Tìm giải pháp tuần hoàn nhựa cho Việt Nam
(TN&MT) - Thế giới đang tiếp tục hướng tới những cuộc đàm phán mới để giải quyết khủng hoảng ô nhiễm nhựa toàn cầu. Trên hành trình này, nhiều công cụ đã được đưa ra để thúc đẩy nỗ lực tái chế, giảm lãng phí và rò rỉ nhựa.
Tín chỉ nhựa - một khái niệm tương tự tín chỉ các-bon, liên quan đến việc các công ty hoặc cá nhân trả tiền cho một trọng lượng nhựa nhất định sẽ được thu gom ở một nơi nào đó trên thế giới, để có thể sản xuất hoặc sử dụng lượng nhựa tương đương.
Trao đổi với phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường, TS. Muthukumara S. Mani - chuyên gia trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) đã có những chia sẻ về công cụ hỗ trợ này.
PV: Thưa ông, tín chỉ nhựa là một công cụ tương đối mới, xin ông giải thích rõ hơn về công cụ này?
TS. Muthukumara S. Mani: Vào tháng 1/2024, Ngân hàng Thế giới đã định giá Trái phiếu liên kết giảm thiểu rác thải nhựa trị giá 100 triệu đô la, được bảo vệ bằng vốn gốc trong 7 năm. Trái phiếu sáng tạo này cung cấp cho các nhà đầu tư khoản lợi nhuận tài chính liên kết với Tín dụng thu gom rác thải nhựa, Tín dụng tái chế rác thải nhựa (gọi chung là tín chỉ nhựa) và Đơn vị các-bon đã xác minh (tín dụng các-bon) dự kiến sẽ được tạo ra bởi 2 dự án. Các dự án được chọn ở Ghana và Indonesia nhằm mục đích giảm thiểu và tái chế rác thải nhựa ở các cộng đồng dễ bị tổn thương, cắt giảm lượng nhựa rò rỉ ra thiên nhiên và đại dương. Citi Bank đóng vai trò là Quản lý chính cho giao dịch này.
Công cụ này giúp huy động vốn tư nhân để hỗ trợ tài trợ cho các dự án có tác động tích cực đến khí hậu và phát triển - với kết quả được đo lường bằng việc tạo ra tín chỉ nhựa và các-bon được phát hành trên Verra Registry - một tổ chức phi lợi nhuận hàng đầu về tiêu chuẩn tín chỉ môi trường. Ngoài việc giảm ô nhiễm nhựa, các dự án còn cải thiện tình trạng ô nhiễm tại địa phương và chất lượng không khí, giảm tác động liên quan đến sức khỏe và tạo việc làm cho các cộng đồng thiệt thòi, ít được quan tâm. Việc sử dụng tín chỉ nhựa một cách sáng tạo trong giao dịch này mở ra một phương thức hoàn toàn mới để tài trợ cho các hoạt động thu gom và tái chế nhựa cũng như ngăn chặn rác thải nhựa rò rỉ ra đại dương.
Trái phiếu được bảo vệ 100% vốn gốc với số tiền thu được là 100 triệu USD hỗ trợ các hoạt động phát triển bền vững của Ngân hàng Thế giới trên toàn cầu. Các nhà đầu tư vào trái phiếu sẽ từ bỏ một phần các khoản thanh toán phiếu giảm giá thông thường, thay vào đó, các số tiền tương đương sẽ được cung cấp, thông qua giao dịch phòng ngừa rủi ro với Citi Bank, để hỗ trợ tài chính cho các dự án do Plastic Collective UK lựa chọn, đơn vị quản lý các chương trình tín chỉ nhựa và các-bon của các dự án. Đổi lại, các nhà đầu tư sẽ nhận được các phiếu giảm giá hàng năm bao gồm một số tiền cố định cộng với các khoản thanh toán liên quan đến việc bán một phần tín chỉ nhựa và các-bon do các dự án tạo ra. Trái phiếu mang lại cho các nhà đầu tư lợi ích tài chính tiềm năng so với các trái phiếu thông thường của Ngân hàng Thế giới có thời hạn tương tự nếu các dự án và việc kiếm tiền từ tín chỉ nhựa và các-bon của Plastic Collective UK hoạt động như mong đợi.
