Khát vọng... đại ngàn! - Bài 2: Mùa thả trâu... trên đỉnh núi Pu Ca

“Chiều rơi”... trên đỉnh núi Pu Ca

Chiều tháng 3, gió Lào thổi về khô rát, lá rừng kêu xào xạc, chiếc dream “giấc mơ II” phiên bản Việt màu mận chín leo dốc chồm chồm lên đỉnh Pu Ca nhả khói mùi khét lẹt. Dốc sống trâu bột đất bụi đỏ ngầu, đường khúc khuỷu. Càng lên cao, gió chiều thổi về càng mạnh. Người đi áo bay phần phật...

Muốn lên đỉnh Pu Ca phải đi qua núi Cô Lào, hết núi Cô Lào đến núi nàng tiên ngủ (Pu nang non), đi chừng 5km đến dốc Pu Vang (tiếng Thái - nghĩa là cái gì cũng muốn bỏ, không muốn cầm) rồi lên dốc suối Mèo và trên cùng là đỉnh Pu Ca (tiếng Thái đen nghĩa là đồi cỏ gianh trước đây là kho gạo, bãi pháo của bộ đội Việt Minh năm 1954) cao gần 1.500m so với mực nước biển.

Nhọ mặt người, chúng tôi có mặt trên đỉnh Pu Ca. Đón chúng tôi là “tập đoàn”... trâu đương vượt dốc về bản. Trâu trắng, trâu đen, trâu bố, trâu mẹ, nghé ọ, nghé ơ... khua mõ lốc khốc gọi nhau inh uôm náo động đỉnh núi.

Pu Ca có khoảng hơn chục nóc nhà, gọi là nhà nhưng thực chất là chòi, là túp... vật liệu chủ yếu làm bằng những phên gianh; vách phên gianh, mái cũng phên gianh... Anh bạn đi cùng cười tếu: “Thật là dễ cháy...”

Người chăn trâu trên đỉnh núi Pu Ca lâu nhất là hơn 20 năm, người mới “vào nghề” ít cũng được 3 năm. Họ lên đây dựng nhà, làm chuồng sinh sống và thả trâu. Sáng mặt trời con sào cả tốp lùa trâu đi, nhà bỏ không, chiều mặt trời xuống núi lại lùa trâu về chuồng đông đủ... Thức ăn hết, vợ con lại gửi lên tiếp tế hoặc vài ba ngày, họ lại cắt cử nhau về lấy gạo, trâu gửi lại cho đồng đội chăm nom, nhà ai có việc ở lâu hơn cũng chỉ 1 - 2 ngày.

Cháu thấy chưa? TP. Điện Biên Phủ kia kìa... Tối đến ở trên Pu Ca nhìn xuống mới đẹp. Điện sáng như đốt nương. Từ đây xuống đấy khoảng 13km... Điện đường thành phố thắp sáng rồi kìa, cháu thấy không? Vì Pu Ca có thể quan sát toàn bộ cánh đồng Mường Thanh và cả khu vực lòng chảo Điện Biên nên Bác Hồ và tướng Giáp mới chọn Pu Ca là nơi chứa kho lương thực, kho súng ống đạn dược... của bộ đội Việt Minh. Giỏi... Giỏi thật đấy! - Cụ ông Lò Văn Phấu (70 tuổi), có thâm niên hơn 20 năm chăn trâu trên đỉnh núi Pu Ca, nhận định như thế.

Đêm đó, tại chiếc chòi của người trung niên Thái trẻ nhất đỉnh Pu Ca sinh năm 1977, Lường Văn Chanh chúng tôi được nghe kể về đỉnh núi Pu Ca là trận địa của bộ đội Việt Minh trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, năm 1954. Anh mới “vào nghề” được 3 năm. Vợ và 2 con anh hiện sinh sống ở thành phố Điện Biên Phủ. Hiện nay, đàn trâu của Chanh có số lượng cá thể lớn nhất đỉnh Pu Ca, trên 20 con. Số còn lại mỗi hộ có khoảng từ 5 - 7 con trâu và “nhân sự chính” trọng trách nhiệm vụ này là những cụ ông người Thái tuổi ngoài 60 lên đây “cắm chốt” quanh năm, nhõn việc thả trâu.

Bãi thả trâu trên đỉnh Pu Ca khá bằng phẳng, rộng khoảng 100ha. Trước đây, người Thái, xã Thanh Xương vẫn trỉa ngô, gieo hạt. Song, để leo lên đến đỉnh Pu Ca là cả một quãng đường gian nan vất vả. Chính vì Pu Ca nằm trên độ dốc cao và lớn, nên lớp đất bề mặt tơi xốp bị rửa trôi bào mòn sau những trận mưa. Hiện, đất trên Pu Ca trở thành hoang hóa, chỉ có một loài cỏ gianh là sống được. Nên Pu Ca mới trở thành nơi người Thái Bó Hóng chọn để phát triển đàn trâu.

“Tại đây, vẫn còn nhiều hố bom, ụ pháo 12 ly 7, nhà kho... nhưng bà con đều san phẳng để làm nương, thi thoảng chỉ nhặt được cát tút nhỏ hơn cái chén mắt trâu. Tháng 9/2017, chúng tôi đi thả trâu còn phát hiện ra cả quả bom nổ chậm, vùi trong lòng đất, mưa xuống trơ ra một đoạn... Chúng tôi nhanh chóng báo cho huyện đội Điện Biên, lập tức 5 giờ sáng hôm sau họ cho kích nổ. Tiếng nổ vang rền... Tôi chỉ sợ mấy con trâu cọ vào sẽ nguy hiểm lắm. Sợ...! ” - ông Cà Văn Đoàn, bộ đội chống Tàu năm 1979 chia sẻ.

