Đặc biệt, bưởi, thanh trà Huế được lưu truyền trong văn hóa dân gian sâu đậm nhất từ thời chúa Nguyễn Phúc Chu (1675-1725), vị Chúa Nguyễn đời thứ 6 đã ăn hết trái bưởi Thanh Trà ngay giữa làng Lương Quán và tấm tắc khen ngon. Thanh trà Thủy Biều sau đó trở thành đặc sản.
Chuyện kể rằng, chúa Nguyễn Phúc Chu là một vị chúa giỏi nhà Nguyễn có nhiều công đức với dân và đất phương Nam. Chúa trong một lần du thuyền trên sông Hương chợt nhìn thấy có một vùng cây trái bưởi, thanh trà xanh mướt ven sông, xum xuê, hữu tình, chúa truyền ghé thăm nơi đó là làng Nguyệt Biều, Lương Quán. Dân làng hái bưởi,thanh trà dâng chúa thưởng thức, chúa ăn tấm tắc khen ngon và lệnh cho dân làng mở rộng trồng thêm.
Từ đó, cứ vào giữa tháng 7 âm lịch hàng năm, trái bưởi, thanh trà chín rộ, dân làng Lương Quán lại chọn ra những quả ngon nhất mang vào kinh thành tiến vua chúa để được ban thưởng. Đình làng Nguyệt Biều, đình làng Lương Quán thuộc phường Thủy Biều ngày nay làm nơi lưu dấu công đức những bậc thành hoàng của vùng đất thanh trà mà hậu thế ghi ơn. Bưởi, thanh trà Thủy Biều nổi danh từ đó…
Ngày nay bưởi, thanh trà Thủy Biều thuộc top 50 đặc sản trái cây nổi tiếng nhất Việt Nam, là một trong năm đặc sản Thừa Thiên Huế xác lập kỷ lục châu Á.
Tại lễ hội hàng năm, bên cạnh các hoạt động trưng bày, giới thiệu mua bán thanh trà và các mặt hàng truyền thống tại địa phương, ban tổ chức đã đưa thêm các hoạt động cung tiến thanh trà tại hai đình làng Nguyệt Biều và Lương Quán; triển lãm tranh, ảnh nghệ thuật liên quan đến thanh trà và các hoạt động lao động sản xuất tại địa phương; xây dựng dịch vụ lựa chọn thanh trà tại vườn bằng “con đường thanh trà”; tổ chức Hội thi “Trái ngon thanh trà Huế”; Hội thi bữa cơm gia đình với nguồn thực phẩm tại địa phương; Hội thi ẩm thực được chế biến từ quả thanh trà… Anh Trần Quang Phước cho hay diện tích trồng bưởi,thanh trà tại hai làng Lương Quán và Nguyệt Biều ở phường Thủy Biều khoảng trên 140 ha với 750 hộ gia đình.
Cụ Nguyễn Thị Phượng chỉ dẫn cho chúng tôi cách lựa trái thanh trà ngon trên vườn. Những cây bưởi đầu dòng quý được những lão nông tri điền, các nhà khoa học và khuyến nông, các nhà quản lý và hệ thống tổ chức con đường di sản địa phương cùng đồng hành nhằm khơi dậy tiềm năng con người, cây và đất nơi đây. Con đường di sản là con đường gắn bó khoa học với nông dân, du lịch sinh thái, ẩm thực Việt với mạch thiêng lịch sử văn hóa giáo dục.
Làng Thủy Biều nổi tiếng với những khu vườn thanh trà ngát hương và những ngôi nhà rường cổ kính hàng trăm tuổi. Đến với Thủy Biều vào bất cứ thời điểm nào trong năm bạn cũng sẽ cảm nhận được khung cảnh thơ mộng và bình yên với những con đường rợp bóng cây. Những vườn thanh trà ngát hương luôn góp phần tạo nên những con đường xanh mát ấy.
Đặc biệt, đạp xe dạo quanh làng và dừng chân ghé thăm các làng nghề làm rượu gạo, làm hương trầm hay làng nghề làm giấy vàng mã. Hoặc ghé thăm và trò chuyện với một gia đình làm nghề vẽ tranh giấy gia truyền ở Thủy Biều để hiểu thêm về nét văn hóa và đời sống của những người dân trong làng.
Ngày nay, người dân vùng thanh trà Thủy Biều - Huế biết cách bảo tồn và quảng bá sản phẩm quả quý địa phương, một nông sản Việt có giá trị đích thực, biết đánh thức tiềm năng kết nối nông nghiệp, du lịch sinh thái, ẩm thực, lịch sử văn hóa, gắn hiện tại với quá khứ và tương lai.
Dưới đây là những hình ảnh về làng sinh thái Thủy Biều – Huế:
