Ông sinh ra trong gia đình có truyền thống nho học. Cha của ông là giám sinh Nguyễn Văn Định nổi tiếng hay chữ trong cả vùng. Mẹ của ông là bà Nhữ Thị Thục, con gái út của quan Tiến sĩ Thượng thư Bộ Hộ Nhữ Văn Lan dưới triều vua Lê Thánh Tông.
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm bộc lộ sự thông minh, hiếu học từ nhỏ. Tuy là người tài năng nhưng ông không tham gia thi mà ở nhà dạy học. Đến triều Mạc, ông dự khoa thi Hương năm Giáp Ngọ (1534) và đỗ đầu. Kỳ thi Hội và thi Đình năm sau, ông đỗ đầu và ra làm quan, giữ các chức vụ: Đông Các hiệu thư, Tả thị lang Bộ Hình, Tả thị lang Bộ Lại, Đông các Đại học sĩ… Ông được vua Mạc phong tước Trình Quốc Công. Sau khi dâng sớ xin chém 18 lộng thần không được vua xét, ông từ quan về quê, mở am Bạch Vân, dựng quán Trung Tân, làm thơ, dạy học. Ông có nhiều học trò. Trong đó có những người nổi tiếng, như: Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Đinh Thời Trung, Nguyễn Dữ, Nguyễn Quyện… Ngài ra, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm có có rất nhiều đóng góp trong kho tàng văn học nước nhà với hàng nghìn bài thơ chữ Hán và chữ Nôm.
Lễ hội đền Trạng Trình kỷ niệm ngày mất của Danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm năm là lễ hội truyền thống của quê hương. Do đó, công tác tổ chức lễ hội trang trọng, đúng quy định, phù hợp với nghi lễ truyền thống của địa phương. Các hoạt động trong lễ hội nhằm giới thiệu về thân thế, sự nghiệp, công lao, tài năng, đức độ của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, quảng bá, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, phát huy các giá trị văn hóa lịch sử truyền thống quê hương, giá trị của khu di tích quốc gia đặc biệt Đền thờ Danh nhân văn hóa Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Qua đó, giáo dục tình yêu quê hương đất nước, truyền thống văn hóa, tinh thần hiếu học cho các thế hệ học sinh, sinh viên và nhân dân. Đồng thời, tỏ lòng tri ân với Trạng Trình, thu hút du khách trong nước và quốc tế đến tham quan chiêm bái khu di tích. Ngoài phần lễ, lễ hội diễn ra hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao: biểu diễn tích chèo về con người, cuộc đời và sự nghiệp của Danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm; các trò chơi dân gian, các hoạt động văn hóa, thể thao: pháo đất, đua thuyền, bóng chuyền, giải vật, hội thơ, liên hoan ca - múa - nhạc; trưng bày sách, tư liệu, hiện vật về con người, sự nghiệp Danh nhân văn hóa Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm.