Giải quyết tình trạng khan hiếm nguyên vật liệu, đảm bảo tiến độ, chất lượng các dự án giao thông

Theo Chương trình Kỳ họp thứ 3, Quốc hội khoá XV, sáng 9/6/2022, dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Quốc hội tiến hành Phiên họp chất vấn và trả lời chất vấn tại hội trường Diên Hồng, Nhà Quốc hội về Nhóm vấn đề thứ 4 thuộc lĩnh vực Giao thông. Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải chịu trách nhiệm trả lời chính.

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực giao thông vận tải gồm: Tiến độ, chất lượng và công tác phòng, chống thất thoát, lãng phí trong việc triển khai các dự án, công trình giao thông trọng điểm quốc gia, hệ thống đường cao tốc. Công tác kiểm tra, giám sát, bảo đảm chất lượng các công trình giao thông được đầu tư từ ngân sách nhà nước. Thực trạng và giải pháp xử lý các tồn đọng trong đầu tư, khai thác, kinh doanh các dự án giao thông theo hình thức BOT.

Giải pháp ứng phó biến động giá nhiên liệu, vật liệu xây dựng

Tham gia chất vấn tại phiên họp, đại biểu Dương Minh Ánh - Đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội phản ánh về những tồn tại, hạn chế trong việc biến động giá nhiên liệu, vật liệu xây dựng trong thời gian qua, gây khó khăn cho chủ đầu tư và nhà thầu, làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công và kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công dự án đường cao tốc Bắc- Nam phía Đông, đại biểu đề nghị Bộ trưởng nêu rõ các giải pháp và thời gian để xử lý vấn đề này, góp phần tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp?

Cũng liên quan đến vấn đề này, đại biểu Trần Quang Minh - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Bình cho biết, vừa qua khi xây dựng một số đoạn cao tốc đường bộ đã xuất hiện tình trạng khan hiếm cục bộ một số loại nguyên vật liệu, đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết phương án xử lý vấn đề này như thế nào để đảm bảo các dự án đúng tiến độ, chất lượng?

Trả lời về vấn đề biến động giá vật liệu, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể thừa nhận, đúng như đại biểu đã chỉ ra, thời gian qua, giá nhiên liệu, vật liệu xây dựng có biến động lớn, đã gây khó khăn cho chủ đầu tư trong việc quản lý giá thành, quản lý chi phí đầu tư xây dựng; gây khó khăn cho nhà thầu trong việc triển khai thi công, đặc biệt đối với các gói thầu, dự án lớn như các dự án cao tốc dẫn đến nhà thầu có tâm lý thi công cầm chừng, chờ giá xuống, làm ảnh hưởng đến tiến độ thi công và kế hoạch giải ngân vốn đầu tư công.

Để khắc phục tình trạng này, Bộ trưởng cho biết, Bộ sẽ phối hợp với các địa phương, nếu các địa phương thông báo kịp thời về giá vật liệu thì sẽ có can thiệp điều chỉnh sớm. Bộ cũng phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, địa phương để giải quyết triệt để khó khăn về vật liệu và công tác giải phóng mặt bằng; tiếp tục phối hợp với Bộ Xây dựng để giải quyết các khó khăn về biến động giá nguyên, nhiên, vật liệu xây dựng.

Chủ động mời các cơ quan thanh tra, kiểm toán, công an tham gia ngay từ giai đoạn đầu triển khai dự án để kịp thời phát hiện, khắc phục các tồn tại hạn chế và phòng ngừa thất thoát, lãng phí, tiêu cực. Việc tham gia của các Bộ, ngành sẽ làm tốt được vấn đề công khai, minh bạch, không ảnh hưởng đến lợi ích của các nha thầu.

Điều hành phiên chất vấn về lĩnh vực giao thông, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh việc các nhà thầu cho rằng tiến độ một số dự án giao thông, nhất là công trình trọng điểm quốc gia chậm là do tăng giá vật liệu, không đủ tài chính để làm. Trong khi đó, theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể trình bày và như Quốc hội nắm được, đối với các dự án này, các hợp đồng xây lắp đều có cơ chế điều chỉnh giá. Do đó, cần làm rõ chậm là do thủ tục, quy trình hay là các nhà thầu thiệt thòi.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, “dư luận và nhân dân nghĩ rằng, bây giờ ký hợp đồng và chọn thầu xong mà giá cao như thế thì nhà thầu như thế nào? Tất cả đều là hợp đồng điều chỉnh giá. Bây giờ trách nhiệm việc điều chỉnh giá có phải do giá tăng, giá giảm hay không? Giải pháp khắc phục tới đây như thế nào?”. Chủ tịch Quốc hội đề nghị vấn đề này cần phải tường minh, tránh gây hiểu nhầm nhà thầu như vậy là thiệt thòi. Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, ghi nhận công trình làm cho Nhà nước nhưng bây giờ giá tăng như vậy nên bị thua lỗ, thực tế hoàn toàn không có chuyện đó.