PV: Vậy ông đánh giá thế nào về tiềm năng sử dụng tín chỉ nhựa để giải quyết những thách thức trong quá trình xử lý nhựa?
TS. Muthukumara S. Mani: Tương tự như khái niệm bù đắp các-bon, tín chỉ nhựa là một cơ chế tài chính cho phép các công ty cân bằng lượng rác nhựa mà họ thu gom với lượng rác nhựa mà họ tạo ra. Về mặt lý thuyết, tín chỉ nhựa sẽ giúp loại bỏ lượng nhựa họ sản xuất hoặc sử dụng. Tín chỉ nhựa cũng có thể giao dịch trên thị trường.
Tín chỉ nhựa có thể giúp giải quyết các vấn đề trong quá trình xử lý nhựa bằng cách tạo ra các động lực để cải thiện hệ thống tái chế và tái sử dụng. Hiện nay, phần lớn nhựa thu gom được sẽ được đưa vào bãi chôn lấp, lò đốt hoặc lò nung xi măng, gây hại cho môi trường. Tín chỉ nhựa có thể khuyến khích đầu tư vào công nghệ tái chế và cơ sở hạ tầng tiên tiến bằng cách liên kết các phần thưởng tài chính với những cải thiện có thể đo lường được trong quản lý chất thải. Tuy nhiên, cần có các quy tắc rõ ràng để đảm bảo tín dụng gắn liền với các lợi ích thực sự về môi trường, chẳng hạn như tránh tính hai lần và tập trung vào các kết quả bền vững như tái chế hoặc tái sử dụng thay vì đốt.
Thị trường tín chỉ nhựa dựa vào Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), theo đó các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm quản lý nhựa mà họ sản xuất. Nó có thể hoạt động ở cấp quốc gia hoặc toàn cầu. Các thị trường tự nguyện cho phép các doanh nghiệp hành động sớm, nhưng chúng có nguy cơ không nhất quán hoặc bị sử dụng sai mục đích. Các thị trường bắt buộc, được hỗ trợ bởi luật pháp, đảm bảo các tiêu chuẩn thống nhất và trách nhiệm giải trình tốt hơn. Một thị trường toàn cầu sẽ cần sự hợp tác quốc tế để thống nhất các tiêu chuẩn, điều này có thể khó khăn. Hiện tại, Việt Nam có thể tập trung vào việc phát triển một thị trường quốc gia mạnh mẽ như một mô hình, sau đó có thể mở rộng ra khu vực hoặc quốc tế.
Để tín chỉ nhựa hoạt động, cần phải phân công rõ ràng các vai trò. Chính phủ hoặc các cơ quan có thẩm quyền sẽ đăng ký dự án, trong khi các tổ chức độc lập sẽ xác minh các khiếu nại để đảm bảo chúng chính xác. Sau đó, chứng nhận có thể được cung cấp bởi các cơ quan quốc gia hoặc các tổ chức quốc tế để đảm bảo sự tin cậy. Cấu trúc này sẽ đảm bảo rằng các khoản tín dụng là đáng tin cậy và khuyến khích các công ty và nhà đầu tư tham gia.
PV: Tín chỉ nhựa liệu sẽ mang lại lợi ích gì cho các quốc gia thu nhập thấp, thưa ông?
TS. Muthukumara S. Mani: Tín chỉ nhựa có thể giúp các quốc gia thu nhập thấp bằng cách chỉ đạo các quỹ để cải thiện hệ thống quản lý chất thải của họ. Ví dụ, một phần doanh thu từ việc bán tín dụng có thể được sử dụng để xây dựng các cơ sở tái chế hoặc hỗ trợ các nỗ lực thu gom rác thải tại địa phương. Các khoản tín dụng này cũng có thể giúp trao quyền cho những người nhặt rác và các doanh nghiệp nhỏ ở các quốc gia thu nhập thấp bằng cách tài trợ cho các giải pháp tại địa phương. Để đảm bảo công bằng, có thể có các cơ chế toàn cầu phân phối lại một phần lợi ích tài chính từ các quốc gia giàu có hơn để hỗ trợ các quốc gia nghèo hơn.
