Bảo tồn và phát triển sinh kế vùng lõi các khu bảo tồn

Tiếp cận sinh thái nhân văn vào quản lý khu bảo tồn

Nhận thức về tầm quan trọng của các khu bảo tồn thiên nhiên chưa thật sự đầy đủ do thiếu thông tin, người dân sinh sống chung quanh khu bảo tồn thiên nhiên ít được hưởng lợi từ những giá trị của khu bảo tồn mang lại. Chưa kể, áp lực sinh kế, kinh tế kém phát triển trong vùng đệm, trình độ dân trí thấp, đời sống phụ thuộc nhiều vào tài nguyên rừng dẫn đến việc tiếp tay cho các đối tượng xấu khai thác trái phép tài nguyên thiên nhiên tại các khu bảo tồn.
Do vậy, để bảo tồn và phát triển bền vững cần có các chính sách hợp lý, phối hợp chặt chẽ giữa các nhà quản lý với người dân trong các khu bảo tồn thiên nhiên.

Theo Viện Địa lý nhân văn (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam), hiện nhiều khu bảo tồn thiên nhiên đang tiếp cận sinh thái học nhân văn vào quản lý rất hiệu quả, như: Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Sơn - Ngổ Luông (Hòa Bình), Pù Luông (Thanh Hóa), Phong Điền (Thừa Thiên - Huế)…
Đáng chú ý, Khu Bảo tồn thiên nhiên Na Hang (Tuyên Quang) là điểm sáng trong quản lý bảo tồn toàn diện từ quản lý hệ thống và liên ngành đến các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức bảo đảm sinh kế cho cộng đồng. Việc thực hiện bảo tồn đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu được các cấp, các ngành và người dân hửng ứng trong công tác bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học.
Đại diện Hạt Kiểm lâm rừng đặc dụng Na Hang cho hay, nhờ tiếp cận sinh thái nhân văn trong cách quản lý đã đánh giá dựa trên điều kiện cụ thể về điều kiện tự nhiên xã hội, đẩy mạnh công tác tuyên truyền cũng như đời sống người dân được nâng cao từ kinh tế rừng, giúp mối quan hệ giữa tự nhiên và con người gắn kết, cân bằng tại chính khu bảo tồn thiên nhiên.
Lực lượng kiểm lâm đã tổ chức những buổi hướng dẫn, áp dụng các công nghệ mới, nhất là những công nghệ về nông, lâm nghiệp (trồng cây dược liệu, rau sạch, nuôi ong lấy mật…) giúp người dân vùng lõi và vùng đệm phát triển kinh tế giúp gắn kết được lợi ích của người dân với khu bảo tồn.

Tạo sinh kế cho người dân

Bên cạnh các giải pháp quản lý, bảo vệ, Viện Địa lý nhân văn cho rằng, cần quan tâm đến sinh kế của người dân nhằm tạo dựng mối liên kết giữa các lợi ích phát triển và sự cần thiết phải bảo tồn.
Xác định công tác phát triển dân sinh vùng lõi là nhiệm vụ trung tâm của hoạt động bảo tồn, ban quản lý các khu bảo tồn cần tích cực tiếp cận với các tổ chức trong nước và ngoài nước, tìm nguồn tài trợ cho các dự án hỗ trợ người dân xây dựng các mô hình sản xuất.
Đồng thời, cải thiện kinh tế cho các hộ, thông qua sản xuất nông nghiệp theo hướng thâm canh và đa dạng hóa sản phẩm, giúp cải thiện sinh kế và giảm áp lực lên rừng và tài nguyên thiên nhiên. Có thể xây dựng các mô hình kinh tế xoay quay tiềm năng, thế mạnh rừng đặc dụng khu bảo tồn, Vườn Quốc gia như canh tác các cây dược liệu, cây rau rừng; mở những tuyến đường mòn du lịch, đồng thời để người dân làm dịch vụ … qua đó, sẽ giảm áp lực cho công tác bảo vệ rừng.
Chẳng hạn như ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ và Khu bảo tồn loài và sinh cảnh nam Xuân Lạc (tỉnh Bắc Kạn), Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ sinh kế cộng đồng dân cư thôn, bản sinh sống tại vùng đệm và vùng lõi rừng đặc dụng. Cụ thể, hỗ trợ đầu tư nâng cao năng lực phát triển sản xuất; hỗ trợ vật liệu xây dựng cho các công trình công cộng thôn. Tại 2 khu bảo tồn có hơn 40 thôn, bản được hưởng lợi từ chính sách này.

Theo thống kê của Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), nước ta hiện có 178 khu Bảo tồn thiên nhiên với 33 vườn quốc gia; 59 khu dự trữ thiên nhiên; 23 khu bảo tồn loài; 9 khu dự trữ sinh quyển; 54 khu bảo vệ cảnh quan. Các khu bảo tồn thiên nhiên đóng vai trò rất quan trọng trong việc duy trì đa dạng sinh học, giúp cân bằng cán cân sinh thái giữa con người và yếu tố tự nhiên.