Đối mặt với mối đe dọa từ động vật hoang dã, trẻ em Zimbabwe học cách tự vệ

Nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm

Ở rìa khu bảo tồn động vật hoang dã nghèo nàn ở phía Đông Nam Zimbabwe, em Esther Bote, 14 tuổi, thức dậy vào lúc bình minh và bắt đầu thói quen hàng ngày. Em dọn dẹp nhà cửa, nhóm lửa, nấu ăn, tắm rửa và mặc đồng phục. Sau đó, đến lúc phải làm công việc mà em cho là nguy hiểm nhất: đi bộ 5 km đến trường qua những con đường mòn và khu rừng rậm rạp, nơi có thể có những loài động vật nguy hiểm ẩn núp.

Mặc dù đã sống với những mối đe dọa như vậy trong một thời gian nhưng cô bé không thể quen. Thậm chí, có những đứa trẻ chỉ mới 5 tuổi cũng đã phải nhanh nhẹn đi bộ trong những khu rừng rậm rạp đến trường rồi trở về nhà.

"Đôi khi em và nhiều bạn khác nhìn thấy dấu chân động vật. Chúng em nhìn thấy dấu chân của chúng và có thể biết rằng những chú voi vẫn còn ở đây", cô bé Esther Bote nói với AP.

Ở khu vực rừng rậm ẩm ướt thuộc một quận bán khô hạn của Zimbabwe, hạn hán liên tục, kết hợp với hiện tượng thời tiết El Nino tự nhiên và biến đổi khí hậu do con người gây ra, đã dẫn đến tình trạng thiếu lương thực và nước, khiến con người và động vật phải cạnh tranh giành tài nguyên.

Động vật hoang dã đang đến gần một cách nguy hiểm với quần thể con người và trẻ em phải học cách sống trong thực tế mới này mà không khiến bản thân gặp quá nhiều rủi ro. Để thích nghi, trẻ đang được học những bài học cơ bản về hành vi của động vật.

Vào tháng 7, trong một ngày gần đây, khi Esther và bạn bè phát hiện ra dấu chân voi trên đường từ trường về, các em đã báo cáo với một kiểm lâm động vật hoang dã. Những con vật này đã cắt ngang một nông trại và con đường bụi rậm mà các em thường đi đến trường. Vài ngày trước, một đứa trẻ đã bị thương nặng do bị cá sấu tấn công. Mặc dù chưa có trường hợp tử vong nào được báo cáo, nhưng Esther và bạn bè vẫn phải rất thận trọng. Esther cho biết: "Chúng em thường đi bộ theo nhóm để cảm thấy an toàn hơn".

Từ năm ngoái, Save Valley Conservancy, tổ chức bảo tồn động vật hoang dã tư nhân lớn nhất ở Châu Phi và Cơ quan Quản lý Động vật hoang dã và Công viên của Zimbabwe đã thực hiện một chương trình dành cho trẻ em trong độ tuổi đi học về cách nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm và cách chung sống với động vật hoang dã.

Hàng chục học sinh như Esther hiện có thể nhận dạng các dấu chân động vật hoang dã khác nhau, âm thanh của động vật và có thể đọc hướng gió bằng cách thổi cát và nắm được thời điểm cần ẩn náu.

"Người bị ảnh hưởng nhiều nhất là trẻ em. Đó là trẻ em đi học, trẻ đi lấy nước, trẻ đi lấy củi. Đó là lý do tại sao chúng tôi hướng mục tiêu đến các trường học để các em có thể biết hoạt động của động vật và phải làm gì với chúng", ông Dingani Masuku, quản lý liên lạc cộng đồng của Save Valley Conservancy cho biết.

Một số trẻ em cho biết, chúng phải di chuyển quãng đường dài tới 15km và buộc phải khởi hành trước khi trời sáng, khi những loài động vật như linh cẩu vẫn còn rình rập.

Vào một ngày gần đây, hơn 20 trẻ em ngồi dưới nền đất bụi bặm dưới nắng nóng gay gắt để dự một trong những buổi học tại Trường trung học Chiyambiro. Một cô gái 18 tuổi mới tốt nghiệp và hiện là thành viên của đội nữ kiểm lâm trẻ của cộng đồng đã dạy các em về hành vi của động vật và cách tự bảo vệ mình.

Nguy hiểm từ động vật hoang dã đe dọa nền giáo dục

Theo ông Masuku, họ đang cố gắng dạy ý thức sở hữu ở trẻ em để chúng không coi động vật là kẻ thù, mà coi đó là thứ có lợi cho cộng đồng, thứ cần được tôn trọng. Một viên chức của Cơ quan Quản lý động vật hoang dã và Công viên đã trao đổi về những lợi ích của động vật hoang dã đối với cộng đồng.

Những nữ kiểm lâm mới được tuyển dụng là một minh chứng cho thấy động vật hoang dã có thể tạo ra việc làm cho người dân địa phương. Ông khuyến khích các em mang thông điệp này về nhà để chia sẻ với cha mẹ của mình, bởi còn nhiều người coi động vật hoang dã là kẻ thù hoặc là nguồn thức ăn.

Ông Alphonce Chimangaisu, Chủ tịch Ủy ban Phát triển trường học tại Trường Trung học Chiyambiro cho biết, các bậc phụ huynh mong rằng sáng kiến này sẽ giúp trẻ em an toàn hơn. Mặc dù chưa có dữ liệu cụ thể về hiệu quả của sáng kiến này, nhưng ông Chimangaisu cho biết, nhà trường đã sử dụng chúng để thuyết phục một số phụ huynh trước đây còn ngần ngại thay đổi.

Theo ông Obert Masaraure, Chủ tịch Liên đoàn Giáo viên nông thôn hợp nhất của Zimbabwe, các nhà chức trách trường học ở vùng nông thôn bị ảnh hưởng buộc phải kết thúc sớm giờ học để trẻ em có thể di chuyển vào ban ngày khi động vật hoang dã không có khả năng lang thang trong cộng đồng.

“Chúng tôi có báo cáo về những học sinh đã bỏ học hoàn toàn vì lo sợ cho tính mạng của mình. Ngoài ra, số lượng giáo viên sống xa trường học nghỉ làm cũng gia tăng. Những thách thức này đang làm trầm trọng thêm các lỗ hổng hiện có đối với những học sinh ở vùng nông thôn, khiến các em càng không được tiếp cận với nền giáo dục chất lượng”, ông Masaraure nhấn mạnh.

Ông Tinashe Farawo, phát ngôn viên của Cơ quan Quản lý động vật hoang dã và Công viên của Zimbabwe cho biết, đáng lo ngại hơn, xung đột giữa con người và động vật có khả năng tồi tệ hơn do tần suất hạn hán tăng lên. Cơ quan Quản lý Động vật hoang dã và Công viên của Zimbabwe đã nhận được từ 3.000 - 4.000 cuộc gọi cầu cứu từ các cộng đồng đang phải đối mặt với mối đe dọa từ động vật hoang dã trong 3 năm qua, so với khoảng 900 cuộc gọi vào năm 2018.

Trong bối cảnh đó, ông Tinashe Farawo cho biết, cơ quan này đang thúc đẩy việc khởi xướng chương trình đào tạo về hành vi của động vật và cách bảo tồn tại các trường học trên toàn quốc. “Chúng tôi đã thành lập các câu lạc bộ môi trường tại nhiều trường học, nhằm nâng cao nhận thức và giáo dục. Khi trẻ em được dạy về những mối nguy hiểm này và hành vi của động vật, chúng cũng sẽ về nhà và hướng dẫn lại cho bố mẹ mình. Bố mẹ dễ lắng nghe hơn từ con cái của họ”, ông Farawo cho biết thêm.

Đối với Esther, mặc dù chương trình đào tạo không loại bỏ được rủi ro, nhưng em cho biết, chương trình có thể hữu ích khi nguy hiểm xảy ra. “Chương trình đào tạo giúp ích cho em rất nhiều, giờ đây em và nhiều trẻ em khác đã biết được nhiều điều về động vật mà trước đây chúng em chưa biết đến”.