa trong số đó là các sản phẩm dùng một lần như túi nhựa, cốc và ống hút. Điều này cho thấy, nhu cầu của con người đang góp phần làm tăng lượng rác thải nhựa thải ra môi trường. Có rác thải kích thước lớn và rác thải vi nhựa, chủ yếu là nhựa dùng 1 lần và túi ni lon khó phân hủy.

Ngay thời điểm hiện tại, đại diện 175 quốc gia đang ở Paris để họp bàn giải pháp chống khủng hoảng ô nhiễm rác thải nhựa trên thế giới . Dự kiến sẽ ban hành luật cấm ở qui mô toàn cầu các sản phẩm nhựa dùng một lần và áp dụng nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền.

Trong Kế hoạch Hành động Quốc gia về Quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu cắt giảm 50% rác thải nhựa đại dương vào năm 2025 và 75% vào năm 2030. Một số biện pháp đã được đưa ra như lệnh cấm sắp được áp đặt đối với việc sản xuất và nhập khẩu túi ni lông sử dụng trong nước vào năm 2026 và hầu hết các sản phẩm nhựa dùng một lần vào năm 2031.

Nhấn mạnh một số biện pháp công nghệ, kĩ thuật hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, GS.TS Đặng Thị Kim Chi cho rằng cần cải tiến, thay đổi các quá trình sản xuất công nghiệp nhằm giảm thiểu tối đa các chất thải nhựa, khuyến khích phát triển công nghệ thay thế các sản phảm nhựa bằng các sản phẩm mới thân thiện môi trường, khắc phục nhược điểm chậm phân hủy của nhựa thải. Bên cạnh đó, phát triển các công nghệ thu hồi và tái chế chất thải nhựa, nghĩa là sử dụng chất thải nhựa các loại thành nguyên liệu sản xuất cho các sản phảm khác, giảm thiểu chất thải nhựa phải đi vào môi trường.

Thực tế, đã có nhiều giải pháp để tái chế các loại nhựa khác nhau, như tái chế bằng phương pháp cơ học với nhựa đồng nhất, với chất thải chứa nhựa lẫn trong nhiều loại chất thải sinh hoạt khác. Sản phẩm tái chế cơ học được sử dụng tiếp làm nguyên liệu cho các sản phảm nhựa dân dụng như ghế băng, hàng rào, trò chơi, bao bì, đồ chứa, phương tiện sử dụng trong nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản do tính bền, nhẹ, dễ gia công, cắt nối.

Trong khi đó, giải pháp tái chế hóa học giúp phân hủy hóa học để chuyển đổi từ loại nhựa này sang loại nhựa khác, ví dụ: từ chai nhựa PP phế liệu trở thành nguyên liệu để sản xuất chai PET; từ nhựa PET thành nguyên liệu cho sản xuất vải và màng mỏng...

Nhựa cũng có thể được sử dụng để đốt và cung cấp năng lượng dưới dạng nhiệt. Giá trị năng lượng của nhựa tương đương hoặc lớn hơn so với than. Phương pháp nhiệt đốt cháy tiêu hủy các chất thải nhựa làm giảm đáng kể thể tích khối lượng chát thải nhựa, tuy nhiên lại phát sinh các khí ô nhiễm là sản phẩm của quá trình cháy như CO2, SO2, NOx, kể cả Dioxin, fura … nên cần có biện pháp kiểm soát khí thải. Với phương pháp tái chế khí hóa, nhựa có thể chuyển đổi thành khí để sử dụng làm nguyên liệu thô cho ngành công nghiệp hóa chất.

