Tham dự Hội nghị còn có Ủy viên Ủy ban sông Mê Công Việt Nam thuộc các Bộ, ngành và các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên.
Phát biểu tại Hội nghị, ông Lê Văn Hưởng, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND Tỉnh Tiền Giang cho biết: Là một trong các tỉnh nằm ở cuối nguồn sông Mê Kông, Tiền Giang đã và đang phải đối mặt với nhiều tác động tiêu cực và thách thức do biến đổi khí hậu và sự gia tăng sử dụng nguồn nước của các quốc gia thượng nguồn sông Mê Kông. Đây thực sự là những thách thức đáng lo ngại nhất đối với Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và đối với tỉnh Tiền Giang nói riêng. Do vậy, để góp phần bảo vệ đồng bằng, bảo vệ lưu vực, bảo vệ môi trường sinh thái và tài nguyên và quan trọng nhất là bảo vệ được nguồn tài nguyên nước, duy trì sinh kế bền vững cho người dân trong vùng, tỉnh Tiền Giang đã ban hành Kế hoạch số 96/KH-UBND ngày 28/3/2019 về việc thực hiện Nghị quyết số 120/NQ-CP, trong đó: Đẩy mạnh Chương trình truyền thông về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường; xác định phải hoàn thiện công tác điều tra cơ bản về tài nguyên và môi trường; từng bước xây dựng các bản đồ nguy cơ ngập lụt, xâm nhập mặn theo kịch bản nước biển dâng của tỉnh Tiền Giang đến cấp xã, nhất là vùng ven biển để có các biện pháp thích ứng và ứng phó phù hợp…
Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà, Chủ tịch Ủy ban sông Mê Công Việt Nam khẳng định: “Nghị quyết 120/NQ-CP mang tầm chiến lược tạo nên sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy, giữ trọn con đường phát triển cho ĐBSCL thích ứng với các điều kiện biến đổi khí hậu cũng như là các tác động của sự phát triển kinh tế. Sau gần 2 năm thực hiện Nghị quyết 120 của Chính phủ nhận thức chung của toàn xã hội về các thách thức, tư duy phát triển bền vững ĐBSCL đã có nhiều chuyển biến rất lớn, tích cực về nhận thức. Song, mặt tiêu cực, tổn thương đối với ĐBSCL vẫn còn chưa được khắc phục. Chính vì vậy cần khẳng định vị trí chức năng nhiệm vụ đối với Ủy ban sông Mê Công Việt Nam. Trong đó, các hoạt động liên quan như ngoại giao với các quốc gia thượng nguồn tham vấn về các đề sử dụng nước hợp lý thông qua các tham vấn kỹ thuật thủy điện trên các dòng chính sông Mê Công. Cập nhật liên quan đến các nguy cơ giải pháp toàn diện.”
Theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà, vấn đề hiện nay của ĐBSCL là cơ quan nào đóng vai trò điều phối để tập hợp lực lượng và có đủ năng lực để giải quyết các vấn đề lớn như phối hợp liên vùng, kết nối vùng, giải quyết các đề án dự án: quy hoạch, hạ tầng với tầm nhìn dài hạn.
Tại Hội nghị, ông Lê Đức Trung – Chánh Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam đã báo cáo tình hình hoạt động và Chương trình công tác của UBSMCVN năm 2019.
Ông Lê Đức Trung cho biết: Nhiệm vụ năm 2019 của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam được triển khai trong bối cảnh Hợp tác Mê Công có nhiều yếu tố thuận lợi. Ủy hội sông Mê Công quốc tế đang giai đoạn triển khai thực hiện Kế hoạch Chiến lược giai đoạn 2016-2020, Chiến lược phát triển lưu vực dựa trên quản lý tổng hợp tài nguyên nước, các chiến lược phát triển ngành (phát triển và quản lý thủy sản, thích ứng biến đổi khí hậu), và đặc biệt là Tuyên bố chung Siêm Riệp nhằm tái khẳng định cam kết chính trị cao nhất của các quốc gia thành viên trong tăng cường thực hiện hiệu quả Hiệp định Mê Công 1995. Bên cạnh những mặt thuận lợi, tình hình hợp tác Mê Công vẫn có những diễn biến khó khăn, phức tạp. Trên lưu vực, các quốc gia thượng lưu vẫn tiếp tục đẩy nhanh xây dựng các công trình thủy điện trên dòng chính sông Mê Công và chuẩn bị triển khai các dự án chuyển nước dòng chính. 6 tháng đầu năm, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam đã hoàn thành và trình Thủ tướng Chính phủ “Báo cáo đánh giá đề xuất các giải pháp nhằm thực thi có hiệu quả Hiệp định Mê Công, phát huy vai trò của Việt Nam tại Ủy hội sông Mê Công quốc tế và tăng cường hợp tác trong quản lý khai thác và sử dụng tài nguyên nước sông Mê Công” nhằm thực hiện nhiệm vụ quy định tại Nghị quyết số 120/NQ-CP của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về chương trình công tác năm 2019, ông Lê Đức Trung cho biết: Ủy ban tiếp tục theo sát tình hình khai thác và sử dụng tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan trên Lưu vực sông Mê Công, triển khai các hoạt động tham vấn và đánh giá tác động, kịp thời báo cáo Thủ tướng xem xét quyết định. Tăng cường tham gia các tiếp xúc song phương cấp cao với các quốc gia trong Lưu vực sông Mê Công.
