Đồng bào Cor gìn giữ “hạt ngọc” trời ban

Ngọt thơm "hạt ngọc" núi rừng

Khi tiết trời giao mùa se lạnh, hoa lau nở trắng khắp nơi, người Cor ở huyện vùng cao Trà Bồng cũng bước vào vụ thu hoạch lúa rẫy. Tại các triền đồi ở thôn Trà Huynh, xã Hương Trà, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi một màu vàng óng ả đẹp như tranh nổi bật lên giữa núi rừng Trường Sơn hùng vỹ. Năm nay, lúa được mùa nên bà con ai cũng phấn khởi.

Mùa vàng trên đỉnh Trường Sơn

Tỉ mẩn dùng tay tuốt từng bông lúa bỏ vào gùi, bà Hồ Thị Lý (xã Hương Trà, huyện Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi) giải thích, ở đây bà con không dùng liềm cắt vì quan niệm rằng sẽ làm đau bông lúa. Mọi người mang gùi trước bụng, dùng tay chọn tuốt những bông lúa chín bỏ vào gùi, giữ lại những bông lúa còn xanh.

“Năm nay, mặc dù mưa bão liên tục nhưng lúa rẫy xanh tốt lắm, hạt to. Nhà nào cũng có nhiều lúa. Năm nay không sợ cái đói nữa. Tết giã rạ của người Cor sắp đến sẽ vui lắm đây.”, bà Lý cười tươi.

Sườn núi nơi bà Lý đang tuốt lúa, còn có nhiều đồng bào người Cor khác đang thu hoạch, vừa làm vừa rôm rả trò chuyện. Tiếng cười nói làm xôn xao cả một góc núi.

Người Cor dùng tay để tuốt lúa mà không dùng liềm cắt vì quan niệm rằng sẽ làm đau bông lúa

Theo những già làng ở thôn Trà Huynh, xã Hương Trà, huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi), lúa rẫy sinh trưởng và phát triển theo lẽ tự nhiên của đất trời, mà không hề sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu. Những hạt lúa gửi vào lòng đất màu mỡ, vươn mầm xanh cùng đất trời nhờ hút dưỡng chất của đất, ngậm hạt sương sa của trời, “tắm” nước từ những cơn mưa rừng.

Sản lượng tuy không cao nhưng chất lượng gạo thì rất ngon, khi nấu chín hạt gạo sẽ nở to, dẻo, có vị ngọt, bùi, mùi thơm ngát rất đặc trưng của sản vật núi rừng. Vậy nên, lúa rẫy được xem là 1 đặc sản “sạch” của đồng bào thiểu số ở các huyện miền núi Quảng Ngãi, trong đó có Trà Bồng.

Năm nay được mùa bà con ai cũng phấn khởi

Theo phong tục của người Cor, trước khi gieo hạt lúa rẫy, đồng bào sẽ làm một lễ cúng để cầu xin thần linh ban cho mùa màng tốt tươi, con chim, con chuột không phá hoại cây lúa của dân làng. Khi lúa chín chuyển màu vàng óng trên khắp các triền đồi, báo hiệu mùa thu hoạch đã đến, bà con tuốt vài nắm về giã gạo nấu cơm, chọn ngày “tốt” làm lễ cúng mừng lúa mới mời hàng xóm làng giềng đến chung vui bữa cơm đầu mùa rồi mới tuốt lúa đại trà.

Gìn giữ truyền thống

Từ xa xưa, đồng bào Cor ở dọc dãy Trường Sơn đã có truyền thống sản xuất lúa rẫy. Không đơn thuần là cây lương thực để duy trì cuộc sống, lúa rẫy còn ẩn chứa một nét đẹp văn hóa của đồng bào vùng cao. Đặc biệt, trong các dịp đặc biệt như lễ hội, cúng, giỗ, cơm lúa rẫy hay các loại bánh truyền thống làm từ nguyên liệu này là món ẩm thực dâng cúng không thể thiếu, thông báo đến thần linh, ông bà tổ tiên về một mùa vụ ấm no, hạnh phúc. Ngược lại, mâm cúng sẽ mất đi hồn riêng trong đời sống hằng ngày nếu không có sự hiện diện của lúa rẫy.

Những bông lúa vàng ươm, căng mẩy được nuôi dưỡng từ đất và nước của trời

“Giữ cây lúa rẫy cũng là giữ linh hồn của người Cor, những ai là con cháu người Cor phải có trách nhiệm giữ loại cây trồng truyền thống này. Chính từ những giá trị truyền thống và sự cần thiết trong đời sống sinh hoạt văn hóa hằng ngày mà mỗi nóc nhà ở huyện vùng cao, dù ít nhiều các hộ đều trồng để có giống duy trì cho các vụ sau”, ông Hồ Văn Yên-Bí thư xã Trà Hiệp (huyện Trà Bồng) chia sẻ.

Hằng năm, tầm tháng 3 (dương lịch), người dân bắt đầu đốt rẫy và đến tháng 4-5 bắt đầu gieo hạt, đàn ông đi trước chọc lỗ, đàn bà đi sau bỏ hạt rồi lấp lại. Đến tầm tháng 10-11 bắt đầu thu hoạch. Những năm gần đây, nhận thức việc phá rừng làm nương rẫy tràn lan sẽ ảnh hưởng đến đất rừng, nên người dân chỉ phát ở vùng được cho phép. Nhiều người còn tận dụng phần đất trồng keo, quế sau khi thu hoạch để trồng, không để đất trống, bỏ hoang.

Niềm vui thu hoạch mùa vàng ở non cao

Có dịp dừng chân ở các huyện vùng cao Quảng Ngãi, nhiều người thích thú với món cơm được nấu từ lúa rẫy. Bát cơm xới ra thơm nức, dẻo và ngọt. Bởi vậy, chỉ cần cơm trắng ăn với muối mè cũng thấy rất ngon và khỏe, leo núi không biết mỏi, làm nương không biết mệt. Hạt cơm lúa rẫy, lúa nương đã nuôi lớn bao thế hệ người Cor.

“Cây lúa rẫy được xem là một đặc sản đặc trưng của huyện vùng cao nên không thể bỏ đi. Lúa rẫy đang được khuyến khích trồng xen kẽ trở lại trên diện tích đất sản xuất cây hàng năm để bảo tồn giống quý. Định hướng của huyện sẽ phát triển lúa rẫy thành sản phẩm nông sản mang đặc trưng riêng của huyện”, bà Huỳnh Thị Thanh Thúy- Trưởng phòng NN&PTNT huyện Trà Bồng cho biết.