Mùa thả trâu của đồng bào Thái bản Bo Hóng, xã Thanh Xương, huyện Điện Biên từ tháng Giêng đến hết tháng 5, cánh đồng Mường Thanh thu hoạch xong lúa, họ đưa trâu về thả, đến khi gieo cấy vụ mùa quãng từ tháng 6 đến tháng 10, người Po Hóng lại đưa trâu về đỉnh núi Pu Ca. Tức là, mỗi năm, người Thái Bo Hóng lên đỉnh Pu Ca thả trâu 8 tháng, khi nào cánh đồng Mường Thanh gặt xong lại đón trâu về.

“Bác sĩ... của trâu”

Bữa đó, trăng thượng tuần mờ ảo... Pu Ca đón chúng tôi và thêm 1 bác sĩ thú y mới từ dưới thành phố lên tiêm cho đàn trâu bò của bản. Ông bác sĩ trạc tuổi 60, dáng người cao gầy, người Thái đen ở Bó Hóng, vợ ông là người nước bạn Lào. “Ngày hôm nay tôi lên đây là lần thứ hai. Dốc cao thật... Trời mưa thì chịu, đi bộ vài ba tiếng làm sao quay lại Pu Ca được 2 lần trong 1 ngày” - ông tên Cà Văn Tấu, bác sĩ thú y gắn bó trên Pu Ca gần 20 năm nói.

Trước đây, ông Tấu là chiến sỹ công an, ở đội phòng chống ma túy Công an tỉnh Lai Châu từ những năm 2001. Sau ông nghỉ mất sức về nhà và gắn bó với nghề thú y. Cũng trong năm 2001, sau khi nghỉ chế độ bên lực lượng vũ trang, ông về tham gia lớp thú ý thôn bản, do tổ chức nước ngoài tài trợ dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Từ đó đến nay, mọi người gọi ông là “bác sĩ... của trâu”.

“Gọi là bác sĩ... cho oai thôi cháu ơi. Bác làm cho đồng bào của mình, chứ không có lương cháu ạ. Đi tiêm cho bà con ai thương cho bát gạo, không thì thôi. Xã Thanh Xương có hơn 10 người làm nghề như bác, bỏ sạch, còn mỗi mình bác và 2 người nữa. Nhiều lúc vợ con kêu ca vì đi suốt, ai gọi là đi. Thậm chí nửa đêm, trời mưa, trâu bò của họ khó đẻ là bác cũng phải đến đỡ đẻ. Có những người ở tận huyện Mường Chà cách đây 50km về gọi bác cũng đi. Đi chứ... Không đi sao được, họ đã về tận đây gọi mình, không đi, phải làm sao? Cháu nghĩ đi, nghề nghiệp họ không có, đất bạc màu trồng cây gì cũng chẳng lên, con trâu là cả sản nghiệp của họ. Từ làm nhà, cưới vợ, ốm đau họ đều nhìn vào con trâu... Vậy mình không giúp họ sao được. Tội chứ..! Đúng không?” - ông Tấu trần tình tự nhủ.

Ông Tấu rưng rưng kể: Vừa rồi, có gia đình vợ chồng người Mông trên Mường Chà, nửa đêm trâu chuyển dạ, nhưng mãi không đẻ được, điện thoại bác lên ngay. Trâu đẻ thuận là nó thò đầu theo 2 chân trước, còn nó cong lưng như bó gối là đẻ ngược, rất khó đẻ. Lên bác phải thò cả cánh tay đẩy nghé con vào bụng xoay mãi mới lôi ra được. Trâu mẹ đau chỉ sợ nó đạp, cũng may là cái cũi họ làm chắc chắn, hôm đó mà muộn là trâu mẹ chết.” 

Về cách đoán bệnh cho trâu bò, ông Tấu cho biết: “Trâu gầy là biểu hiện rõ rệt nhất của bệnh sán lá gan. Bệnh này phải tiêm theo định kỳ 3 tháng 1 lần. Bệnh long móng, lở mồm, tụ huyết trùng phải tiêm tiêm định kỳ 6 tháng 1 lần. Đặc biệt, đồng bào vùng cao hay trồng sắn, trâu bò ăn phải dễ bị say lá sắn, dấu hiệu của bệnh là tai không vẫy, đuôi không vẩy, trướng bụng đầy hơi, mồm sùi bọt. Bệnh này phải truyền đường gluco và tiêm chống độc. Sau mỗi câu chuyện ông lại chắp tay “khó chầu lài lài”... (tiếng Lào - cảm ơn nhiều nhiều)

“Trên Pu Ca này có tổng hơn 100 con trâu của hơn chục hộ. Bất kể nắng mưa hay đêm tối, lúc nào chúng tôi gọi là “bác sĩ... của trâu” có mặt” - ông Lò Văn Hặc, người gắn bó 10 năm trên đỉnh núi Pu Ca kể.

Tất cả cười vui vẻ, ánh mắt từng người bừng lên nét vui tươi. Chúng tôi lên núi xách theo 1 ký thịt trâu tươi, cân đậu phụ làm quà cho gia chủ. Họ đãi lại con gà mái tơ và vài hũ rượu. Biết nhà có khách, họ mang theo tấm gỗ từ dưới thành phố lên làm bàn cho sang trọng... Chén rượu sóng sánh vơi lại đầy trên Pu Ca bên ánh đèn lập lòe cho đến tận canh ba.

Những câu chuyện họ kể không đầu, không cuối, nhưng tất thảy đều bừng lên một niềm khát khao bừng lên ý chí làm giàu trên tầng đất đỏ bazan. Mảnh đất nghèo nên giấc mơ cũng đạm bạc, đất nghèo không tra cây trỉa hạt, vẫn còn một nghề mà đồng bào sống được nhờ đất, ấy là nghề thả trâu.