Luật Đất đai 2024: Đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng

"Điển mặt" những hạn chế trong hoạt động bồi thường, giải phóng mặt bằng

Theo TS. Nguyễn Đình Bồng, thời gian qua, thực hiện chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định của Hiến pháp 2013, Luật Đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo cơ sở pháp lý giải quyết nhu cầu về đất đai cho các ngành, lĩnh vực; thúc đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, từng bước hoàn thiện hệ thống hạ tầng kinh tế, xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh; hình thành các khu công nghiệp, đô thị mới, khu dân cư nông thôn, tạo diện mạo mới cho đô thị và nông thôn.

Tuy nhiên, việc thực hiện chính sách này còn những hạn chế như: Tình trạng “quy hoạch treo”, “dự án treo” còn tồn tại như các khu kinh tế, diện tích đất thu hồi chỉ đạt 4,04 % diện tích quy hoạch; tốc độ đô thị hóa cao (năm 2020 tăng 125% so với 2010) nhưng nhiều “dự án treo” vì chủ đầu tư không có khả năng huy động vốn, hoặc chờ chuyển nhượng lại cho chủ đầu tư khác; Chi ngân sách thực hiện bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất lớn, bình quân chiếm 8,40% nguồn thu ngân sách từ đất; Khiếu nại liên quan đến thu hồi đất chiếm khoảng 15% tổng số khiếu kiện về đất đai, chủ yếu là người bị thu hồi đất không thỏa mãn giá đất bồi thường, đặc biệt là đất nông nghiệp.

TS. Nguyễn Đình Bồng cho rằng, có nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến những hạn chế trên, trong đó có nguyên nhân từ một số quy định pháp luật đất đai về thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư chưa đồng bộ, thiếu cụ thể.

Đổi mới về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư

Để tháo gỡ các vướng mắc, tồn tại trên, Luật Đất đai 2024 đã kế thừa và phát triển Luật Đất đai 2013 với một số điểm mới về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư như: Quy định cụ thể các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; quy định cụ thể căn cứ, điều kiện thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; Quy định cụ thể trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; Kế thừa và hoàn thiện các quy định về bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.

Trong đó, về quy định cụ thể các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, tại Điều 79, Luật quy định Nhà nước thu hồi đất trong trường hợp thật cần thiết để thực hiện dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhằm phát huy nguồn lực đất đai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại, thực hiện chính sách an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và bảo tồn di sản văn hóa với 31 trường hợp cụ thể có thể quy về 3 nhóm: xây dựng công trình công cộng; xây dựng trụ sở cơ quan Nhà nước, công trình sự nghiệp; các trường hợp khác, bao gồm: nhà ở, khu sản xuất, phát triển quỹ đất, khoáng sản, công trình ngầm và các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để đấu giá, đấu thầu nhằm tăng thu ngân sách. Những quy định này đã xác định cụ thể và bao quát cơ bản các loại đất Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Điểm khác so với Luật Đất đai 2013, đó là, Điều 62 Luật Đất đai 2013 quy định thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, đối với các dự án thuộc thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư của Quốc hội; chấp thuận, quyết định đầu tư của Thủ tướng Chính phủ, chấp thuận của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh mà phải thu hồi đất.

Về kế thừa và hoàn thiện các quy định về bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, tại Điều 91 về Nguyên tắc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, Luật Đất đai 2024 quy định: Bảo đảm dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, minh bạch, kịp thời và đúng quy định của pháp luật; vì lợi ích chung của cộng đồng và vì sự phát triển bền vững, văn minh và hiện đại của cộng đồng, của địa phương; quan tâm đến đối tượng chính sách xã hội, đối tượng trực tiếp sản xuất nông nghiệp. Việc bồi thường về đất được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, trường hợp không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do UBND cấp có thẩm quyền quyết định tại thời điểm phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư… Chủ sở hữu tài sản theo quy định của pháp luật dân sự mà bị thiệt hại về tài sản thì được bồi thường thiệt hại; chủ cơ sở sản xuất kinh doanh phải ngừng sản xuất, kinh doanh do Nhà nước thu hồi đất thì được xem xét hỗ trợ.

Nhà nước có trách nhiệm hỗ trợ cho người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản để tạo điều kiện cho người có đất thu hồi, chủ sở hữu tài sản có việc làm, có thu nhập, ổn định đời sống, sản xuất. Khu tái định cư phải hoàn thiện các điều kiện về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội đồng bộ theo quy hoạch chi tiết được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; đồng thời phải phù hợp với truyền thống văn hóa, phong tục tập quán của cộng đồng dân cư nơi có đất thu hồi. Khu tái định cư có thể bố trí cho một hoặc nhiều dự án. Việc phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và việc bố trí tái định cư phải được hoàn thành trước khi có quyết định thu hồi đất…

TS. Nguyễn Đình Bồng cho rằng, những quy định của Luật Đất đai 2024 về thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư giúp cho việc thực hiện và giám sát nhiệm vụ quan trọng, khó khăn, phức tạp này của cơ quan nhà nước, nhà đầu tư và công dân công khai, minh bạch, rõ ràng; đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người có đất bị thu hồi; đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, triển khai các dự án đầu tư, tiết kiệm thời gian, chi phí cho các nhà đầu tư, tiết kiệm ngân sách Nhà nước; khắc phục tình trạng khiếu nại liên quan đến thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ tái định cư, đảm bảo an ninh quốc phòng, phát triển bền vững dựa trên 3 trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường.