Trước tiên phải khẳng định, động thái này được đánh giá là biện pháp cứng rắn, thể hiện quyết tâm cao của chính quyền địa phương nhằm xử lý triệt để nạn “vàng tặc”. Tuy vậy, soi chiếu vào thực tế, nhiều ý kiến cho rằng, đây chưa phải là biện pháp triệt để, chấm dứt được nạn khai thác vàng trái phép... Đánh sập hầm vàng chỉ là biện pháp đầu ngọn, bởi bên cạnh những hầm khai thác trái phép, rừng Quảng Nam và Đà Nẵng còn tồn tại nhiều giấy phép được khai thác vàng.
 |
|
Một địa điểm khai thác vàng trái phép ở huyện Phước Sơn (Quảng Nam). Ảnh: L.K. |
Những băn khoăn này hoàn toàn có cơ sở, khi thực tế, các địa phương này năm nào cũng phải tốn nhiều công sức, tiền của để tổ chức kiểm tra, truy quét và đánh mìn phá các hầm vàng. Tuy vậy, khi đoàn công tác rời rừng, hầm mới lại được đào, rừng tiếp tục bị xâm hại. Những vụ việc khai thác vàng trái phép diễn ra dai dẳng và số vụ việc được phát hiện, xử lý hôm nay hay trước đó, cũng chỉ là phần nổi của “tảng băng chìm” trong quản lý, giám sát nguồn tài nguyên quý giá này.
Nhìn rộng ra, cơn lốc khai khoáng đi qua cuốn theo tài nguyên đất nước, mang về lợi ích cho doanh nghiệp hay những kẻ khai thác trái phép, nhưng để lại hậu quả nặng nề về môi trường, kế sinh nhai và cả nỗi đau cho người dân. Thiếu hay yếu kém trong quy hoạch khai thác khoáng sản ở một số địa phương đã khiến rừng bị tàn phá, đồi núi bị đào khoét nham nhở và nhiều sông suối bị bồi lấp. Nhiều đơn vị khai khoáng chỉ quan tâm đến lợi nhuận trước mắt đã liên tục khoét sâu và lòng núi và để lại nhiều hang động nhân tạo với nguy cơ đổ sập rất cao.
Tại những nơi có cấu tạo địa chất yếu, những hang núi nhân tạo này có thể bị sập bất cứ khi nào trong mùa mưa lũ, tạo nên những trận lũ ống, lũ quét kinh hoàng. Nghiêm trọng hơn, nhiều doanh nghiệp do muốn tiết kiệm chi phí nên sẵn sàng xả thải hay đổ chất thải rắn tại chỗ xuống sông suối gây ách tắc dòng chảy. Khi gặp lũ lớn, một lượng lớn đất đá bị dòng nước lũ cuốn phăng xuống hạ lưu làm bồi lấp nhà cửa và đất canh tác của người dân sinh sống gần sông suối.
Mâu thuẫn đã xảy ra giữa những tính toán lợi nhuận và đầu tư bảo vệ môi trường. Trong khi Luật Bảo vệ môi trường; Điều 30 Luật Khoáng sản; Điều 4 Nghị định số 19/2015/NĐ-CP của Chính phủ và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định mọi tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản phải có phương án cải tạo, phục hồi môi trường và thực hiện các giải pháp ngăn ngừa, giảm thiểu tác động xấu đến môi trường.
Quy định là vậy nhưng nhiều chủ mỏ vẫn cố tình chây ì, trốn tránh trách nhiệm sau khi đã khai thác hết trữ lượng khoáng sản trong phạm vi đã được cấp có thẩm quyền cho phép. Bởi, trong khai thác khoáng sản đòi hỏi mức đầu tư cao hơn mới có thể bảo vệ môi trường, đó là lý do chính để các nhà đầu tư tìm mọi cách lẩn tránh các chi phí này. Nếu cơ quan quản lý không “vững tay” mà bỏ qua, đó là thiếu trách nhiệm. Nếu tham gia luôn vào bộ máy ấy, đó là thiếu đạo đức.
Chúng ta chứng kiến hàng loạt dự án lớn khai thác khoáng sản được triển khai rầm rộ suốt thời gian qua như khai thác than, sắt, titan… Khai thác ngày càng mở rộng trong khi quản lý lại bó hẹp ở các quy định còn lỏng lẻo. Khoáng sản là tài nguyên quốc gia, nhưng thực tế, nó đang bị đầu cơ mang lại lợi ích lớn cho một số nhà đầu tư nắm dự án. Ở phương diện trái ngược, khai thác khoáng sản bừa bãi lại làm tăng tỷ lệ nghèo đói ở nhiều địa phương.
Với những quốc gia nghèo, nguồn lực tri thức còn hạn chế, chưa sở hữu những bản quyền công nghệ tiên tiến, nội lực tài chính hạn hẹp, tài nguyên thiên nhiên trở thành một trong những chỗ dựa quan trọng trong cuộc đua tăng trưởng kinh tế. Dựa vào khai thác tài nguyên để tạo động lực phát triển có thể hiểu được ở tầm ngắn hạn.
Liệu những quốc gia như Việt Nam có thể đạt đến mục tiêu “phát triển bền vững” về dài hạn hay không khi phải phụ thuộc quá nhiều vào tài nguyên? Có những lựa chọn nào cho phát triển nếu muốn bảo đảm nguyên tắc “bảo vệ thiên nhiên” trong hành trình phát triển bền vững?
