Hợp tác ASEAN để giải quyết vấn nạn ô nhiễm nhựa

Hội thảo có sự tham dự của đại diện 11 quốc gia thuộc Hội đồng Đối tác quản lý Môi trường biển Đông Á (PEMSEA) và các nước không phải thành viên khác. Đây được coi là một trong các hoạt động trọng tâm gắn với Hội nghị PEMSEA lần thứ 15 được tổ chức trong các ngày 26-27/7/2023 tại Thủ đô Hà Nội.

Các quốc gia Đông Nam Á đã được xác định có lượng rò rỉ lớn chất thải nhựa từ đất liền ra biển. Trong bối cảnh các cuộc đàm phán Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa - một hiệp ước ràng buộc pháp lý cho các quốc gia trên thế giới về ô nhiễm nhựa đang diễn ra, hội thảo nhằm trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và bài học về thúc đẩy các sáng kiến giải quyết ô nhiễm rác thải nhựa đại dương tại các quốc gia thành viên ASEAN. Bên cạnh đó, cung cấp thông tin cập nhật kết quả từ Ủy ban đàm phán liên chính phủ (INC) về Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa; sự chuẩn bị của các quốc gia để tham gia vào công tác đàm phán trong thời gian tới.

Đại diện Việt Nam, ông Trương Đức Trí, Phó Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam khẳng định: Là quốc gia thành viên tích cực và có trách nhiệm của PEMSEA, ở cấp độ khu vực, Việt Nam ủng hộ mạnh mẽ việc tham gia đàm phán xây dựng Thoả thuận toàn cầu giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa. Thỏa thuận được thông qua sẽ là minh chứng sống động, thể hiện tinh thần gắn kết và hợp tác giữa các quốc gia trong việc chung tay giải quyết các vấn đề về ô nhiễm nói chung và ô nhiễm nhựa nói riêng.

Để đạt được mục tiêu nói trên, các quốc gia có biển cần tiếp tục nỗ lực hơn nữa để giải quyết các vấn đề cấp bách, bao gồm ô nhiễm môi trường biển, rác thải nhựa đại dương nhằm hướng tới môi trường sống an toàn hơn cũng như góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học biển. "Các quốc gia cần đồng hành triển khai có hiệu quả Kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển bền vững biển Đông Á cũng như các chương trình, dự án khu vực về bảo vệ môi trường biển; cùng nhau đưa ra những ý tưởng, sáng kiến, hành động mang tính đổi mới, sáng tạo nhằm hướng tới một nền quản trị đại dương có trách nhiệm, cùng phát triển" - ông Trương Đức Trí nhấn mạnh.

Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, bà Ramla Khalidi cho rằng vai trò nòng cốt của sự hợp tác trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa đang gia tăng và có sự tham gia của tất cả các bên liên quan - các cơ quan chính phủ, đoàn thể, tổ chức phi chính phủ, tổ chức xã hội dân sự, đối tác phát triển và cá nhân.

Theo bà Ramla Khalidi, thực tế, lao động phi chính thức (những người thu nhặt đồng nát, ve chai) đóng một vai trò quan trọng trong hệ thống quản lý chất thải ở các quốc gia thành viên Đông Nam Á. Trong cuộc chiến chống ô nhiễm nhựa, cần ghi nhận họ là một phần chính thức của hệ thống và nội dung này xem xét cách hiệp ước toàn cầu có thể xây dựng dựa trên những đóng góp này. 

Mặt khác, việc thực hiện các mục tiêu đầy tham vọng của Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa sẽ đòi hỏi nguồn tài chính đáng kể, đặc biệt là thông qua các cơ chế tài chính sáng tạo để đảm bảo các nỗ lực được hỗ trợ đầy đủ, tạo ra những chuyển biến trên thực tế.

