Nhiệt độ toàn cầu gia tăng với tốc độ chưa từng có trong 2.000 năm

Một đám cháy rừng trong công viên quốc gia ở Oregon, Mỹ. Ảnh: Unsplash/Marcus Kauffma

Biến đổi khí hậu do con người gây ra đã và đang ảnh hưởng đến thời tiết và khí hậu khắc nghiệt ở mọi khu vực trên toàn cầu. Các nhà khoa học cũng đang quan sát những thay đổi trên toàn bộ hệ thống khí hậu của Trái đất; trong khí quyển, đại dương, băng trôi và trên đất liền.

Báo cáo cho biết, nhiều thay đổi trong số này là chưa từng có và một số thay đổi đang diễn ra ngay bây giờ, trong khi một số thay đổi - chẳng hạn như mực nước biển tiếp tục dâng - đã “không thể đảo ngược” trong nhiều thế kỷ đến thiên niên kỷ.

Tuy nhiên, các chuyên gia của IPCC cho rằng, vẫn còn thời gian để hạn chế biến đổi khí hậu. Việc giảm mạnh phát thải carbon dioxide (CO2) và các khí nhà kính khác có thể nhanh chóng làm cho chất lượng không khí tốt hơn và nhiệt độ toàn cầu có thể ổn định trong 20 đến 30 năm nữa.

“Cảnh báo màu đỏ cho nhân loại”

Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres cho biết báo cáo trên giống như một cảnh báo màu đỏ đối với nhân loại. Đó là tiếng chuông báo động và bằng chứng không thể chối cãi. Ông nhấn mạnh, mức nhiệt độ được quốc tế thông qua, 1,5 độ C, so với mức nhiệt toàn cầu ở thời kỳ tiền công nghiệp là không dễ dàng đạt được, do đó, cần đẩy mạnh nỗ lực và kiên trì để đạt được mục tiêu này.

Người đứng đầu LHQ cho biết, các giải pháp đã rõ ràng. Ông nói: “Nếu chúng ta ứng phó với cuộc khủng hoảng về biến đổi khí hậu bằng sự đoàn kết và lòng dũng cảm, chúng ta có thể nhận được nền kinh tế xanh, thịnh vượng, không khí sạch hơn và sức khỏe tốt hơn cho tất cả mọi người”.

Ông Guterres cho biết thêm, trước Hội nghị khí hậu quan trọng COP26 ở Glasgow (Anh) vào tháng 11 năm nay, tất cả các quốc gia - đặc biệt là các nền kinh tế tiên tiến G20 - cần tham gia vào liên minh không phát thải ròng và tăng cường cam kết về việc giảm tốc độ và đảo ngược sự nóng lên toàn cầu bằng một cách đáng tin cậy và cụ thể, đồng thời các Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cần đưa ra các bước chi tiết.

Khí hậu nóng lên với tốc độ chưa từng có

Báo cáo nhấn mạnh rằng, ảnh hưởng của con người đã làm khí hậu nóng lên với tốc độ chưa từng có trong ít nhất 2.000 năm qua. Hồi năm 2019, nồng độ CO2 trong khí quyển cao hơn bất kỳ thời điểm nào trong ít nhất 2 triệu năm và nồng độ khí mêtan và nitơ oxit cao hơn bất kỳ thời điểm nào trong 800.000 năm qua.

Các tảng băng ở Jökulsárlón, Iceland. Ảnh: Unsplash / Roxanne Desgagnés

Nhiệt độ bề mặt toàn cầu đã tăng nhanh hơn kể từ năm 1970 so với bất kỳ khoảng thời gian 50 năm nào khác trong ít nhất 2.000 năm qua. Chẳng hạn, nhiệt độ trong thập kỷ gần đây nhất (2011–2020) vượt quá nhiệt độ của thời kỳ ấm áp trong nhiều thế kỷ gần đây nhất, khoảng 6.500 năm trước. Trong khi đó, mực nước biển trung bình toàn cầu đã tăng nhanh hơn kể từ năm 1900, hơn bất kỳ thế kỷ trước đó trong ít nhất 3.000 năm qua.

Báo cáo chỉ ra rằng lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính từ các hoạt động của con người là nguyên nhân gây ra hiện tượng nóng lên khoảng 1,1 độ C trong giai đoạn 1850-1900, đồng thời, tính trung bình trong 20 năm tới, nhiệt độ toàn cầu dự kiến sẽ chạm hoặc vượt quá ngưỡng 1,5 độ C.

Thời gian sắp hết để đạt mục tiêu Thỏa thuận Paris

Các nhà khoa học của IPCC cảnh báo hiện tượng nóng lên toàn cầu 2 độ C sẽ không dừng lại trong thế kỷ 21. Nếu không giảm mạnh phát thải CO2 và các khí nhà kính khác trong những thập kỷ tới, việc đạt được các mục tiêu của Thỏa thuận Paris 2015 “sẽ nằm ngoài tầm với”. Đánh giá này dựa trên dữ liệu được cải thiện về sự nóng lên trong lịch sử, cũng như tiến bộ trong hiểu biết khoa học về phản ứng của hệ thống khí hậu đối với khí thải do con người gây ra.

“Rõ ràng trong nhiều thập kỷ, khí hậu Trái đất đang thay đổi và ảnh hưởng của con người đối với hệ thống khí hậu là điều không thể bàn cãi. Tuy nhiên, báo cáo mới cũng phản ánh những tiến bộ lớn trong khoa học - hiểu được vai trò của biến đổi khí hậu trong việc tăng cường các hiện tượng thời tiết và khí hậu cụ thể”, đồng Chủ tịch Nhóm công tác IPCC 1, Valerie Masson-Delmotte cho biết.

