Hà Tĩnh: Làng “ốc đảo” trước nguy cơ xóa sổ!

Ngôi làng lạc lõng giữa sông nước

Ngôi làng gắn liền với tên “cồn nổi” giống như một “ốc đảo” thuộc thôn Hồng Lam, xã Xuân Giang, huyện Nghi Xuân(Hà Tĩnh). Gọi là “ốc đảo” bởi hàng trăm năm nay ngôi làng nằm biệt lập bên dòng Sông Lam, xung quanh bốn bề là nước. Chiếc đò gỗ trở thành “con đường huyết mạch” để dân làng Hồng Lam “kết nối” với thế giới bên ngoài và ngược lại.

Khi tìm hiểu, chúng tôi được ông Hồ Ngọc Sơn, Chi hội trưởng hội nông dân thôn Hồng Lam kể về nguồn gốc và những câu chuyện lạ lùng tại ngôi làng này. Chuyện kể rằng, cách đây khoảng 400 năm, có hai anh em họ Hồ vì nhà nghèo, gia cảnh quá khó khăn, lại không có chỗ nương thân đã đưa nhau ra vùng bãi nổi hoang sơ này khai hoang, lập nghiệp. Thấy có người ở, cây cối quanh năm tươi tốt nên người dân trong vùng kéo nhau ra đây dựng lều, vỡ đất khai hoang để sinh sống.

Thời cuộc đổi thay, đến nay cả làng chỉ còn 182 hộ dân với hơn 500 nhân khẩu. Do thiên tai, lụt bão, đường sá đi lại khó khăn, đặc biệt sau 2 trận lũ kinh hoàng xẩy ra năm 1978 và năm 1988 người làng lại không ai bảo ai lần lượt bỏ đi, chủ yếu là vào các tỉnh phía Nam làm ăn, thậm chí lập hẳn làng mới để an cư.

Ông Sơn còn cho biết thêm: “Cặp vợ chồng trẻ nhất làng chừng 35 tuổi, số còn lại trên 45 tuổi cả rồi, trong làng không còn cô cậu thanh niên nào nữa đâu, cứ đến độ 18 tuổi là chúng nó đi cả, đứa đi học, đứa đi làm tất cả đều rời quê hương chẳng đứa nào muốn quay trở lại sinh sống ở cái làng này”.

“Thế hệ trẻ lớn lên đều vào Nam ra Bắc lập nghiệp, không có chuyện thanh niên trong làng lấy nhau, vì thế cả chục năm mới có một đám cưới nhưng cưới xong chúng nó lại dắt nhau vào nam làm thuê, chẳng đứa nào chịu ở lại với làng. Lớp trẻ vào Nam lập nghiệp, làm ăn ổn định, người già cũng đóng cửa rời làng theo con cháu”, Chị Ngô Thị Khôi - Người dân làng tâm sự.

Điều làm chúng tôi ngạc nhiên là trong làng có rất nhiều ngôi nhà bị bỏ hoang, hư hỏng, cỏ dại mọc um tùm, ngay cả những căn nhà đổ mái bằng khang trang cũng đóng cửa im lìm, có nhà vừa mới xây xong phần thô chưa kịp trát cũng bỏ đó đi, gạch vữa đang lên màu rêu.

Ông Hồ Ngọc Sơn nhẫm tính sơ qua đã có tới 150 hộ bỏ làng đi và trên 50 ngôi nhà bị bỏ hoang ở ngôi làng này. Những ngôi nhà hoang ấy hầu hết họ đã bán cho người khác rồi. Một số ruộng vườn được xóm làng xung quanh tận dụng trồng ngô, lạc kiếm thêm thu nhập…

Thanh niên trai tráng rời làng những người ở lại cũng bám vào từng tấc đất sản xuất. Nghề trồng cói làm chiếu, trồng lạc và chài lưới là ba nghề chính của cư dân “ốc đảo” bấy lâu nay. Thế mà, nghề cói cũng lụi tàn dần bởi sự cạnh tranh của chiếu nhựa, chiếu trúc trên thị trường, thôn xóm vắng dần những tiếng cút kít bên khung dệt. Người dân buộc phải quay sang nghề nông thuần túy tập trung trồng lạc, ngô.

Với lợi thế là vùng đất được bồi đắp phù sa hằng năm, nghề trồng lạc ở đây cho thu nhập khá nhưng cũng bị thương lái ép giá mỗi mùa thu hoạch do đò giang cách trở.

Nguy cơ mất làng...

Sông Lam vốn hiền hòa, thơ mộng bồi đắp nên những bãi phù sa màu mỡ, nuôi dưỡng mảnh đất Hồng Lam từ bao đời nay. Thế nhưng, nhiều năm gần đây người dân Hồng Lam hết sức lo lắng trước tình trạng sạt lỡ, dòng sông này đang “ngoạm” hàng chục mét đất mỗi năm.

Theo dân làng, nguyên nhân khiến thôn Hồng Lam ngày càng thu hẹp một phần do yếu tố thiên nhiên như thiên tai, bão lũ nhưng không thể phủ nhận tác động chính là do tình trạng khai thác cát trái phép đang hoành hành từng ngày. Ông Nguyễn Thế Lục, Trưởng thôn Hồng Lam cho biết, trước đây diện tích làng này khá rộng. Sau những trận lũ gây sạt lở đất, làng bị thu hẹp dần, nhất là những năm gần đây, khi nạn “cát tặc” hoành hành thì diện tích đất liền của làng càng bị đe dọa nghiêm trọng. Hiện cả thôn chỉ còn khoảng hơn 2,5km².

Anh Phạm Thuận, một người dân trong làng bức xúc: “Cát tặc hoành hành khiếp lắm, chúng chỉ hoạt động vào ban đêm tầm khoảng 3h đến 5h sáng. Với 3 - 4 sà lan hút liên tục lấy đi hàng ngàn m³ cát sỏi quanh khu vực làng. Rừng phòng hộ này trước đây ở tít ngoài kia, giờ bị sông “nuốt” hơn 50m dài và 10ha đất sản xuất cũng bị “xóa sổ”.

Nói rồi, anh Thuận dẫn chúng tôi đến cột chính tải điện cho cả làng. Dùng những bước chân để áng chừng diện tích, anh Thuận cho biết: “Cột điện này được xây dựng vào năm 2000 nhằm kéo điện về cho dân làng Hồng Lam. Thời điểm đó, cột nằm cách bờ Sông Lam gần 50m nhưng đến nay chỉ còn gần một nửa. Nếu không xử lý sớm, vài ba năm nữa chắc cột điện cũng bị cuốn xuống sông!”

Rời thôn Hồng Lam trong tôi cứ buồn vui lẫn lộn. Buồn bởi không biết đến bao giờ 182 hộ dân nơi đây mới có được một cây cầu mơ ước nối hai bờ sông. Vui bởi câu nói chắc nịch của ông Hồ Ngọc Sơn: “Người ở lại phải tiếp tục xây dựng xóm làng…”