Cùng với tái chế, các công nghệ hiện nay cũng tập trung sản xuất các vật liệu tương ứng tính năng nhựa truyền thống nhưng đồng thời phải phân hủy được sau một thời gian nhất định để thay thế nhựa, nilon khó phân hủy sinh học. Các sản phẩm phân hủy tuy có giá thành sản xuất cao hơn các loại nhựa truyền thống khó phân hủy, nhưng dưới áp lực về việc bảo vệ môi trường, đã và đang được sử dụng ngày một rộng rãi hơn tại các nước Âu, Mỹ nhờ các chính sách hỗ trợ của chính phủ như giảm trừ một số loại thuế đối với các sản phẩm này. Tại Việt Nam, nhựa tự phân hủy cũng đã được nhiều đơn vị nghiên cứu và thương mại hóa, vừa có tính ứng dụng cao, vừa đem lại hiệu quả kinh tế. “Các giải pháp công nghệ - kĩ thuật là rất cần thiết và cần được khuyến khích, đầu tư tạo điều kiện để có được các kết quả áp dụng vào thực tế” - GS. TS Đặng Thị Kim Chi nhấn mạnh.

Đại diện Viện Chiến lược, Chính sách TN&MT, bà Dương Thị Phương Anh - Phó giám đốc Trung tâm Tư vấn, Đào tạo và Dịch vụ tài nguyên và môi trường nhận định: Hệ thống chính sách, pháp luật về quản lý chất thải nói chung tiếp tục được hoàn thiện, đặc biệt sau khi Luật BVMT 2020 được thông qua. Trong đó, các chính sách về phân loại tại nguồn và thu phí theo khối lượng/thể tích chất thải phát sinh; trách nhiệm thu hồi và tái chế sản phẩm, bao bì thải bỏ; lộ trình cấm sản xuất tiêu dùng sản phẩm nhựa sử dụng một lần và hạn chế chôn lấp trực tiếp… sẽ thúc đẩy giảm chất thải nhựa.

Công cụ kinh tế cho các hoạt động BVMT đã được quy định trong Luật BVMT 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP. Bộ TN&MT đang xây dựng quy định về tiêu chí môi trường và việc xác nhận đối với dự án được cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh, nhằm tạo cơ sở để huy động nguồn lực cho các hoạt động BVMT, hoạt động tái chế chất thải nhựa.

Tuy nhiên, chúng ta cũng thiếu các hướng dẫn về lựa chọn công nghệ tái chế, xử lý chất thải rắn; thiếu tiêu chuẩn, quy chuẩn đối với các sản phẩm tái chế. Các quy định liên quan đến trách nhiệm tái chế, trách nhiệm xử lý của nhà sản xuất, nhập khẩu tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu cần có hướng dẫn cụ thể hơn để có thể áp dụng trong thực tiễn. Cần ban hành các quy định tạo thị trường cho sản phẩm tái chế để có thể cạnh tranh với các sản phẩm được sản xuất từ nhựa nguyên sinh - Ths. Dương Thị Phương Anh phân tích.

Đưa ra 4 góc độ tiếp cận để giải quyết ô nhiễm nhựa, PGS. TS Lưu Đức Hải - Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần tổ chức quản lý thu gom, phân loại tái sử dụng chất thải nhựa theo mô hình kinh tế tuần hoàn; tăng cường áp dụng các giải pháp công nghệ kỹ thuật để xử lý chất thải nhựa; tăng cường áp dụng công cụ kinh tế môi trường trong sản xuất, kinh doanh và xử lý chất thải nhựa (thuế môi trường sản phẩm nhựa, xử phạt vi phạm hành chính về thải bỏ chất thải nhựa. Đồng thời, nâng cao công tác giáo dục, truyền thông cho tất cả tầng lớp dân cư về ô nhiễm nhựa.

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học đồng tình với quan điểm cần sử dụng các đòn bẩy kinh tế, thực thi các quy định người gây ô nhiễm phải trả tiền để thay đổi triệt để thói quen tiêu dùng, sản xuất các sản phẩm nhựa dùng 1 lần, nhựa rẻ tiền dễ gây ô nhiễm. Các chính sách hiện nay thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, đồng nghĩa với việc các giải pháp phân loại, tái chế chất thải nhựa cần đem lại lợi ích kinh tế cho các đơn vị , doanh nghiệp, cá nhân thực hiện. Có như vậy mới có thể khuyến khích cộng đồng, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân tham gia tích hơn vào quá trình giảm rác thải nhựa và đạt được các mục tiêu quốc gia, các cam kết quốc tế của Việt Nam về vấn đề này.