Đảm bảo an ninh nguồn nước, xử lý hiệu quả ô nhiễm tại các dòng sông

Sáng 4/6, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì và điều hành của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Quốc hội tiến hành phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại Kỳ họp thứ 7. Sau phát biểu mở đầu phiên chất vấn của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh đã đăng đàn trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội liên quan đến lĩnh vực do Bộ quản lý.

Khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn nước

Tại phiên chất vấn, nhiều đại biểu đã đặt câu hỏi cho Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh liên quan đến tình hình thực hiện chính sách, pháp luật về an ninh nguồn nước; giải pháp phòng, chống tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn, ô nhiễm nguồn nước.

Đại biểu Đoàn Thị Hảo - Đoàn Thái Nguyên nêu vấn đề, hiện nay, trên cả nước có khoảng trên 40.200 công trình khai thác sử dụng nước, trong đó có 6.750 hồ thủy lợi với nhiều hồ, đập nhỏ, phần lớn được xây dựng từ những năm 1970 - 1980 trong điều kiện kinh phí, trình độ kỹ thuật hạn chế, chất lượng thiết kế thi công chưa phù hợp, không có hồ sơ, thiếu kinh phí bảo trì,… Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết trong thời gian tới, Bộ trưởng và ngành sẽ có giải pháp gì để khắc phục tình trạng trên?

Trả lời chất vấn của đại biểu Đoàn Thị Hảo, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, hiện có 6.550 hồ thủy lợi với hơn 1.000 hồ đã được xây dựng từ lâu, do đó, nguy cơ về an toàn hồ đập là rất lớn. Nếu sửa chữa, nâng cấp và cải tạo thì cũng cần nguồn nhân lực rất lớn.

Bàn về giải pháp xử lí vấn đề này, Bộ trưởng cho biết, Luật Tài nguyên nước đã được Quốc hội thông qua, theo đó tập trung giao cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương phối hợp với nhau để điều hòa, phân phối nguồn nước, đưa ra các kịch bản nguồn ngước để đảm bảo an ninh nguồn nước. Đối với các địa phương nắng nóng như miền Trung, nếu không có các hồ thủy lợi thì sẽ hạn hán rất lớn. Do đó, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho rằng, với việc quản lý các hồ đập, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề xuất báo cáo Thủ tướng Chính phủ rà soát lại các hồ đập để đảm bảo việc giữ nước, tích trữ nước, đảm bảo sản xuất bền vững, đảm bảo điều hòa và an ninh nguồn nước.

Đặt vấn đề về phát huy hiệu quả cơ chế quản lý nước theo lưu vực sông, đại biểu Lê Đào An Xuân - Đoàn Phú Yên cho biết, việc khai thác và bảo vệ nguồn nước ở lưu vực sông hiện nay đang đặt ra nhiều thách thức, trong đó thiếu sự phối hợp giữa các tỉnh thượng nguồn và hạ nguồn trong việc bố trí các công trình phát triển kinh tế - xã hội dọc nguồn nước, dẫn đến ô nhiễm môi trường và khai thác, sử dụng nước thiếu bền vững. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết định hướng cũng như giải pháp đột phá trong thời gian tới để phát huy hiệu quả cơ chế quản lý nước theo lưu vực sông để đảm bảo tính bền vững nguồn nước?

Trả lời chất vấn của đại biểu Lê Đào An Xuân, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh cho biết từ 1/7/2024, Luật Tài nguyên nước có hiệu lực sẽ có nội dung Tổ chức lưu vực sông. Đây là tổ chức liên ngành do Thủ tướng Chính phủ thành lập, quyết định số lượng thành phần, cơ cấu tổ chức, bộ máy và kinh phí hoạt động.

Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ xây dựng đề án để thành lập Tổ chức lưu vực sông trình Thủ tướng. Bộ đang dự kiến nâng cao vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu. Chủ tịch UBND các tỉnh phải là thành viên của Tổ chức lưu vực sông này, nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước và bảo vệ môi trường. Nếu để tình trạng xả thải không kiểm soát từ đầu nguồn nước thì các địa phương cuối lưu vực sẽ ảnh hưởng rất lớn.

