Vòm trời trong đôi mắt

Ai đã từng đứng dưới tán rừng già, tựa lưng vào gốc cây mốc thếch mà nghe tiếng gió lao xao vi vút trên những tán cây cổ thụ giữa đại ngàn, mới thấy được sự kỳ diệu của thiên nhiên. Và ở đâu đó, nơi núi rừng trùng điệp vẫn có những rừng cây như thế. Những rừng cây được nhân dân đặc biệt giữ gìn đã đi qua bao đời người, đi qua bao bão giông vẫn xanh tốt, trường tồn cùng tháng năm. Rừng cây mà tôi muốn nhắc đến chính là rừng chò chỉ gần ngàn năm tuổi thuộc huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình.

Chúng tôi đến thăm rừng chò chỉ ngàn năm tuổi vào một chiều xuân muộn. Cánh rừng chò chỉ nằm trong thung lũng Nhuội thuộc xã vùng sâu Đa Phúc, huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình. Nơi đây, những dãy núi đá vôi cao ngất thuộc vành đai của rừng Quốc gia Cúc Phương đã chia cắt một bình địa rộng lớn thành những thung lũng nhỏ hẹp. Không biết tự bao giờ nhờ có đất ẩm, nước ngọt, không khí trong lành mà loài cây chò chỉ quý hiếm vẫn được bảo tồn. Trải qua bao thăng trầm, biến thiên của đất nước, những cây chò chỉ còn sót lại nằm trong thung sâu vẫn luôn được người dân bản Mường bảo vệ nghiêm ngặt.

Con đường bê tông nhỏ dẫn vào rừng chò chỉ gập ghềnh sỏi đá khiến chiếc xe con 4 chỗ chốc chốc lại chồm lên, vục xuống bởi những ổ gà, ổ trâu trên đường. Những dãy núi đá vôi xanh ngắt, mọc xen kẽ giữa một vùng bình địa rộng lớn cây cối tốt tươi. Không gian thoáng đãng ngập tràn hương thơm của các loài hoa rừng. Đây đó còn vương chút hương dịu nhẹ của những bông hoa bưởi cuối mùa sót lại. Thảng hoặc lại dậy lên mùi thơm nồng nồng, hăng hắc của vài dây hoa rừng màu vàng nhạt mọc lòa xòa, vươn sát bờ đường. Thỉnh thoảng trong màu cây cối thẫm xanh lại vút lên màu trắng tinh khôi của vài khóm hoa mát (hoa sưa rừng.) Trông xa, những khóm hoa ấy giống như một đám tuyết trắng muốt lửng lơ giữa lưng núi. Trên đồng cỏ ven đường, vài tia nắng mỏng manh màu vàng nhạt bình yên đậu trên lưng đàn bò vàng đang nhẩn nha gặm cỏ. Thỉnh thoảng vài chú bê con lại tinh nghịch lắc mình chạy vòng quanh mẹ, phất chiếc đuôi dài có chùm lông óng mượt, gieo vào không gian vài tiếng chuông lanh canh. Sau khoảng nửa tiếng vật lộn với con đường gập ghềnh, chúng tôi cũng đến chân núi nơi có rừng chò chỉ ngàn năm. Trong ánh trời chiều bàng bạc, nơi lưng chừng núi, những thân cây chò chỉ cao vút, màu trắng xám, mọc thẳng tắp như đang vươn mãi về phía trời cao.

Để đến được cánh rừng chò chỉ cổ thụ, ta phải vượt qua quãng đường khá gian nan và nguy hiểm. Những sườn dốc đá tai mèo nhọn hoắt, sắc như lưỡi dao sẵn sàng cứa đứt chân tay người đi rừng. Lối đi chênh vênh giữa một bên là thung sâu và một bên là vách núi dựng đứng. Con đường nằm vắt vẻo trên lưng đá vừa đủ đặt một bàn chân, lúc nào cũng xâm xấp nước và rêu xanh trơn trượt, cây cối um tùm, rậm rạp đủ khiến mồ hôi bết dính trên lưng áo và cảm nhận tiếng gió ù ù qua tai. Sau khoảng nửa tiếng treo mình vượt qua các vách đá ta sẽ đến một thung lũng nhỏ với những thân cây cao vút. Cánh rừng nguyên sinh cùng tầng tầng, lớp lớp những tán cây cổ thụ như chiếc ô khổng lồ, mát rượi xua tan mọi nỗi vất vả mệt nhọc khi phải vượt qua quãng đường cheo leo nguy hiểm, xua tan cả không khí oi nồng của trời chiều. Trên cao, ánh nắng mảnh như những sợi tơ nhện màu ngọc lam vấn vương, hòa quyện cùng tiếng chim rừng lảnh lót cho ta cảm giác thật bình yên, thư thái.