Ủy ban cũng sẽ đảm nhận vai trò Chủ tịch Ủy ban Liên hợp Ủy hội nhiệm kỳ 2019 nhằm đẩy mạnh tiến độ thực hiện các hoạt động hợp tác trong khuôn khổ hợp tác vùng Mê Công; Tiếp tục phối hợp với các quốc gia thành viên tổ chức thực hiện kết quả của Hội nghị Cấp cao lần thứ ba Uỷ hội sông Mê Công quốc tế; Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Kế hoạch Chiến lược của Ủy hội sông Mê Công quốc tế giai đoạn 2016-2020, Chiến lược phát triển lưu vực dựa trên quản lý tổng hợp tài nguyên nước, và các kiến nghị của đợt đánh giá giữa kỳ thực hiện Kế hoạch Chiến lược.
Thúc đẩy các hoạt động hợp tác của Ủy hội, bao gồm: Nâng cấp mạng quan trắc tài nguyên nước và môi trường xuyên biên giới; Tăng cường cảnh báo, dự báo lũ, hạn; Hoàn thiện và thực hiện Hướng dẫn về thiết kế các đập thủy điện trên dòng chính, Hướng dẫn đánh giá tác động xuyên biên giới; và Tăng cường hợp tác với các Đối tác đối thoại và Đối tác Phát triển.
Tiếp tục phối hợp với các quốc gia thành viên thực hiện Tuyên bố chung của Ủy hội sông Mê Công quốc tế về tham vấn cho Dự án thủy điện Pắc Beng và Pắc Lay của Lào và các Kế hoạch hành động chung thực hiện tham vấn.
Tại Hội nghị, Văn phòng Thường trực Ủy ban sông Mê Công Việt Nam cũng đã báo cáo Kết quả tham vấn Dự án thủy điện dòng chính Pắc Lay; Đánh giá đề xuất các giải pháp nhằm thực thi có hiệu quả Hiệp định Mê Công, phát huy vai trò của Việt Nam tại Ủy hội sông Mê Công quốc tế và tăng cường hợp tác trong quản lý khai thác và sử dụng tài nguyên nước sông Mê Công (Nhiệm vụ trong Nghị quyết số 120/NQ-CP).
Phối hợp hành động vì mục tiêu phát triển bền vững ĐBSCL
Tại Hội nghị, các đại biểu cũng đã trao đổi thảo luận các vấn đề vì sự phát triển tài nguyên nước bền vững của đồng bằng sông Cửu Long. Ông Lê Hoài Trung, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao nhấn mạnh vị trí quan trọng của đồng bằng sông Cửu Long. Thứ trưởng Lê Hoài Trung chỉ ra rằng, các cơ quan nghiên cứu của Đức đã đánh giá khu vực đồng bằng sông Cửu Long là điểm đến mới của sự đầu tư, phát triển bền vững. Trong đó, các nước trong khu vực đều có thế mạnh về tài nguyên nước và lấy tài nguyên nước làm động lực chủ đạo để phát triển. Chính vì vậy, Thứ trưởng Lê Hoài Trung nhấn mạnh sự hợp tác quốc tế giữa các nước trong khu vực là điều cần thiết và Bộ Ngoại giao sẽ phối hợp cùng văn phòng thường trực của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam để sắp xếp, điều phối lại các dự án hợp tác vừa phát triển vừa bảo vệ tài nguyên nước của khu vực sông Mê Công.