Liên quan đến giải pháp cho tình trạng công trình thủy điện chưa đảm bảo duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông, đại biểu Lưu Bá Mạc - Đoàn Lạng Sơn cho biết, hiện nay có nơi, vẫn có tình trạng công trình thủy điện chưa thực sự quan tâm, đảm bảo duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông theo đúng quy định. Thậm chí có nơi cố tình không thực hiện, dẫn tới vấn đề nước ở hạ lưu một số công trình thủy điện cạn khô, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển đa dạng sinh học, cũng như sự phát triển du lịch. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết thực trạng và giải pháp của trong việc quản lý, kiểm tra, giám sát và giải quyết vấn đề nêu trên?

Về vấn đề này, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, hiện nay, các thủy điện đều phải chấp hành quy định về duy trì dòng chảy tối thiểu để duy trì sinh hoạt của người dân, đặc biệt là các thủy điện ở vùng cao. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có nhiều cố gắng thực hiện việc yêu cầu các nhà máy thủy điện lắp hệ thống quan trắc, giám sát, kết nối về Bộ để theo dõi, giám sát, quản lý. Hiện đã có hơn 850 hồ thủy điện kết nối về Bộ, khi có hiện tượng không duy trì dòng chảy tối thiểu thì sẽ tổ chức trực tiếp kiểm tra, xử lý theo quy định. Thời gian tới, Bộ sẽ tăng cường kiểm tra, giám sát, đồng thời yêu cầu các địa phương thực hiện kết nối hồ thủy điện với cấp sở, cấp bộ để cùng giám sát, đảm bảo duy trì dòng chảy tối thiểu, không làm ảnh hưởng đến đời sống người dân.

“Hồi sinh” các dòng sông ô nhiễm nặng

Nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm đến công tác bảo vệ môi trường nước, đặc biệt là làm sao hồi sinh các “dòng sông chết”, ô nhiễm nặng.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - Đoàn Hải Dương đề nghị Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết giải pháp và kế hoạch của Bộ trong việc “hồi sinh” các dòng sông chết do ô nhiễm trầm trọng trong thời gian tới, trong đó có hệ thống lợi Bắc Hưng Hải?

Trả lời câu hỏi chất vấn của đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, trong Luật Tài nguyên nước đã có nội dung liên quan đến phải phục hồi các “dòng sông chết”. Hiện nay, các dòng sông như Bắc Hưng Hải, Nhuệ, Đáy, sông Cầu, v.v.. thực chất là đang ô nhiễm nặng, còn “dòng sông chết” là dòng sông vừa ô nhiễm, vừa không có dòng chảy. Bộ trưởng cho biết, vừa qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các địa phương cũng tích cực xử lý nhưng chưa cải tạo được bao nhiêu, bởi vì hầu hết ở các khu công nghiệp, các làng nghề xả thải ra dòng sông này, tức là chưa kiểm soát được nguồn thải. Lí do là bởi nguồn lực chưa đủ để đầu tư hệ thống thu gom, hệ thống xử lý. Do vậy, các địa phương phải cùng với nhau chung tay để thu gom, xử lý nước thải đồng bộ.

Theo Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh, đã là dòng sông thì phải có dòng chảy và có sự lưu thông. Hiện nay, kênh Bắc Hưng Hải có thời điểm bị treo, tức là nước ở sông Hồng không vào được Bắc Hưng Hải. Thủ tướng, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã chỉ đạo và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã làm trạm bơm cục bộ cho mùa hạn. Nhưng theo Bộ trưởng, thực chất đây không phải là giải pháp căn cơ và cho rằng, chúng ta phải tính giải pháp căn cơ là giữ được nước và nước chảy được tự nhiên, lưu lượng lớn, như vậy sẽ thông được, điều hòa được dòng chảy này.

Về vấn đề quản lý, Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7 tới. Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ báo cáo Thủ tướng Chính phủ thành lập ngay Ủy ban quản lý lưu vực sông, tức là trách nhiệm chung các tỉnh, các bộ ngành và Ủy ban để điều phối vấn đề này. Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường đề nghị trong giai đoạn 2026 - 2030, Chính phủ cần quan tâm đầu tư công để xử lý các dòng sông ô nhiễm này.

Cùng quan tâm đến vấn đề ô nhiễm nguồn nước sông Nhuệ - Đáy, đại biểu Mai Thị Phương Hoa - Đoàn Nam Định cho biết, tỉnh Nam Định cũng như các tỉnh nằm ở lưu vực sông Nhuệ - Đáy là những địa phương chịu tác động nặng nề của ô nhiễm nguồn nước do nước thải chưa đạt tiêu chuẩn xả vào. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nước thải từ đô thị làng nghề, nước thải công nghiệp chiếm tỷ lệ lớn nhất trong cơ cấu nước thải phát sinh, trong khi đó tỷ lệ nước thải thu gom đạt tỷ lệ thấp.

Đại biểu Mai Thị Phương Hoa đề nghị Bộ trưởng nêu rõ đánh giá về tình trạng nơi nào xả thải càng nhiều, việc xử lý nước thải càng ít? Tình trạng đô thị xả thải, nông thông gánh chịu ô nhiễm? Bên cạnh đó, ngoài giải pháp thành lập Ủy ban lưu vực sông, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp với các địa phương thuộc lưu vực có các đô thị làng nghề lớn hoặc phối hợp, với các Bộ, ngành có liên quan để giải quyết tình trạng ô nhiễm nước sông Nhuệ - Đáy như thế nào?

Trả lời câu hỏi của đại biểu về ô nhiễm trên hệ thống sông Nhuệ, sông Đáy, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh cho biết, chất lượng nước sông Nhuệ - Đáy nhiều năm gần đây ô nhiễm chưa được cải thiện, đặc biệt là các sông đầu nguồn nội thành của Hà Nội. Ô nhiễm của sông Nhuệ - Đáy, nguồn thải của Hà Nội chiếm 65%, trong đó nước thải sản xuất và làng nghề toàn sông Nhuệ - Đáy có khoảng 1.982 nguồn xả thải, trong đó có 1.662 nguồn thải có cơ sở sản xuất, kinh doanh và 39 nguồn thải là khu công nghiệp, cụm công nghiệp.

Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho biết, trong thời gian qua, Bộ đã tăng cường hệ thống quan trắc và phân tích môi trường trên lưu vực sông Nhuệ - Đáy. Hiện nay có 5 điểm quan trắc tự động, 42 điểm quan trắc định kỳ môi trường nước mặt, ngoài ra các điểm xả thải có lưu vực lớn và có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường được thiết lập quan trắc thường xuyên và liên tục, kết nối dữ liệu online. Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa khánh thành Trung tâm tích hợp, xử lý thông tin, dữ liệu và điều hành mạng lưới quan trắc môi trường Quốc gia sẽ kết nối về đây để chúng tôi kiểm tra, giám sát. Bộ cũng thực hiện việc đánh giá sức chịu tải của các dòng sông, với quan điểm sẽ trao đổi với các địa phương có giải pháp xử lý phù hợp.

Về việc thu gom, xử lý, Bộ trưởng Đặng Quốc Khánh cho rằng, chúng ta phải xây dựng một kế hoạch, phải có sự vào cuộc của tất cả các địa phương, chung sức, đồng lòng để cùng xử lý nguồn thải, tạo được dòng chảy. Nam Định là cuối nguồn, chắc chắn sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khu vực. Cho nên, kiến nghị địa phương tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân, cộng đồng doanh nghiệp nâng cao ý thức bảo vệ môi trường. Cùng với đó, trong thời gian tới chú trọng đầu tư công cho lĩnh vực thu gom, xử lý nước thải và hệ thống thủy lợi của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.