Thắt chặt  an ninh nguồn nước

Đây không chỉ là bài học cho TP. Hà Nội, Hòa Bình, mà còn chung cho các địa phương trên cả nước trong việc thanh tra, kiểm tra, giám sát các doanh nghiệp sản xuất nước sạch.

Không để "mất bò mới lo làm chuồng"

Từ sự cố nước sạch sông Đà nhiễm dầu, các chuyên gia ngành nước đã bày tỏ ý kiến về an ninh nguồn nước và quy trình cấp thoát nước an toàn ở nước ta và các nước trên thế giới, đồng thời, nêu ra yếu tố pháp lý trong mối quan hệ giữa đơn vị cung cấp nước và người tiêu dùng; trách nhiệm của doanh nghiệp, của chính quyền, cơ quan chức năng khi xảy ra sự cố.

GS.TSKH Trần Hữu Uyển, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường Việt Nam:

Nên cải tạo lại hệ thống cấp nước sông Đà

Tôi cho rằng, trách nhiệm chính ở đây vẫn thuộc về công ty cấp nước đảm nhận. Nguồn nước quan trọng hàng đầu trong hệ thống cấp nước. Hiện nay, nguồn nước ngầm được ưu tiên, ở đâu không có nước ngầm thì chọn nước mặt. Tuy vậy, nguồn nước ở hầu hết các tỉnh ở nước ta đều là nước mặt vì nước ngầm có nhưng không đảm bảo chất lượng nước, lưu lượng bé, trong khi đó, sử dụng nước ngầm ảnh hưởng địa chất, công trình.

Bảo vệ nguồn nước sông Đà thuộc trách nhiệm của nhà máy. Không chỉ riêng nguồn nước mặt mà còn phải bảo vệ những nguồn nước đổ vào. Cho nên để xảy ra sự cố nước nhiễm dầu đây là thiếu sót lớn của công ty nước sông Đà.

GS.TSKH Trần Hữu Uyển

Tiếp đó, về công nghệ xử lý nước, hệ thống cấp nước của nhà máy sông Đà tốt, nhưng cần phải kiểm tra chất lượng các thiết bị trong nhà máy nước đó có đảm bảo không. Bên cạnh đó, hệ thống vận chuyển nước sông Đà hiện nay tôi cho rằng phải bỏ, không dùng được nữa.

Trước đây, tôi đã khuyến cáo không nên sử dụng ống cốt thủy tinh để vận chuyển nước. Ống cấp nước thủy tinh của sông Đà sản xuất thủ công, chất lượng kém, khi nước chảy bào mòn lớp bảo vệ bên trong bằng xi măng lộ ra cốt thủy tinh dễ tan, hòa vào trong nước sẽ ảnh hưởng đến chất nước và người dùng nước phải hứng chịu.

Nói chung, hệ thống cấp nước ở sông Đà hiện nay có nhiều bất cập, Chính phủ nên có phương án cải tạo, xây dựng lại để đảm bảo hệ thống cấp nước chất lượng cho người dân đảm bảo sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội.

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, nguyên Cục trưởng Cục hạ tầng đô thị, Bộ Xây dựng:

Địa phương không thể đứng ngoài cuộc

Sau sự cố, vấn đề đặt ra bây giờ là làm thế nào rút kinh nghiệm tốt hơn cho các cơ quan quản lý Nhà nước cho đến cơ quan thực hiện; đặc biệt là các đơn vị trực tiếp sản xuất ra nguồn nước sạch.

Về chức năng quản lý Nhà nước đối với nước nói chung, trong các văn bản quy phạm hiện thời có một số quy định. Trong đó, Nghị định 117/2007/NĐ-CP ngày 11/7/2007 là Nghị định đầu tiên liên quan đến quản lý về sản xuất, cung cấp, tiêu thụ nước sạch. Nội dung Nghị định đã phân vai rõ ràng, Bộ Xây dựng chịu trách nhiệm quản lý Nhà nước về cấp nước đô thị, Bộ NN&PTNT chịu trách nhiệm về hoạt động cấp nước nông thôn, đặc biệt là nước sinh hoạt; Bộ Y tế chịu trách nhiệm về quản lý sức khỏe cho nhân dân, ban hành các quy chuẩn, tiêu chuẩn có liên quan đến nước sạch phục vụ mục đích sinh hoạt… Ở cấp địa phương, trong các văn bản đều giao cho UBND cấp tỉnh là chính, còn UBND huyện, xã là những cơ quan trực thuộc chịu trách nhiệm theo sự phân công của UBND tỉnh.