Ghi nhận những báo cáo của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp đề nghị Ủy ban sông Mê Công cần có thêm báo cáo, đánh giá chi tiết về các dữ liệu, số liệu về thuỷ văn. Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cũng đề nghị cần có cơ chế phối hợp, điều phối tài nguyên nước ngay trong nội vùng của khu vực đồng bằng sông Cửu Long để ngành nông nghiệp đưa ra những định hướng, tái cơ cấu, chuyển hướng ngành nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu.
Trong công tác kế hoạch và đầu tư, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Võ Thành Thống nhấn mạnh tầm quan trọng của Ủy ban sông Mê Công đối với việc phát triển đồng bằng sông Cửu Long. Thứ trưởng Võ Thành Thống cho biết, hiện nay ngân sách đầu tư công trung hạn đã có kế hoạch bố trí một nguồn lực lớn chiếm 31% trên tổng số 15 nghìn tỷ đồng nhằm đáp ứng những mục tiêu phát triển cho đồng bằng sông Cửu Long. Bộ cũng đề nghị cần có sự phối hợp hành động giữa các Bộ, ngành và các địa phương chặt chẽ hơn nữa vì các mục tiêu chung đặc biệt là trong công việc thực hiện Nghị quyết số 120 mà Chính phủ giao cho Bộ trong việc xây dựng quy hoạch tích hợp, triển khai kinh tế vùng đồng bằng sông Cửu Long.
Xây dựng các sáng kiến để phát triển bền vững
Là một địa phương thượng nguồn của vùng đồng bằng sông Cửu Long, phát biểu tham vấn tại Hội nghị, đại diện tỉnh An Giang cho biết, vấn đề chủ động trữ nước trong mùa lũ là rất cần thiết. Tỉnh An Giang đề nghị cần có những nghiên cứu cụ thể, có sự phân công, điều phối của Uỷ ban sông Mê Công để các thành viên trong Ủy ban cùng tham gia.
Liên quan đến việc kiểm soát nguồn nước, đại diện tỉnh Kiên Giang cho biết, hiện nay Kiên Giang đã xây dựng thành công dự án thuỷ lợi Cái Lớn – Cái Bé để kiểm soát nguồn nước, tạo điều kiện sản xuất ổn định, bền vững các mô hình sản xuất theo hệ sinh thái, kết hợp tuyến đê biển Tây tạo thành cụm công trình chủ động ứng phó với biến đối khí hậu, nước biển dâng, phòng, chống thiên tai, giảm ngập úng khi mặt đất hạ thấp; giảm thiệt hại do thiên tai (hạn, mặn) vào mùa khô. Tuy nhiên, là một tỉnh cuối nguồn, nên tỉnh Kiên Giang luôn gặp những vấn đề về nước biển dâng, xâm nhập mặn. Tỉnh mong muốn Trung ương và thông qua đầu mối là Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam cũng như các Bộ TN&MT, NN&PTNT có những hỗ trợ, tham vấn cụ thể về các vấn đề kỹ thuật để tỉnh có thể vừa ứng phó với BĐKH vừa phát triển kinh tế xã hội.
Các địa phương Long An, Cà Mau thì lo ngại vấn đề sạt lở, sụt lún trong vùng đang trở thành nguy cơ mới, gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đời sống của người dân trong khu vực. Các địa phương đề nghị cần có những cơ quan nghiên cứu cụ thể để quan trắc dòng chảy, dự báo lượng phù sa bồi đắp, cảnh báo xâm nhập mặn… và đặc biệt là có những chế tài để hạn chế việc khai thác cát đang diễn ra trong thời gian vừa qua.
Kết luận Hội nghị, Bộ trưởng Trần Hồng Hà, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam ghi nhận nỗ lực và tinh thần trách nhiệm của tất cả các lãnh đạo Uỷ ban và Uỷ viên Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam trong đóng góp cho các hoạt động của Uỷ ban và việc tham gia đầy đủ của các lãnh đạo và Uỷ viên tại Hội nghị lần này đã minh chứng cho hoạt động của Uỷ ban.