Các quốc gia như Indonesia và Ấn Độ cho thấy, tín chỉ nhựa có thể thu hút đầu tư khi liên kết với các mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp. Họ cũng chứng minh tầm quan trọng của tính minh bạch và công nghệ, như blockchain, để theo dõi chất thải và xây dựng lòng tin. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức bao gồm đảm bảo sự tham gia của những người làm việc trong lĩnh vực xử lý chất thải phi chính thức và ngăn chặn các công ty lớn thống trị thị trường.
Đối với Việt Nam, đây là cơ hội để tạo ra một hệ thống công bằng và minh bạch trong khi giải quyết những khoảng trống trong cơ sở hạ tầng tái chế. Với các chính sách và sự hợp tác phù hợp, Việt Nam có thể dẫn đầu trong việc tạo ra một thị trường tín chỉ nhựa thành công.
PV: Trân trọng cảm ơn ông!
Minh Hạnh (thực hiện)
Thiết kế sinh thái tập trung vào thiết kế sản phẩm theo vòng đời, tạo ra những sản phẩm bền vững, giảm tác động đến môi trường là một hướng đi mới trong giảm thiểu nhựa.
Chia sẻ rõ hơn về thiết kế sinh thái với sản phẩm nhựa, bà Kim Thị Thúy Ngọc - Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và môi trường (ISPONRE), cho biết: Khái niệm thiết kế tuần hoàn bắt nguồn từ các nguyên lý của thiết kế sinh thái, thiết kế bền vững vì môi trường .
Hiện nay, Việt Nam đã hình thành cơ sở pháp lý cho việc triển khai thiết kế sinh thái, được xác định trong các văn bản chỉ đạo và các văn bản hướng dẫn thi hành. Thiết kế bền vững, thiết kế sinh thái, thiết kế để tái chế, tái sử dụng đã được xác định trong Chương trình hành động quốc gia về sản xuất, tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021 - 2030. Luật Bảo vệ môi trường và các văn bản hướng dẫn thi hành đã có những quy định liên quan đến sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường; quy định về tiêu chí, quy trình, hồ sơ, thủ tục chứng nhận Nhãn sinh thái. Bộ TN&MT cũng đã ban hành Quyết định số 3257/QĐ-BTNMT về tiêu chí Nhãn sinh thái Việt Nam đối với bao bì nhựa thân thiện với môi trường, xem xét đến các khía cạnh về nguyên liệu, vật liệu, nhiên liệu (vật liệu nhựa sinh học đối với bao bì nhựa phân hủy sinh học hoặc nhựa PE, nhựa PP tái chế được làm sạch); về đặc tính kỹ thuật, giới hạn cho phép của các thông số ô nhiễm trong sản phẩm; về thu hồi, tái chế, xử lý, thải bỏ.
Theo Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) liên quan đến bao bì và môi trường (tái sử dụng, tái chế vật liệu, tái chế hữu cơ, tích hợp các khía cạnh môi trường vào thiết kế, phát triển sản phẩm) đã được ban hành. Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 dự kiến sẽ được ban hành trong thời gian tới cũng xác định thiết kế sinh thái là một trong những chương trình, nhiệm vụ ưu tiên, bao gồm các nội dung: Hỗ trợ thúc đẩy thiết kế sinh thái; thiết kế để thực hiện kinh tế tuần hoàn. Cùng với đó, Việt Nam đã quy định trách nhiệm tái chế; trách nhiệm xử lý của nhà sản xuất; xác định lộ trình để triển khai EPR cho bao bì; quy định rõ danh mục bao bì phải được tái chế; quy cách tái chế bắt buộc và đang trong quá trình hoàn thiện cơ sở pháp lý liên quan đến định mức tái chế bao bì… đây là cơ sở để doanh nghiệp hướng đến thiết kế sinh thái, nhằm hỗ trợ thực hiện mọi nghĩa vụ tái chế.