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến

Như vậy, đối với bảo vệ nguồn nước, trách nhiệm đã được phân công bảo vệ nguồn nước liên tỉnh, bảo vệ nguồn nước nội tỉnh. Cho nên liên quan đến sự cố nước sông Đà nhiễm dầu, UBND tỉnh không thể đứng ngoài cuộc. UBND tỉnh phải chịu trách nhiệm liên đới, còn đơn vị cấp nước là đơn vị đã cung cấp cho người dân sản phẩm nước không đạt yêu cầu phải chịu trách nhiệm trực tiếp.

Về bảo đảm an toàn trong cấp nước, Bộ Xây dựng đã ban hành quyết định liên quan đến bảo đảm cấp nước an toàn, đã được soạn thảo và quy định rõ ràng trên cơ sở hỗ trợ của Bộ Y tế và Tổ chức Y tế thế giới. Liên quan đến an ninh, an toàn cấp nước hiện nay đặt ra vấn đề là đã có quy định nhưng chúng ta tổ chức triển khai thực hiện ra sao mới quan trọng.

Kỹ sư Trần Quang Hưng, Chuyên gia cao cấp ngành nước:

Doanh nghiệp xử lý sự cố vội vàng

Trước hết, an ninh nguồn nước gồm 2 vấn đề được gộp lại là “an ninh nguồn nước” và “an toàn cấp nước”. Trong đó, an ninh nguồn nước là đảm bảo sự trong sạch, phân phối nước từ đầu nguồn. Đối với nước ta, phần lớn các con sông lớn đều bắt nguồn từ nước ngoài, chính bởi vậy, việc đảm bảo nguồn nước như thế nào được trong sạch là trách nhiệm không chỉ của doanh nghiệp mà còn là của địa phương. Do đó, việc nước sông Đà bị nhiễm dầu vừa qua, thuộc về trách nhiệm của cả tỉnh Hòa Bình, chứ không riêng gì công ty nước sạch Sông Đà.

Nói đến an ninh nguồn nước là nói đến sự chặt chẽ giữa các địa phương, các bộ và các cấp chính quyền. An toàn cấp nước đây là lĩnh vực của từng địa phương. Chính phủ đã có chương trình quốc gia về cấp nước an toàn, liên tục có những văn bản, thông tư về cấp nước an toàn. Vậy nên cấp nước an toàn là làm sao tổ chức được hệ kiểm soát chặt chẽ từ đầu nguồn đến người tiêu dùng, luôn luôn đảm bảo tính chất của nước sạch, phát hiện ra bất cứ các nguồn ô nhiễm và các biện pháp xử lý kịp thời.

Kỹ sư Trần Quang Hưng

Ở Việt Nam, các tỉnh như Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương… đã làm rất tốt việc cấp nước an toàn; nhưng riêng Hà Nội, cách thực hiện không được chặt chẽ như các địa phương khác. Đúng là Công ty Cổ phần Đầu tư nước sông Đà vừa là nạn nhân vừa là nguyên nhân. Nạn nhân là nguồn nước của Công ty bị người khác đổ trộm chất thải. Còn nguyên nhân là khi có chất độc hại, Công ty xử lý rất vội vàng, thiếu thông minh, để cho nó xâm nhập cả 1 hệ thống, vẫn không biết, vẫn bảo là nước sạch được đảm bảo. Cho đến khi người dân kêu thì mới biết. Công ty cần phải biết nguyên nhân tại sao bị ảnh hưởng. Chính bởi vậy, việc đầu tiên cần xin lỗi và vào cuộc ngay với chính quyền để tìm nguyên nhân. Chúng ta phải chỉnh lại toàn bộ công tác từ sản xuất nước và phân phối.

Tôi không hiểu tại sao người ta lại không lấy dầu thải để phân tích xem trong đó, có những chất gì, độ hòa tan ra sao, bốc hơi như thế nào mà chỉ phân tích phần “đuôi”. Hà Nội kiểm tra 69 điểm nước an toàn nhưng nếu chúng ta đun nước lên, qua nhiệt độ tăng trên đường ống thì có mùi không. Theo tôi, phải kiểm tra ít nhất từ 10 đến 15 ngày, mới có thể khẳng định hệ thống cấp nước đã đảm bảo chưa. Từ đây, tôi thấy tất cả các hệ thống cảnh báo, kiểm tra, giám sát, xử lý đều rất yếu và vội vàng.