Trong công tác kiện toàn Ủy ban sông Mê Công Việt Nam, với các ý kiến đóng góp của các đại biểu, nhận thấy Ủy ban cần có một Phó Thủ tướng giữ cương vị Chủ tịch Ủy ban để xứng tầm với vai trò và nhiệm vụ liên ngành, liên vùng/quốc gia của Ủy ban sông Mê Công Việt Nam. Ủy ban sẽ báo cáo lên Chính phủ để kiện toàn được công tác tổ chức. Khi đó, theo Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam thì vai trò và trách nhiệm của các Ủy viên Ủy ban trong tổ chức mới là hết sức quan trọng, đặc biệt trong trao đổi, chia sẻ thông tin, kết nối chặt chẽ các bộ ngành địa phương với Ủy ban, đảm bảo thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ lớn của Ủy ban sau kiện toàn, nhất là các nhiệm vụ của tổ chức lưu vực sông.
Chủ tịch Ủy ban sông Mê Công Việt Nam Trần Hồng Hà kiến nghị cần xây dựng một dự án đảm bảo cung cấp được hệ thống dữ liệu đảm bảo được năng lực quan trắc, giá sát, cung cấp các thông tin số liệu về thuỷ văn, chất lượng nguồn nước của vùng để từ đó có được một quy hoạch tổng thể về các thông tin dữ liệu số phục vụ công tác hoạch định phát triển kinh tế xã hội. Để ứng phó với vấn đề sạt lở do khai thác cát quá mức, Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết, hiện nay Bộ TN&MT đang hoàn thiện nhiệm vụ Chính phủ giao là xây dựng Nghị định quy định về quản lý cát sỏi lòng sông và bảo vệ lòng, bờ, bãi sông. Khi Nghị định đi vào thực tiễn sẽ có những chế tài quản lý, giám sát, xử phạt những vấn đề khai thác cát quá mức dẫn đến sạt lở như hiện nay. Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Hồng Hà khuyến cáo rằng, hiện nay cát, sỏi vẫn đang là vật liệu chính dùng trong xây dựng, Ủy ban cũng đề nghị Bộ Xây dựng sớm nghiên cứu các vật liệu thay thế từ tro, xỉ của các nhà máy nhiệt điện than và sớm có quy chuẩn, hướng dẫn cho việc này.
Trong lĩnh vực hợp tác quốc tế, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam Trần Hồng Hà tán thành ý kiến của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung cần chủ động đàm phá giữa các quốc gia trong khu vực, ký kết với mục tiêu phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công vì lợi ích của người dân sống trong lưu vực, các quốc gia thành viên trên quy tắc vừa bảo vệ được lợi ích quốc gia, nhưng vẫn duy trì được quan hệ hợp tác, xây dựng với các nước trong Ủy hội.
Bên cạnh đó, sự bất lợi của biến đổi khí hậu toàn cầu, cộng với xu thế phát triển thủy điện trên dòng chính sông Mê Công, nhu cầu sử dụng nước ngày một nhiều hơn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trong lưu vực, đặc biệt là quốc gia láng giềng Lào, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam mong muốn có được cơ chế hỗ trợ Lào phát triển các nguồn năng lượng tái tạo để vừa ứng phó với biến đổi khí hậu vừa để nước bạn tránh phải phụ thuộc quá nhiều vào việc phát triển thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công.
Đối với việc tiếp tục nhiệm vụ Chính phủ giao trong Nghị quyết số 120/NQ-CP, Chủ tịch Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam Trần Hồng Hà cho biết, những vấn đề trong công tác quản lý tài nguyên nước, lũ lụt, xâm nhập mặn, ứng phó với sụt lún, sạt lở ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long ngày càng trở nên nghiêm trọng trong bối cảnh phát triển ở thượng nguồn lưu vực Mê Công tiếp tục gia tăng, đặc biệt các dự án phát triển thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công cùng với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, sẽ gây nhiều tác động bất lợi đến phát triển của vùng, chính vì vậy Uỷ ban sông Mê Công Việt Nam bên cạnh thực hiện những nhiệm vụ cụ thể của Chính phủ giao còn phải tham gia và thể hiện được vai trò trong các vấn đề tham vấn những chính sách liên quan đến việc liên kết các vùng, tiểu vùng; đóng góp các ý kiến về công tác quy hoạch, các dự án hạ tầng liên kết vùng, các dự án đầu tư tiếp cận theo hướng bền vững, chuyển đổi quy mô lớn… góp phần phát triển kinh tế xã hội và môi trường, đồng thời đảm bảo sinh kế của hàng chục triệu người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long phát triển bền vững.