Mặt khác, quy định về ưu đãi thuế, phí, lệ phí cho hoạt động bảo vệ môi trường hay chính sách thuế, phí hạn chế, cấm sản xuất, tiêu dùng sản phẩm nhựa dùng một lần được xác định là cơ chế khuyến khích cho doanh nghiệp chuyển đổi sang áp dụng thiết kế sinh thái trong thời gian tới đối với sản phẩm bao bì nhựa dùng một lần. Chính sách về thuế, phí đối với sản phẩm nhựa dùng một lần nói chung, bao bì nhựa nói riêng đã được quy định trong các văn bản pháp luật, trong đó xác định biểu thuế áp dụng đối với túi ni lông khó phân hủy. Quy định về hạn chế, giảm dần sản xuất và sử dụng túi, bao gói khó phân hủy, các mục tiêu về thu gom, tái chế, tái sử dụng là điều kiện để thực hiện thiết kế sinh thái trong thời gian tới.
Theo bà Kim Thị Thúy Ngọc, thế giới đang hướng tới công cụ ràng buộc pháp lý trên phạm vi toàn cầu để giảm ô nhiễm nhựa. Trong đó, thiết kế sinh thái là một giải pháp được đánh giá cao để đảm bảo tuần hoàn nhựa không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới.
Để đảm bảo thiết kế sinh thái của sản phẩm nhựa, ngay từ đầu, doanh nghiệp nhựa cần chú ý tới tiêu chuẩn thiết kế sao cho cải thiện hiệu suất và đảm bảo tính bền vững (bao gồm giảm nhu cầu sử dụng nhựa nguyên sinh, áp dụng phương pháp thay thế, cải thiện hiệu suất, giảm rò rỉ, giảm tác động đến môi trường và an toàn, và cải thiện quản trị.
Thứ hai, về nội dung tái chế có thể bao gồm yêu cầu về sản xuất vật liệu tái chế được thêm vào và các quốc gia đáp ứng các yêu cầu tương ứng; Đối với các yếu tố được cung cấp trong văn bản, các quốc gia có thể đặt ra các yêu cầu riêng của mình về tỷ lệ vật liệu tái chế được thêm vào, mục tiêu thời gian và cung cấp hỗ trợ tài chính và kỹ thuật.
Ngoài ra, cần tăng tỷ lệ tái chế trong một thời hạn nhất định, tất cả các sản phẩm nhựa sẽ dần được chuyển đổi thành có thể tái chế và tỷ lệ nhựa tái chế sẽ dần tăng lên và các tiêu chuẩn của nhựa tái chế sẽ được thống nhất trên toàn cầu. Các yêu cầu về thời hạn sẽ được xác định bởi Hội nghị các bên tham gia Công ước; Các quốc gia thực hiện các biện pháp riêng của mình để đạt được một tỷ lệ phần trăm nhất định của nội dung tái chế.
Về cấu trúc sản phẩm, sản phẩm nhựa có thiết kế sinh thái là sản phẩm sử dụng ít hơn, sử dụng khối lượng vật liệu tối thiểu; Đơn giản hóa bao bì và hạn chế đóng gói quá mức; Cải thiện độ bền sản phẩm, dễ dàng thay thế linh kiện và bảo trì, tái sử dụng linh kiện; Dễ dàng tháo rời và phân loại, tương thích với việc thu gom và vận chuyển, dễ nghiền nát và đốt. Đây cũng là những sản phẩm sử dụng chất liệu tái chế hoặc các sản phẩm thay thế không phải nhựa.
Minh Anh
“Tôi cho rằng cả thế giới đang trở nên nghiện nhựa, theo một cách không chủ đích”.
Nhận định của bà Clemence Schmid - Giám đốc Đối tác Hành động Nhựa Toàn cầu (GPAP) khiến chúng ta giật mình về những thói quen nhỏ đang gây hại cho môi trường toàn cầu tới hàng trăm, hàng ngàn năm.
Dù nhựa đang ngày càng len lỏi vào đời sống, thậm chí xuất hiện trong cơ thể con người gây nên những tác hại khôn lường; các cuộc đàm phán về vấn đề ô nhiễm nhựa vẫn chưa có hồi kết, song những tin tức tích cực đầu năm 2025 mang đến hy vọng về việc giảm thiểu rác thải nhựa, tiến tới tuần hoàn nhựa.
