Hoạt động chính thức từ năm 2017 đến nay, Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước, Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng có tổng diện tích 35,5ha, với 370 cơ sở sản xuất, chế tác đá mỹ nghệ, giải quyết việc làm cho hơn 4000 lao động. Tuy nhiên, qua thời gian hoạt động, làng nghề đã bộc lộ những bất cập, từ khó khăn của các cơ sở sản xuất đến vấn đề ô nhiễm môi trường từ bụi đá, nước thải.
Anh Huỳnh Thanh Hoàng - Chủ một cơ sở sản xuất, chế tác đá tại làng nghề cho biết, tình trạng ô nhiễm môi trường nặng nề, khiến nhiều công nhân chịu không nổi xin nghỉ làm việc, khiến công việc bị đình trệ, vì không thực hiện kịp đơn đặt hàng. Ngay bên cạnh cơ sở của anh Hoàng, cũng có nhiều cơ sở khác phải đi thuê đất để sản xuất trong làng nghề, và cũng đang phải làm việc trong môi trường ô nhiễm khủng khiếp từ bụi đá, nước thải…
Vòng quanh các tuyến đường trong khu vực làng nghề, cùng với tiếng cưa, xẻ, đục đẽo đá rền vang, chí chát khắp nơi, có thể quan sát, cảm nhận rõ nhất là toàn làng nghề bụi đá bay mờ mịt, nhuốm phủ lên từng mái nhà, ngọn cây, từng mét đường làng nghề… Khắp các nẻo đường làng nghề, nước trộn hóa chất để đánh bóng các loại đá, nước để hỗ trợ cưa xẻ đá, rửa đá thải tràn ra lênh láng khắp nơi, trộn với bụi đá trở thành những lớp bùn dẻo quánh khiến cho tình trạng ô nhiễm môi trường thêm nghiêm trọng.
Cùng với nhiều chủ xưởng đá khác, trước đây anh Hoàng ở với gia đình ở đường Phạm Nội, Hòa Hải, theo chủ trương di dời các cơ sở sản xuất đá mỹ nghệ ra khỏi khu dân cư của UBND quận Ngũ Hành Sơn, năm 2015, gia đình anh được bố trí một lô 100m2 tại làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước.
Anh Hoàng làm nghề đá tuy đã lâu, nhưng chưa có Giấy phép kinh doanh, nên không được cấp đất tại làng nghề, nay tách ra làm riêng, anh phải vào thuê một lô với giá 2 triệu đồng một tháng để sản xuất đá. Theo anh Hoàng, diện tích mỗi lô đất trong làng nghề là 100m2, chiều dài 20 mét, chiều ngang chỉ 5 mét, nên rất khó khăn cho việc làm nghề. Diện tích nhỏ, nên mỗi khi chở đá vật liệu về là chiếm hết diện tích cơ sở, diện tích để sản xuất rất hẹp, mỗi khi thợ cưa, xẻ, đục đá, bụi bay mù mịt, nước dùng để cưa, rửa đá thải ra lênh láng, không có lối thoát.
Ông Võ Đức Huy - Trưởng Ban quản lý Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước cho hay, về vấn đề bụi đá và nước thải từ việc sản xuất đá hiện nay: “Làm đá nó đã vậy rồi, chịu không có cách nào xử lý được, có chăng phải có một công trình nghiên cứu của các nhà chuyên môn, may ra mới xử lý được…!?”. Ông Huy cho rằng, đến nay làng nghề đã lộ ra nhiều điểm bất cập, ảnh hưởng đến việc sản xuất và ô nhiễm môi trường.
Làng nghề vốn là dự án của thành phố, với mục đích tạo việc làm cho người lao động, giảm thiểu ô nhiễm môi trường khu dân cư, đô thị khu vực danh thắng Ngũ Hành Sơn. Nhưng cách bố trí theo kiểu phân lô như đã nêu trên thật không phù hợp với nghề sản xuất, chế tác đá như làng nghề này. Đặc thù của làng nghề là, cần có diện tích hợp lý, đủ rộng để nguyên vật liệu, máy móc, nơi làm việc cho người lao động, nhưng diện tích chiều ngang quá hẹp, nên các chủ cơ sở không thể bố trí được theo ý muốn hợp lý.
Theo ông Huy, đối với làng nghề đá, đáng lẽ phải đưa vào một khu công nghiệp, không thể để sát khu dân cư như hiện nay. Về lâu dài phải tính toán biện pháp này, phải xây dựng nhà xưởng sản xuất phù hợp với nghề sản xuất đá. Bất cập rõ rất hiện nay, khi xây dựng cơ sở hạ tầng, đơn vị chủ đầu tư, thi công đã cho xây dựng hệ thống cống thoát nước chìm, đặc điểm của làng nghề là bụi đá trôi xuống cống, gây nên sự đông kết, gây tắc nghẽn cống. Nếu xây dựng hệ thống cống hở, có thể dễ dàng thường xuyên dọn dẹp, vệ sinh đường cống, từ đó nước thải sẽ thông suốt, không gây hiện tượng ứ đọng, chảy lênh láng khắp nơi như hiện nay.
Ông Huy cho biết thêm, làng nghề hiện nay mới chỉ triển khai giai đoạn 1, trong thời gian tới sẽ mở rộng Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước giai đoạn 2, để bố trí cho khoảng 200 cơ sở sản xuất đá vẫn đang sản xuất ngoài các khu dân cư. Thực trạng những bất cập của làng nghề đá hiện nay, các cơ quan chức năng có thẩm quyền trong việc quy hoạch, đầu tư, thi công nên xem xét, kiểm tra, nghiên cứu lại trên thực tế, để có hướng rút kinh nghiệm, khi triển khai xây dựng làng nghề giai đoạn 2.
