Tích hợp quản lý tài nguyên biển và đất liền

Quản lý từ nguồn tới biển: trường hợp lưu vực Vu Gia – Thu Bồn

Vu Gia - Thu Bồn là lưu vực sông lớn thứ 9 ở Việt Nam nổi bật với các lưu vực ngắn, dốc và dòng chảy theo mùa cao trong Vu Gia – Thu Bồn thường tạo ra một lượng lớn chất ô nhiễm có tác động trực tiếp, ngay lập tức đến môi trường hạ lưu.

Nhận thấy thực tế rằng việc sử dụng đất và nước ở thượng nguồn có thể có tác động không tương xứng đến các cửa sông và môi trường ven biển, một số phương pháp quản lý đã được phát triển nhằm nỗ lực tích hợp quản lý tài nguyên biển và đất liền bao gồm cả Nguồn-Biển.

38,6 tấn nhựa mỗi ngày không được thu thập trong lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn. Ảnh: IUCN

Cách tiếp cận quản lý từ nguồn tới biển (S2S), như được mô tả trong cuốn sách Thực hiện phương pháp tiếp cận nguồn từ biển được xuất bản bởi Viện nước quốc tế Stockholm (SIWI) nhấn mạnh sự kết nối và phụ thuộc lẫn nhau giữa các lưu vực sông và vùng ven biển; đồng thời cố gắng giải quyết vấn đề quản lý một cách toàn diện, đóng một vai trò quan trọng trong việc quản lý các tác động ngược dòng trên các khu vực hạ lưu.

Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN) Việt Nam đánh giá, các hệ thống tích hợp như vậy rất phù hợp với Vu Gia - Thu Bồn, nơi các hoạt động trên cạn và trên biển được kết nối.

Năm 2019, một dự án thí điểm về phương pháp tiếp cận quản lý từ nguồn tới biển S2S tại lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn đã được IUCN Việt Nam triển khai với sự hỗ trợ kỹ thuật từ SIWI. Dự án này là một phần của Dự án Quản lý Nguồn-Biển với sự hỗ trợ tài chính của Bộ Hợp tác và Phát triển Kinh tế Liên bang (BMZ) thông qua GIZ. Dự án thí điểm này nhằm kiểm tra phương pháp S2S bằng cách sử dụng các hướng dẫn và phương pháp thực tế đã đề cập ở trên.

Theo IUCN, thí điểm trong lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn tập trung vào các dòng chất thải rắn, đặc biệt là rò rỉ nhựa đến các sông, khu vực ven biển với ba bước đầu tiên: Đặc trưng; Tham gia; Chẩn đoán.

Đại diện IUCN cho biết, trong tháng 10/2019, một nhóm các chuyên gia thuộc Nhóm Tư vấn Tài nguyên và Xử lý chất thải (RWA), SIWI đã tiến hành hoạt động đầu tiên về đánh giá định lượng và định lượng đặc trưng cho dòng chất thải rắn từ nguồn đến biển ưu tiên với sự hỗ trợ từ IUCN. Việc đánh giá nhằm mục đích áp dụng ba bước trên của khung cho lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn.

Chất thải nhựa có nguồn gốc chủ yếu từ các cộng đồng nông thôn. Ảnh: IUCN

Đánh giá tóm tắt lượng chất thải và lượng chất thải không được thu gom trên mỗi cụm (trung tâm đô thị, khu định cư mật độ thấp và khu vực nông thôn và khu vực ven biển, du lịch) từ các mẫu được lấy tại hiện trường; kết quả cho thấy, tổng số 38,6 tấn nhựa mỗi ngày không được thu thập trong lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn. Số chất thải nhựa đó có nguồn gốc chủ yếu từ các cộng đồng nông thôn do mức độ bao phủ thấp hơn về mặt thu gom chất thải.

Kết quả đánh giá cũng cho thấy, mỗi người trong lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn thải ra từ 0,6 kg (thành thị) và 4 kg (nông thôn) chất thải nhựa đi vào đường thủy mỗi năm. Điều này tương đương với 120 túi nhựa (thành thị), 2.000 túi nhựa (nông thôn) và 1.500 túi nhựa (ven biển) được thải ra mỗi người mỗi năm.

Hành động cần ưu tiên trong ngắn và trung hạn?

Trên cơ sở những đánh giá nêu trên, một số các hành động ưu tiên trong ngắn hạn và trung hạn được đưa ra. Trong đó, tập trung giải quyết các loại nhựa dùng một lần như: kế hoạch giảm và thay thế, hạn chế sử dụng, khuyến khích các nhà sản xuất và nhà bán lẻ tránh xa các loại nhựa sử dụng một lần, chú trọng vào khách sạn mục tiêu và ngành đóng gói thực phẩm để chuyển từ sử dụng một lần sang không thải.

Cải thiện quản lý chất thải rắn đặc biệt cho khu vực nông thôn và ven biển tại các điểm nóng như khu vực du lịch và cảng cá.

Cần cải thiện quản lý chất thải rắn tại các điểm nóng như cảng cá. Ảnh: IUCN

Đồng thời, hỗ trợ chuỗi giá trị tái chế bằng cách giới thiệu các ngân hàng nhựa, hỗ trợ các dự án thí điểm và đổi mới, hợp tác với ngành du lịch và đóng gói, thảo luận và giới thiệu các đề xuất chính sách mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất (EPR).

Đặc biệt, tạo nhận thức về người tiêu dùng, nhà sản xuất (và nhà bán lẻ) và cấp độ ra quyết định chính trị.

“Tập trung vào việc tăng cường liên kết giữa nguồn và biển; hỗ trợ những thay đổi cần thiết trong hành vi sau đó xác định các cơ hội và thách thức chính để thực hiện quản lý từ nguồn tới biển trong lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn”, đại diện IUCN nhấn mạnh.

Dự kiến, ​​các hành động ưu tiên được xác định trong dự án thí điểm này sẽ được sử dụng làm đầu vào trong kế hoạch hành động thực hiện của Ủy ban điều phối chung (JCC) của lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn và Vùng ven biển Quảng Nam - Đà Nẵng để giảm ô nhiễm chất thải nhựa ra đại dương.