ThS Nguyễn Hồng Dương, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cấp thoát nước và Môi trường Việt Nam:

Cần thêm những công cụ quản lý cấp nước an toàn

Bản chất về cấp nước an toàn đó là sơ đồ logic tính từ lưu vực các nguồn cấp nước cho tới các đường ống truyền tải, đến nhà máy xử lý nước cho tới đường ống truyền tải nước sạch cho khách hàng.

Do vậy, cấp nước an toàn sẽ tạo ra các rào chắn an toàn từ nguồn tới các nơi tiêu thụ và mỗi khi qua các rào chắn này thì nguy cơ nguy hại sẽ giảm dần đi cho tới khi người dân sử dụng là an toàn nhất. Thế nhưng, cấp nước, quản lý nguồn nước ở Việt Nam hiện đang rất phức tạp bởi vì quản lý nguồn nước có rất nhiều cơ quan tham gia.

Chính sách quốc gia về cấp nước an toàn, rõ ràng về mặt cơ sở pháp lý an toàn đã ban hành từ lâu. Thông tư 08 nêu rất rõ phải đảm bảo an toàn cấp nước về mặt chất lượng, lưu lượng, áp lực và tính liên tục. Thế nhưng, tôi thấy Thông tư 08 còn thiếu những hướng dẫn thực hiện; quy trình thực hiện cấp nước an toàn có những kế hoạch như thế nào, gồm những bước ra sao? Cần có những hướng dẫn chi tiết để giúp cho các doanh nghiệp, cơ quan quản lý Nhà nước thực hiện, giám sát và theo dõi.

ThS Nguyễn Hồng Dương

Dưới góc độ chuyên gia, tôi mong muốn các cơ quan quản lý Nhà nước, Bộ Xây dựng sẽ nghiên cứu, ban hành tiếp các Thông tư, hướng dẫn giúp cho doanh nghiệp, cơ quan quản lý Nhà nước Trung ương và địa phương có thêm công cụ quản lý tốt cấp nước an toàn.

Về chất lượng nước đã có Quy chuẩn 01 của Bộ Y tế về 109 chỉ tiêu chất lượng nước. Thực tế hiện nay, rất nhiều cơ sở phân tích không thể phân tích hết 109 chỉ tiêu. Trong quy chuẩn, có những nhóm chỉ tiêu phân tích hàng ngày, một tuần một lần, một tháng, 3 tháng và 6 tháng. Như vậy, điều gì xảy ra rồi chúng ta không thể kiểm soát được. Mong rằng các cơ quan quản lý Nhà nước có thêm những biện pháp để kiểm soát.

Nên chăng, chúng ta nên học tập kinh nghiệm của Bộ TN&MT đã áp dụng cho các vấn đề xử lý nước thải, ví dụ như hệ thống quan trắc quốc gia online. Bây giờ, chúng ta đang nói đến Chính phủ điện tử, Cách mạng 4.0, rõ ràng đây chính là cơ sở để xem xét thiết lập những hệ thống kiểm soát online cho cả các hệ thống cấp nước.

Ngoài ra, nên phát triển thêm công nghệ khử mùi, các vật liệu lọc hấp thụ, vật liệu khử mùi nhằm tạo thêm rào cản trong các công trình cấp nước.

PGS.TS Ứng Quốc Dũng, nguyên Phó Hiệu trưởng Đại học Xây dựng:

Phải đảm bảo tuyệt đối an toàn

Trong sự cố nước nhiễm dần vừa qua, dù nói thế nào thì Nhà máy nước sạch sông Đà cũng phải chịu trách nhiệm chính khi bán nước cho dân. Sự việc đã xảy ra, người ta nói đừng để "mất bò mới lo làm chuồng". Tuy vậy, chúng ta phải làm chuồng nhanh chóng để “không mất thêm bò”, không để xảy ra sự cố nữa.

Trong các tài liệu đã nêu rõ, khi có một công trình thu nước dù nước mặt hay nước ngầm đều có các vùng bảo vệ an ninh, an toàn cho nguồn nước. Bình thường phải có 3 đới bảo vệ xung quanh khu vực công trình thu nước gồm: đới “nghiêm ngặt” bán kính khoảng 500m; sau đó là đới “bảo vệ” bán kính khoảng 1.000m và cuối cùng là đới “quan sát” bán kính 1.500m. Điều này đã có trong các văn bản, quy phạm nhưng chúng ta thực hiện như thế nào? Còn với nước mặt, về phía thượng lưu cũng phải có đới bảo vệ.

