Nghệ An: Nỗi lo sạt lở bờ sông Lam

Đứng trên cầu Yên Xuân (mới) phóng tầm mắt về hướng bãi bồi sông Lam đoạn qua xã Long Xá và Trung Phúc Cường, chúng tôi không khỏi xót xa trước cảnh tượng sông Lam đang dần “nuốt” từng mảng lớn diện tích đất những bãi bồi ven sông mà người dân địa phương đang canh tác hoa màu, trồng cây keo từ nhiều năm nay.

Khu vực đất sản xuất rau màu của người dân xã Long Xá (Hưng Nguyên), nằm ở khoảng giữa cầu đường bộ và cầu đường sắt Yên Xuân, những năm gần đây đã xảy ra tình trạng sạt lở đất nghiêm trọng, khiến nhiều héc-ta đất bị mất.

Ông Nguyễn Văn Thắng, người dân ở xã Long Xá đang nhặt củi ven sông Lam. Khi thấy PV chụp ảnh, người này tiến đến hỏi chuyện rồi phản ánh rằng: Trước đây ở khu vực này bãi bồi ở tận cách vị trí mép sông hiện tại khoảng vài chục mét. Thế nhưng, từ khoảng 2- 3 năm lại đây thì hiện tượng sạt lở bờ sông mỗi năm một gia tăng nên nhiều héc ta đất ở địa phương đã bị sông Lam “nuốt chửng”.

“Sông ngòi xưa nay bên lở bên bồi là chuyện bình thường. Thế nhưng, điều đáng nói ở đây là dưới sông người ta hút cát như thế thì nguyên nhân “cộng hưởng” để sạt lở bờ sông thêm phần nghiêm trọng là điều khó tránh khởi”, Ông Hùng, người dân xã Long Xá chỉ tay về phía những con tàu đang khai thác cát trên sông lắc đầu ngao ngán.

Theo quan sát của PV, bãi bồi thuộc xã Long Xá này có diện tích rất rộng. Kéo dài từ bờ sông Lam đến đê Tả Lam đoạn Trạm bơm Hưng Xá khoảng hơn 2km. Chiều dài của bãi bồi này kéo dài từ chân cầu Yên Xuân xuống tận khu vực bãi bồi giáp với xã Trung Phúc Cường. Thế nhưng, chỉ trong một thời gian ngắn thì số diện tích đất bãi bồi bị sạt lở đã lên đến nhiều héc ta. Nhìn bờ sông nham nhở những vết xói lở và chưa có dấu hiệu dừng lại khiến những ai chứng kiến đều tỏ ra lo lắng, xót xa.

Người dân địa phương cũng cho biết thêm rằng, kể từ khi cầu Yên Xuân hoàn thành năm 2016 đến nay, lực lượng chức năng đã phải 2 lần di chuyển biển báo khoảng cách, diện tích bị sạt lở cũng vào sâu hàng vài chục mét và chạy dài hàng ki lô mét. Đây là khu vực đất sản xuất thuộc xứ đồng Soi Huyện, gần như tập trung toàn bộ đất sản xuất ngô vụ đông và lạc xuân cũng như các loại rau màu của xã Long Xá.

Ngoài việc ảnh hưởng đến đất trồng rau màu, có một số trang trại, mô hình sản xuất rau sạch, sâm Nhật Bản tại khu vực này cũng đang ngấp nghé bị sạt lở. Tình trạng sạt lở liên tục xảy ra khiến cho người dân rất hoang mang, lo lắng.

Bà Nguyễn Thị Tuyết, Chủ tịch UBND xã Long Xá, cho biết: Tình hình sạt lở, mất đất sản xuất ven sông Lam diễn ra đã nhiều năm nay, sau đợt mưa lũ vào tháng 10/2022 và tháng 9/2023 vừa qua thì tình trạng sạt lở lại càng nghiêm trọng hơn. Địa phương đã 2 lần phải di chuyển biển báo khoảng cách an toàn. “Chúng tôi cũng mới có báo cáo số liệu cụ thể với phòng NN&PTNT huyện Hưng Nguyên cũng như kiến nghị cấp trên giải pháp để khắc phục nhưng xem ra chỉ có đầu tư xây dựng kè thì mới có thể chống chọi với sạt lở như đã và đang xảy ra”, Bà Nguyễn Thị Tuyết cho hay.