Niềm tự hào của bản Mường nơi đây chính là trải qua bao thăng trầm biến thiên của lịch sử vẫn bảo tồn và gìn giữ được cánh rừng nguyên sinh với 13 cây chò chỉ có tuổi đời gần 700 năm cùng 20 cây sấu cổ thụ và hàng trăm cây gỗ quý khác. 13 cây chò cổ thụ có chiều cao từ 60 đến 70m, đường kính thân cây rộng gần 2m, gốc bảy tám người ôm không xuể. Những cây cổ thụ vẫn sừng sững đứng giữa rừng già. Những cây sấu già với phần rễ bạnh ra như cánh tay vững chãi ôm chặt lấy mảnh đất quê hương. Từ bao đời nay, cánh rừng chò chỉ che chở, chia nhỏ nguồn nước giúp người dân sinh sống bình yên dưới chân núi tránh được những cơn lũ ống, lũ quét kinh hoàng. Chính vì thế, cánh rừng cổ thụ như một tấm lá chắn bảo vệ cuộc sống yên bình cho bản làng. Gần ngàn năm trôi đã qua, rừng chò chỉ vẫn đứng đó, vẫn lặng lẽ chúng kiến bao thăng trầm của quê hương xứ Mường.

Ngồi tựa lưng vào gốc chò chỉ già nhất, cao lớn nhất, đưa hai bàn tay xoa lên những mảng vỏ cây đã mốc thếch màu thời gian, chàng trai dẫn đường kể cho chúng tôi nghe về những tháng ngày khó khăn, thiếu thốn của bản Mường. Ngày xưa, cuộc sống của người dân nơi đây rất khó nghèo. Nhưng dù đói khổ, dù phải ăn sắn, ăn củ vớn thay cơm, họ cũng nhất định không phá rừng. Bởi với dân bản, rừng là anh em, rừng là mái nhà lớn che chở cho bao phận người. Còn rừng là còn nước, còn nước là còn sự sống. Những người con chân chất, mộc mạc ấy coi rừng chò chỉ như trái tim, như máu thịt của mình. Rừng đau thì người đau, rừng mất một cây họ buồn như chính mất đi người thân của chính mình. Người dân vẫn tự nguyện thay phiên nhau ngày đêm canh giữ rừng chò. Không ít lần, khi thấy người lạ ra vào địa bàn mang theo vật dụng để khai thác gỗ, săn bắt muông thú, người dân đã báo với chính quyền địa phương để kịp thời ngăn chặn, xử lý.

Ngày nay, khi ngày càng nhiều những ngọn đồi, quả núi trơ chọi bóng cây, vắng dần tiếng chim muông, những cánh rừng nguyên sinh ngày càng ít đi, các loài gỗ quý hiếm dần biến mất thì những cánh rừng thôn bản do người dân tự bảo vệ trở thành tài nguyên vô giá. Việc giữ gìn nguồn nước, rừng cây không chỉ là giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, giữ gìn sự đa dạng sinh học mà chính là giữ gìn đời sống yên bình những bản Mường nơi đây. Cánh rừng nguyên sinh với những cụ chò chỉ, cụ sấu gần ngàn năm tuổi vẫn đang bình yên vươn ngọn, xòe lá giữa vùng đất có dân cư sinh sống trở thành một nét độc đáo hiếm nơi nào có được. Hiện nay, rừng chò chỉ tại huyện Yên Thủy tỉnh Hòa Bình - nơi lưu giữ giống cây có nguồn gen quý, đang được khảo sát, đề nghị công nhận là Rừng cây di sản cấp quốc gia.

Kết thúc chuyến điền dã khá vất vả nhưng cũng thật ý nghĩa. Tạm biệt rừng chò ngàn năm tuổi, tạm biệt chàng trai dẫn đường thân thiện có nụ cười thật hiền, chúng tôi trở về với nhiều ấn tượng từ mảnh đất xinh đẹp, yên bình. Lòng không khỏi khâm phục những con người nơi ấy. Ở họ không chỉ toát lên vẻ thật thà, chân chất mà còn ẩn chứa tình người ấm áp chứa chan.

Hôm nay, hôm qua, mai sau... bản Mường, người Mường vẫn sinh sôi từ những ngàn năm chò chỉ. Chẳng có điều gì kỳ lạ khi rừng đã là máu thịt quê hương, có chăng chỉ là vòm trời trong đôi mắt tôi cũng mát xanh một cách lạ kỳ...

Bùi Thị Hồng Vân