Động lực của sự sống
Những vùng đất ngập nước, những khu Ramsar là ngôi nhà của hàng nghìn loài sinh vật, là nguồn sống của hàng triệu người… Có lẽ vậy, Ramsar được ví như động lực của sự sống.
Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long - khu Ramsar thứ 9 của Việt Nam là vùng đất ngập nước nội địa nguyên vẹn còn sót lại ở khu vực Đồng bằng sông Hồng với các dòng sông, hồ nước nông và thảm thực vật ngập nước phong phú, mang các đặc tính sinh thái đặc thù. Với tổng diện tích 2.736ha thuộc địa giới hành chính 7 xã: Gia Hưng, Liên Sơn, Gia Hòa, Gia Vân, Gia Lập, Gia Tân và Gia Thanh của huyện Gia Viễn, nơi đây sở hữu 2 kỷ lục Việt Nam là “Khu bảo tồn có đàn voọc lớn nhất Việt Nam” và “Khu vực có bức tranh tự nhiên lớn nhất Việt Nam - bức tranh núi Mèo Cào”.
Gắn bó với Vân Long từ những ngày đầu thành lập Khu bảo tồn (năm 2001), ông Trần Xuân Quang, Giám đốc Hợp tác xã Du lịch Vân Long chia sẻ, sự xuất hiện của vùng đất ngập nước Vân Long đã trở thành nơi trú đông của nhiều loài chim di cư từ phương Bắc xuống. Trong số những loài động, thực vật may mắn được bảo vệ, đáng kể nhất là trường hợp của loài voọc mông trắng. Một nhóm chuyên gia nước ngoài khi khảo sát đã phát hiện được quần thể voọc mông trắng ở Long Vân với số lượng khoảng 40 cá thể. Hiện nay, Khu bảo tồn thống kê được khoảng 200 cá thể.
Trên bản đồ du lịch, Vân Long không chỉ có nhiều cảnh quan thiên nhiên hấp dẫn mà còn có nhiều loài động, thực vật quý hiếm xếp trong Sách đỏ Việt Nam (2007). Trong đó, voọc mông trắng được ghi nhận là dấu son trên bản đồ du lịch Vân Long, nằm trong danh sách nhóm 25 loài hàng đầu thuộc bộ Linh trưởng bị đe dọa nghiêm trọng nhất.
Người dân là nòng cốt bảo tồn bền vững
Theo Giám đốc Hợp tác xã Du lịch Vân Long Trần Xuân Quang, mô hình quản lý trong công tác bảo tồn tại Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long rất linh hoạt. Người dân đã được hỗ trợ về sinh kế và được tham gia trực tiếp vào các công tác bảo tồn như nhân viên bảo vệ rừng, nhận khoán bảo vệ rừng; tham gia mô hình điểm về sử dụng khôn khéo đất ngập nước; mô hình canh tác bền vững trên đất dốc và cải tạo vườn tạp…
Ban Quản lý Khu bảo tồn đã tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân phát triển kinh tế dựa vào tài nguyên rừng theo cách không tác động trực tiếp mà thông qua khai thác du lịch sinh thái, khai thác cảnh quan thiên nhiên, phát triển các ngành nghề phục vụ du lịch... tăng thu nhập kinh tế giảm thiểu tác động vào tài nguyên rừng mà mỗi người dân sống quanh rừng còn tham gia công tác quản lý bảo vệ rừng; mỗi người dân thực sự là tai mắt cho lực lượng Kiểm lâm địa bàn.
“Người dân đã dần hiểu và ý thức được mục đích của hoạt động bảo tồn. Họ nhận thức được rằng “bảo tồn” không làm ngay thì sau này muốn cũng không thể làm lại được nữa khi cảnh quan, môi trường đã bị tàn phá. Những tác động từ hoạt động sinh kế của người dân địa phương lên khu bảo tồn ngày một giảm”, Giám đốc Trần Xuân Quang chia sẻ.
Để giữ nguyên hiện trạng cảnh quan khu Ramsar thứ 9 của cả nước cần sự chung tay của rất nhiều người, nhiều đơn vị, tổ chức… Đại diện Ban Quản lý Rừng đặc dụng Hoa Lư - Vân Long cho rằng, quan trọng nhất là lấy chính người dân làm nòng cốt để thực hiện mục tiêu bảo tồn bền vững.
Sự sống tiếp tục sinh sôi ở Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long. Có lẽ đó là thành quả lớn nhất cho sự “đánh đổi” để bảo tồn vùng đất ngập nước nội địa nguyên vẹn còn sót lại ở khu vực Đồng bằng sông Hồng.
Năm 2010, Trung tâm Kỷ lục sách Việt Nam đã công nhận Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long là nơi có số lượng cá thể voọc mông trắng nhiều nhất Việt Nam. Năm 2019, Ban Thư ký Công ước Ramsar trao Bằng công nhận Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long là khu Ramsar thứ 9 của Việt Nam. Tháng 8/2020, Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long được Ủy ban Danh lục Xanh toàn cầu chính thức phê duyệt và chứng nhận Danh lục Xanh. Đây là khu vực đầu tiên của Việt Nam và Đông Nam Á đạt danh hiệu này.
“Là địa phương nằm ở vùng lõi khu bảo tồn, chính quyền và nhân dân xã Gia Vân rất chú trọng thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường, bảo vệ nét hoang sơ của Vân Long. Kể từ khi Khu bảo tồn được thành lập đến nay, không có hộ dân nào chặt phá cây, lấy đá cảnh, săn bắn động vật trái phép. Mỗi người dân tham gia chèo đò chở khách du lịch đã trở thành những tuyên truyền viên tích cực về bảo vệ môi trường, bảo vệ tính đa dạng sinh học nơi đây.”
Ông Bùi Văn Ky - Chủ tịch HĐND xã Gia Vân