PGS.TS Ứng Quốc Dũng

Ở các nước, việc bảo vệ nguồn nước rất tốt, gồm có nhiều bước, lớp lang. Tuy cậy, chúng ta chưa làm được vấn đề này. Hơn nữa, thời đại 4.0, người ta có thể phát hiện nước thông qua máy móc, công nghệ chứ không phải khi xảy ra mới phát hiện được. Rõ ràng, giải pháp về mặt kỹ thuật và pháp lý đều có nhưng chúng ta thực hiện chưa tốt.

Nước là vấn đề thiết yếu của cuộc sống gắn chặt với an toàn cộng đồng, an ninh quốc gia. Chúng ta có thể bằng cách nào đó khai thác, xử lý, cung cấp và tiêu thụ nhưng phải đảm bảo tuyệt đối an toàn, an ninh. Đó là trách nhiệm của chính quyền, còn đơn vị cấp nước chịu trách nhiệm trước cộng đồng, cơ quan Nhà nước về vấn đề xử lý sản phẩm đảm bảo chất lượng để đưa vào sử dụng. Những điều này chúng ta đã có quy định chặt chẽ chưa?

Xoay quanh vấn đề này còn rất nhiều kẽ hở, rất cần luật “sản xuất, cung cấp và tiêu thụ nước sạch” rõ ràng, minh bạch phân rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, đơn vị sản xuất, kinh doanh hành nghề và người tiêu dùng nước. Như vậy, mới đảm bảo an toàn, an ninh nguồn nước.

Luật sư Trương Xuân Hải, Giám đốc Công ty Luật Gia Bảo (Đoàn Luật sư Hà Nội):

Nếu không bị phát hiện, nước sông Đà nhiễm bẩn sẽ bị giấu nhẹm

Dư luận những ngày qua chỉ trích đơn vị cấp nước, yêu cầu doanh nghiệp ít nhất có lời xin lỗi. Tuy vậy, tôi thấy không ổn. Theo Nghị định 117/2007/NĐ-CP, trong trường hợp này, công ty cấp nước có lỗi chậm cung cấp thông tin cho người dân. Nếu nhân dân không phát hiện và phản ánh, tôi cho rằng, sẽ không có ai cung cấp thông tin kể cả cơ quan Nhà nước và công ty cấp nước, rồi thông tin sẽ bị giấu nhẹm. Lỗi ở đây do cả cơ quan cung cấp nước và cơ quan quản lý Nhà nước. Cần có lời xin lỗi của cả công ty và cơ quan quản lý Nhà nước vì không cung cấp kịp thời thông tin chính xác cho người dân.

Luật sư Trương Xuân Hải

Có mấy điểm bất cập trong Nghị định 117, tôi cho rằng Nhà nước cần sớm sửa đổi. Đó là, trong công tác bảo vệ an ninh an toàn nguồn nước hiện được giao cho doanh nghiệp, Nhà nước có trách nhiệm phối hợp. Tuy vậy, đây là vấn đề hệ trọng, liên quan đến sức khỏe tính mạng người dân; do đó, Nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo, còn đơn vị quản lý kinh doanh ở vị trí phối hợp.

Việc cổ phần hóa là chính đáng nhằm huy động các nguồn lực cho sự phát triển; tuy nhiên, khi cổ phần hóa hoàn toàn, doanh nghiệp chỉ chú trọng kinh doanh, tiết kiệm tối đa các chi phí. Do đó, theo tôi, phải giữ những doanh nghiệp ngành nước là doanh nghiệp công ích, phục vụ là chính mới đảm bảo an toàn được.

Người dân dùng đủ mọi vật dụng để chứa nước từ xe stéc chở nước sạch sau sự cố nước sạch sông Đà

Mặt khác, thông qua sự cố trên đã bộc lộ nhiều lỗ hổng, nếu nhà máy nước sông Đà ngừng cung cấp, hơn một triệu dân không xoay sở nước ở đâu được. Từ sự việc trên, đòi hỏi Hà Nội phải xây dựng chiến lược ứng phó, có các biện pháp thay thế, xây dựng thêm các nguồn dự phòng để đảm bảo cuộc sống ổn định, chất lượng cho người dân.