Liên quan đến việc sử dụng cát biển để đắp nền đường khu vực đồng bằng, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, đất là rất thiếu, vấn đề hiện nay là cần nghiên cứu, thử nghiệm quy trình, quy phạm như thế nào để có thể sử dụng. Và không phải cứ lấy cát biển lấp vào là lấp được, ngay cả về tiêu chuẩn, định mức, quy trình, quy phạm, thiết kế sơ bộ, thiết kế cơ sở… Đây là những vấn đề lớn về cung ứng vật liệu.

Do đó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị cần có giải pháp cho vấn đề này, trong quá trình Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải báo cáo tiếp thu, giải trình trước Quốc hội thì cần làm rõ hơn nội dung này.

Giải trình về câu hỏi của Chủ tịch Quốc hội, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, về cát biển, hiện nay các bộ, ngành liên quan rà soát lại kinh nghiệm của thế giới, ứng dụng sử dụng cát biển như thế nào. Các bộ, ngành cũng xây dựng để cát biển đạt tiêu chuẩn; đồng thời hình thành quy trình lý thuyết về công tác khai thác, vận chuyển, thi công, đầm nén và sẽ làm thử nghiệm, sau đó mới đánh giá thực tế đơn giá, định mức và nghiệm thu đánh giá, mới áp dụng đại trà hay nhân rộng.

Bộ trưởng cho biết thêm, hiện nay tất cả các bộ, ngành đều vào cuộc và đơn vị nghiên cứu cũng đang nghiên cứu để thực hiện đúng quy trình, chứ không phải áp dụng một cách máy móc dẫn đến bị nhiễm mặn ở các công trình.

Về vấn đề đại biểu nêu tiến độ các công trình, dự án lớn bị chậm, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải khẳng định, tất cả những dự án lớn đều phải điều chỉnh giá nhưng vấn đề đặt ra là điều chỉnh có kịp thời hay không? Sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương khi xảy ra biến động giá cả như thế nào, bởi các nhà thầu có tâm lý sợ trong thời điểm mua xăng dầu, mua vật liệu, giá vận chuyển giá cao, nhưng khi nghiệm thu thanh toán giá thấp.

Trong khi đó, việc ký hợp đồng căn cứ vào thông báo giá của địa phương, nên sự phối hợp của các bộ, ngành và thông báo giá của địa phương rất quan trọng. Nếu thông báo giá sát và kịp thời thì việc thanh quyết toán cho nhà thầu sẽ tốt. Để giải quyết vấn đề này, Bộ Giao thông vận tải đã phối hợp với các bộ, ngành tìm giải pháp và mong đại biểu Quốc hội đồng hành cùng Chính phủ xem xét có cơ chế đảm bảo công bằng với nhà thầu để điều chỉnh giá kịp thời.

Có lợi ích nhóm trong vấn đề lắp đặt trạm thu phí không dừng?

Vấn đề lắp đặt, sử dụng hiệu quả trạm thu phí không dừng được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm chất vấn Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải. Đại biểu Đặng Hồng Sỹ- Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Thuận cho biết, việc triển khai thực hiện thu phí không dừng bắt đầu thực hiện từ năm 2015. Tuy nhiên sau 5 năm triển khai thực hiện đến nay việc này chưa hoàn thành; thời hạn theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là phải hoàn thành trước ngày 30/6/2022 gần như không thể đạt được. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết là nguyên nhân chính của việc chậm trễ này?

Trả lời các câu hỏi của đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể cho biết, thu phí không dừng là công nghệ mới, cần ứng dụng để giúp việc đi lại và nộp thuế phí của người dân được tiện lợi, công khai, minh bạch. Chính phủ đã triển khai ứng dụng công nghệ này từ năm 2015, tuy nhiên trong quá trình triển khai đã gặp nhiều vướng mắc, do thói quen của người dân, vận hành gặp sơ suất kỹ thuật.