Những thay đổi cực đoan

Các chuyên gia cho rằng các hoạt động của con người ảnh hưởng đến tất cả các yếu tố chính của hệ thống khí hậu, trong đó có một số phản ứng trong nhiều thập kỷ và những hoạt động khác trong nhiều thế kỷ.

Các nhà khoa học cũng chỉ ra bằng chứng về những thay đổi của hiện tượng thời tiết cực đoan như sóng nhiệt, lượng mưa lớn, hạn hán và lốc xoáy nhiệt đới và sự phân bổ của chúng đối với ảnh hưởng của con người ngày càng được củng cố.

Ô nhiễm không khí từ các nhà máy điện khiến trái đất nóng lên. Ảnh: Unsplash / Maxim Tolchinskiy

Họ cho rằng, sự thay đổi mạnh mẽ của hệ thống khí hậu có liên quan trực tiếp đến hiện tượng ấm lên toàn cầu ngày càng tăng. Điều này bao gồm sự gia tăng tần suất và cường độ của nắng nóng cực đoan, sóng nhiệt đại dương và lượng mưa lớn; hạn hán nông nghiệp và sinh thái ở một số vùng; tỷ lệ xoáy thuận nhiệt đới cường độ mạnh; cũng như giảm lượng băng, tuyết phủ và băng vĩnh cửu ở biển Bắc Cực.

Báo cáo chỉ rõ, trong khi những yếu tố tự nhiên sẽ điều chỉnh những thay đổi do con người gây ra, đặc biệt ở cấp khu vực và trong thời gian tới, chúng sẽ ít ảnh hưởng đến sự nóng lên toàn cầu trong dài hạn.

Một thế kỷ thay đổi, ở khắp mọi nơi

Các chuyên gia IPCC dự đoán rằng, biến đổi khí hậu sẽ gia tăng ở tất cả các vùng trong những thập kỷ tới. Đối với mức nhiệt 1,5 độ C của sự nóng lên toàn cầu, sẽ có các đợt nóng ngày càng tăng, mùa ấm dài hơn và mùa lạnh ngắn hơn. Trong khi đó, ở mức 2 độ C của sự ấm lên toàn cầu, nhiệt độ cực đoan có nhiều khả năng đạt đến ngưỡng chịu đựng quan trọng đối với nông nghiệp và sức khỏe.

Tuy nhiên, đó không chỉ là vấn đề về nhiệt độ. Chẳng hạn, biến đổi khí hậu đang làm tăng lượng nước tự nhiên - vòng tuần hoàn của nước. Điều này mang lại lượng mưa lớn hơn và lũ lụt kèm theo, cũng như hạn hán khốc liệt hơn ở nhiều vùng.

Nó cũng ảnh hưởng đến lượng mưa. Ở các vĩ độ cao, lượng mưa có thể tăng lên, trong khi lượng mưa được dự báo sẽ giảm trên các phần lớn của vùng cận nhiệt đới. Báo cáo cảnh báo, sẽ có những thay đổi đối với các hình thái mưa gió mùa và khác nhau tùy theo khu vực.

Hậu quả của cơn bão Irma ở Barbuda. Ảnh: UNDP / Michael Atwood

Hơn nữa, các khu vực ven biển sẽ tiếp tục chứng kiến mực nước biển dâng trong suốt thế kỷ 21, là một trong những tác nhân gây ra lũ lụt ven biển thường xuyên và nghiêm trọng hơn ở các vùng trũng thấp và xói mòn bờ biển. Các hiện tượng mực nước biển cực đoan có thể xảy ra hàng năm vào cuối thế kỷ này, thay vì xảy ra một lần trong 100 năm như trước đây.

Theo báo cáo, sự nóng lên sẽ làm tăng quá trình tan băng vĩnh cửu và mất đi lớp tuyết phủ theo mùa, sự tan chảy của sông băng và các tảng băng, cũng như mất đi lượng băng ở biển Bắc Cực vào mùa hè.

Những thay đổi đối với đại dương, bao gồm ấm lên, sóng biển thường xuyên hơn, axit hóa đại dương và giảm nồng độ oxy, ảnh hưởng đến cả hệ sinh thái đại dương và những người sống dựa vào chúng, và chúng sẽ tiếp tục trong ít nhất thời gian còn lại của thế kỷ này.

Hạn chế biến đổi khí hậu

“Ổn định khí hậu sẽ đòi hỏi phải giảm phát thải khí nhà kính một cách mạnh mẽ, nhanh chóng và bền vững, và đạt mức phát thải CO2 ròng bằng không. Hạn chế các khí nhà kính khác và các chất gây ô nhiễm không khí, đặc biệt là khí mêtan, có thể mang lại lợi ích cho cả sức khỏe và khí hậu”, ông Panmao Zhai, Đồng Chủ tịch Nhóm công tác IPCC I nhấn mạnh.

Báo cáo giải thích từ góc độ khoa học vật lý, việc hạn chế sự nóng lên toàn cầu do con người gây ra ở một mức độ cụ thể đòi hỏi phải hạn chế lượng khí thải carbon dioxide tích lũy, đạt mức phát thải CO2 tối thiểu bằng 0, cùng với việc giảm mạnh lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính khác.

Một đứa trẻ 16 tuổi bơi trong vùng ngập lụt của làng Aberao ở Kiribati - một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi mực nước biển dâng. Ảnh: UNICEF / Sokhin

Các nhà khoa học của IPCC khẳng định, việc giảm phát thải khí mê-tan một cách mạnh mẽ, nhanh chóng và bền vững cũng sẽ hạn chế hiệu ứng ấm lên do giảm ô nhiễm các phân tử lơ lửng trong không khí.