Tại xã Trung Phúc Cường tình trạng sạt lở càng trầm trọng hơn. Theo ghi nhận của PV vào trưa ngày 10/10/2023, vườn keo 5 năm tuổi rộng hàng chục héc ta của người dân được trồng trên bãi bồi này đang bị sông Lam “nuốt” từng mảng. Hàng trăm cây keo đã lớn bằng đùi người bị nước cuốn trôi trôi ra ngoài sông, một số bị gãy đổ do diện tích đất bị sạt lở nằm ngổn ngang trên mặt nước chờ sóng cuốn đi. Theo quan sát, khu vực này có chỗ bị nước sông Lam ăn mòn lấn sâu vào vườn keo hàng chục mét và còn có dấu hiệu sạt lở vào sâu thêm.

“Vườn keo nhà tôi trồng đã gần 5 năm tuổi. Sạt lở diễn ra từ năm ngoái và ngày càng nghiêm trọng. Tôi có kiến nghị với phía Công ty khai thác cát ở khúc sông này để nghị họ hỗ trợ cây cối, hoa màu trên đất bị sạt lở nhưng đến nay vẫn chưa được hỗ trợ”, Anh Kỳ, chủ vườn keo bị sạt lở nói với PV vào trưa 10/10/2023.

Sáng 12/10/2023, ông Nguyễn An Toàn, Chủ tịch UBND xã Trung Phúc Cường, cho biết: Diện tích đất mà người dân đang trồng keo bị sạt lở nằm trên địa phận quản lý của xã chúng tôi, giáp với xã Long Xá. Theo phản ánh thì sau đợt lũ vừa qua bị sạt lở nhiều nên xã đang chỉ đạo cán bộ kiểm tra, thống kê. Ngoài sông Lam gần đó hiện đang có mỏ khai thác cát của Công ty MCK hoạt động để lấy nguyên liệu phục vụ thi công đường cao tốc Bắc – Nam.

Tài liệu điều tra của Đoàn quy hoạch Nông nghiệp và Thủy lợi tỉnh Nghệ An cho thấy, tính đến thời điểm năm 2019 đã xẩy ra sạt lở bờ sông Cả tại 153 vị trí trên địa bàn 68 phường, xã, thị trấn thuộc các huyện Tương Dương, Con Cuông, Anh Sơn, Đô Lương, Thanh Chương, Nam Đàn, Hưng Nguyên, Thành phố Vinh và Thị xã Cửa Lò với tổng chiều dài là 186,489 km. Đã xói lở mất 561 ha đất, ảnh hưởng 249 ngôi nhà của dân, làm hư hỏng 134 công trình hạ tầng.

Cũng theo khảo sát, có 3 nhóm nguyên nhân cơ bản dẫn đến sạt lở bờ sông Lam trên đoạn Nghệ An. Thứ nhất, nhóm nguyên nhân do yếu tố Địa hình, địa chất gồm các yếu tố vật liệu bờ, hình thái bờ có tác động lớn đến sự xói mòn đất và sạt lở của bờ sông Lam.

Thứ hai, nhóm nguyên nhân do các yếu tố khí tượng thủy văn. Nhóm này tác động đến lưu lượng và lưu tốc dòng chảy, tạo sự sai khác về hướng chảy sau hợp lưu, tạo xoáy ngầm và hiện tượng hàm ếch.

Thứ ba là nhóm nguyên nhân do tác động của con người. Thông qua việc đào bới, san lấp để xây dựng các công trình như xây nhà ở, làm đường giao thông, khai thác cát sỏi, xây dựng các thủy điện, khai thác rừng đầu nguồn đến cạn kiệt...

Trong 03 nhóm nguyên nhân nói trên, thì nhóm thứ 3 có tác động tiêu cực lớn nhất. Nó vừa tác động trực tiếp lên bờ sông, vừa tác động gián tiếp lên các yếu tố thuộc hai nhóm kia một cách hữu hình hoặc vô hình; làm thay đổi quy luật dòng chảy và sức công phá của lũ.

Theo một chuyên gia về ngành nông nghiệp, thủy lợi nhận định: Thực trạng khai thác rừng ồ ạt, thiếu khoa học, phá rừng đầu nguồn để làm nương rẫy đến cạn kiệt trong mấy thập kỷ trước đã làm gia tăng biến đổi khí hậu, tăng mức xói mòn, rửa trôi đất, gây hiện tượng bồi lấp cục bộ, phân dòng cực đoan. Một số công trình xây dựng tự phát ven bờ vô tình tạo “Bức Kè” chỉnh trị dòng chảy không hợp lý, gây thiệt hại khi lũ lớn. Đặc biệt là tình trạng khai thác cát sỏi trái phép hoặc khai thác sai vị trí, sai thiết kế ở một số nơi gây sụt lún, sạt lở bờ sông Lam.