Cuối tháng 1/2025, Thủ tướng ban hành Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035. Trong hàng trăm các ngành nghề, mặt hàng cần chuyển đổi để thực hiện kinh tế tuần hoàn thì nhựa được điểm trong Danh mục các ngành, lĩnh vực ưu tiên, đặc thù; dự án đầu tư, cơ sở sản xuất, kinh doanh; sản phẩm, vật liệu, chất thải và dịch vụ thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035.
Nhựa là 1 trong 9 ngành trong nhóm ngành Công nghiệp chế biến, chế tạo được ưu tiên khuyến khích áp dụng một hoặc nhiều biện pháp thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035.
Các sản phẩm, vật liệu, chất thải liên quan đến nhựa được ưu tiên thực hiện kinh tế tuần hoàn gồm: Bao bì, sản phẩm làm từ nguyên liệu nhựa các loại PE, PP, PET, ABS, PVC, PP, PU...; Chất thải rắn, nước thải, khí thải của ngành nhựa. Ngoài ra còn có bao bì nhựa, kim loại, thủy tinh sử dụng cho đồ uống gồm bia, rượu, nước giải khát.
Chính phủ khuyến khích các ngành, lĩnh vực ưu tiên, đặc thù; loại hình dự án đầu tư, cơ sở sản xuất, kinh doanh; sản phẩm, vật liệu, chất thải và dịch vụ, trong đó có ngành nhựa, áp dụng các biện pháp, yêu cầu để thực hiện kinh tế tuần hoàn sớm hơn so với lộ trình của Kế hoạch hành động quốc gia này.
Đó là điểm mới về chính sách. Còn về hành động cụ thể, Tổ chức Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam) vừa công bố 6 mô hình thí điểm giảm nhựa có hiệu quả cao, khuyến khích thực hiện, nhân rộng tại các địa phương. Các mô hình được thực hiện tại Quảng Bình, Phú Yên, Hà Tĩnh, Kiên Giang, Đà Nẵng. Các mô hình này thí điểm theo tiếp cận 5T (tiết giảm, tái chế, tái sử dụng, truyền thông, tăng cường quản lý).
Trên bình diện quốc tế, Quan hệ đối tác hành động toàn cầu về nhựa (GPAP) của Diễn đàn kinh tế thế giới vừa chào đón 7 thành viên mới - Angola, Bangladesh, Gabon, Guatemala, Kenya, Senegal và Tanzania. Như vậy, đến nay, GPAP hiện có 25 quốc gia và trở thành sáng kiến toàn cầu lớn nhất dành riêng để giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của ô nhiễm nhựa và thúc đẩy nền kinh tế nhựa tuần hoàn trên toàn thế giới. Cần nói thêm rằng, Việt Nam là 1 trong 3 quốc gia tiên phong triển khai mô hình NPAP từ năm 2020.
Cuộc đàm phán lớn nhất trên thế giới về ô nhiễm nhựa đã kết thúc vòng đàm phán cuối cùng (INC-5) tại Busan (Hàn Quốc) mà không đạt được kết quả như mong muốn. Tuy nhiên, bà Clemence Schmid - Giám đốc Đối tác Hành động Nhựa Toàn cầu (GPAP) cho biết, bà vẫn chưa từ bỏ triển vọng của một thỏa thuận cuối cùng về nhựa. GPAP đang lên lịch cho cuộc họp INC-5.2 vào năm 2025.
Việc mỗi quốc gia như Việt Nam nỗ lực hoàn thiện chính sách, triển khai các mô hình giảm nhựa hay quốc tế cần đoàn kết, thống nhất hơn nhựa vì lợi ích chung đang giúp mỗi chúng ta “cai nghiện nhựa”, ngăn chặn tình trạng rò rỉ rác thải nhựa, chuyển đổi sang vật liệu bền vững và bảo vệ hệ sinh thái khỏi những tác động tiêu cực liên tiếp của nó.
Bảo Châu
.jpg "Sơn La: Kiểm tra công tác thu gom, vận chuyển chất thải rắn trên địa bàn thành phố")