Năm 2017, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có Nghị quyết giao Chính phủ đến năm 2019 phải triển khai xong việc này. Tuy nhiên, với số lượng làn đường lớn, Bộ đã không đáp ứng được theo đúng tiến độ Nghị quyết đề ra. Đến năm 2019, các dự án BOT đều có ít nhất 2 làn thu phí không dừng. Tuy nhiên, vì vấn đề tái cơ cấu của Tổng Công ty Đường cao tốc nên chậm tiến độ.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, đến ngày 30/6, toàn bộ các trạm BOT trừ trạm của Tổng Công ty Đường cao tốc phải lắp đầy đủ trạm thu phí không dừng ở các làn. Đến 31/7 sẽ hoàn thành toàn bộ lắp các trạm thu phí đầy đủ ở tất cả các làn đường.

Đưa ra giải pháp cho vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải nêu rõ, Bộ triển khai thành công thí điểm chỉ thu phí không dừng trên tuyến Hà Nội - Hải Phòng làm cơ sở mở rộng cho các tuyến cao tốc khác. Tăng cường công tác tuyên truyền, khuyến khích các phương tiện dán thẻ tham gia dịch vụ để phát huy tối đa hiệu quả hệ thống. Tiếp tục chỉ đạo các nhà cung cấp dịch vụ tập trung rà soát, kịp thời khắc phục các lỗi trong quá trình vận hành hệ thống. Thực hiện đúng quy định Hợp đồng BOT đã ký, cho phép các dự án được áp dụng mức phí theo lộ trình trong Hợp đồng trong năm 2022…

Phát biểu tranh luận về nội dung này, Đại biểu Nguyễn Anh Trí- Đoàn ĐBQH TP.Hà Nội cho biết, năm 2019, Bộ trưởng có đề cập đến việc cuối năm 2019, trạm thu phí không dừng sẽ được thực hiện thực toàn quốc. Tuy nhiên, từ năm 2019 cho đến nay, chúng ta làm thiếu kiên quyết, triển khai nửa vời. Nhiều nơi chỉ làm 1-2 luồng trên tổng số nhiều luồng.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí cũng bày tỏ vui mừng khi được biết Phó Thủ tướng Lê Văn Thành đã phát biểu sau ngày 31/7/2022 sẽ phải xả trạm BOT nếu chưa có thu phí không dừng. Việc giải quyết việc thu phí không dừng trên tất cả con đường BOT có mục đích quan trọng hơn đó là làm minh bạch hơn hoạt động thu tiền, hoạt động tài chính trong việc thu phí giao thông.

Tìm nguyên nhân của sự ngần ngại triển khai thu phí không dừng của nhà đầu tư, cử tri cho rằng, ở đây có sự gian lận, có lợi ích nhóm. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng cho biết có thật như cử tri nói không và phải có biện pháp gì để ngăn chặn nếu có và từ đó rút ra được những kinh nghiệm gì để triển khai BOT một cách hiệu quả trong giai đoạn tới?

Trao đổi lại với phần tranh luận của các đại biểu Quốc hội, lý giải vì sao trước đây Bộ xác định thời điểm hoàn thành thu phí tự động vào năm 2019, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải Nguyễn Văn Thể nêu rõ, theo Đề án của Chính phủ đã giao, mỗi một trạm BOT ít nhất là 2 làn xe, thu phí tự động. Nếu dán thẻ không được nhiều thì việc đi trên các làn đường này cũng khó khăn. Thực hiện dán thẻ từ năm 2016 đến nay mới 3,2 triệu ô tô. Đề án của Chính phủ, tất cả các trạm BT đều có 2 làn xe là thu phí không dừng, đảm bảo đúng theo tiến độ dự án. Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải cho biết, tiến độ thực hiện cũng phải từng bước mở rộng dần ra, chứ không thể nào không có thẻ, chưa dán thẻ mà đã làm nhiều thì cũng không thể nào sử dụng được.

Lý giải quy định thời hạn đến 31/7/2022 không hoàn thành việc thu phí tự động thì phải xả trạm, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải cho biết là dựa trên cam kết của các đơn vị với Chính phủ. Đến thời điểm đó, trạm nào thực hiện xong thì tiến hành thu phí, trạm nào không xong thì phải xả trạm.

Trả lời câu hỏi có lợi ích nhóm ở trong BOT này không, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải khẳng định đây là dự án liên quan tới người dân, rất nhạy cảm và các cơ quan chức năng, kể cả Bộ Công an cũng rất là quan tâm đến vấn đề này. Hiện nay, chưa phát hiện lợi ích nhóm giữa các cơ quan nhà nước cấu kết với các nhà đầu tư. Bởi vì các nhà đầu tư hầu như độc lập toàn bộ, còn nếu có vấn đề gì bên trong thì cá nhân nào có vi phạm đều sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật. Chúng ta có bộ máy để kiểm tra, giám sát việc này.