UNDP đã và đang tích cực nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa thông qua "Thử thách sáng tạo giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa " (EPPIC). Cuộc thi trên toàn ASEAN này do Cơ quan Hợp tác Phát triển Na Uy tài trợ, mời các nhà đổi mới sáng tạo từ khắp khu vực chia sẻ những ý tưởng đột phá của họ để giải quyết ô nhiễm nhựa. Sáng kiến EPPIC bắt đầu vào năm 2021 tại Việt Nam và Thái Lan, sau đó triển khai thành công tại Indonesia và Philippines vào năm 2022. Năm 2023, EPPIC đã mở rộng phạm vi bao gồm Lào và Campuchia, nhấn mạnh hiệu quả của hợp tác khu vực trong việc giải quyết các thách thức về môi trường.

Đến nay, các giải pháp sáng tạo từ Dự án EPPIC đã giúp ngăn chặn hơn 1.600 chai nhựa thải ra môi trường, thay thế hơn 5 tấn nhựa bằng các loại vật liệu thân thiện môi trường. Tại Philippines, gần 600 kg nhựa được chuyển đổi và tái chế thành các sản phẩm bán được trên thị trường. Tại Indonesia, việc khuyến khích người tiêu dùng mang đồ đựng đã giúp tránh thải bỏ hơn 4,3 tấn nhựa sử dụng một lần... Dự án cũng hỗ trợ xây dựng chính sách về Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), kết nối các bên liên quan tham gia vào hoạt động giảm rác thải nhựa tại các quốc gia.

Phó Đại sứ Na Uy tại Việt Nam và Lào - bà Mette Moglestue chia sẻ: Dự án EPPIC đã tạo ra cơ hội để các quốc gia thành viên và không phải thành viên của PEMSEA cùng thảo luận và đóng góp vào quá trình đàm phán Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa. Điều quan trọng là các bên tham gia phải cùng thống nhất về các biện pháp khác nhau cho toàn bộ vòng đời của nhựa, từ sản xuất, thiết kế tới quản lý chất thải. Một yếu tố khác cũng không kém phần quan trọng, đó là Thỏa thuận phải đặt ra những nghĩa vụ có tình ràng buộc về pháp lý để góp phần giảm thiểu hiệu quả tình trạng ô nhiễm nhựa. Thỏa thuận này sẽ mở đường cho chuỗi giá trị nhựa bền vững hơn cũng như thúc đẩy các giải pháp trên phạm vi toàn cầu, khu vực và ở mỗi quốc gia.

Tại hội thảo, đại diện cơ quan quản lý môi trường từ Việt Nam, Lào, Philippines đã chia sẻ kinh nghiệm trong quản lý chất thải nhựa, triển khai dự án EPPIC và sự chuẩn bị tham gia đàm phán đối với Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa. Đại diện UNDP cũng cung cấp thông tin cập nhật về kết quả thảo luận từ Ủy ban đàm phán liên chính phủ (INC) và các tác động tiềm năng đến ASEAN; các hành động, công cụ, sáng kiến và tiến bộ liên quan đến các chính sách và biện pháp quan trọng đang được thảo luận trong INC, để thúc đẩy sự tiếp thu và nâng quy mô trong quá trình hoạch định chính sách quốc gia và địa phương.

Các đại biểu đã cùng thảo luận về 2 vấn đề chính: Tạo điều kiện cho các cơ chế chuyển đổi công bằng, công nhận những người lao động phi chính thức trong Thỏa thuận; Huy động tài chính cho các nước đang phát triển để hỗ trợ thực hiện hiệp ước, đặc biệt nhấn mạnh vào cách các nước phát triển có thể mở rộng hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển trong việc thực hiện Thỏa thuận này.

Tại hội thảo, các đại biểu đã nhất trí về tầm quan trọng của những nỗ lực chung trong việc chống ô nhiễm nhựa, đồng thời, thống nhất xây dựng một tài liệu chung về chiến lược hợp tác để giải quyết ô nhiễm nhựa và góp phần xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa. Sáng kiến này phản ánh tinh thần hợp tác khu vực và quyết tâm chung chống ô nhiễm nhựa, vì lợi ích của khu vực Biển Đông Á và hơn thế nữa.