Để phân loại rác trở thành thói quen

Để chuẩn bị cho quy định này được thực thi hiệu quả trong thực tiễn, Bộ TN&MT đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, trong đó có hướng dẫn kỹ thuật về phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc trao đổi với TS. Hoàng Văn Thức - Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ TN&MT).

PV: Việc phân loại rác tại nguồn nhằm hướng đến tăng cường tái chế, tuần hoàn tài nguyên rác. Vậy Hướng dẫn kỹ thuật đã cụ thể hóa điều này ra sao, thưa ông?

TS. Hoàng Văn Thức: Để đồng hành với địa phương trong triển khai, đảm bảo việc thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt đáp ứng theo yêu cầu và lộ trình của Luật Bảo vệ môi trường 2020, thời gian qua, Bộ TN&MT đã ban hành Văn bản số 9368/BTNMT-KSONMT ngày 02/11/2023 hướng dẫn kỹ thuật phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Hướng dẫn này đưa ra nhận diện tối đa chủng loại chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân và phân loại thành 3 nhóm chất thải chính theo đúng quy định tại khoản 1 Điều 75 Luật Bảo vệ môi trường gồm: (1) Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; (2) Chất thải thực phẩm; (3) Chất thải rắn sinh hoạt khác.

Trong đó, Nhóm 1 là Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế, bao gồm: Giấy thải; Nhựa thải; Kim loại thải; Thủy tinh thải; Vải, đồ da; Đồ gỗ; Cao su; Thiết bị điện, điện tử thải bỏ... Nhóm 2 là chất thải thực phẩm bao gồm: Thức ăn thừa; Thực phẩm hết hạn sử dụng; Các loại rau, củ, quả, trái cây và các phần thải bỏ sau khi sơ chế, chế biến món ăn; Các sản phẩm bỏ đi từ thịt gia súc, gia cầm, thủy, hải sản... Nhóm 3 là chất thải rắn sinh hoạt khác, gồm: Chất thải nguy hại; Chất thải cồng kềnh; Chất thải khác còn lại...

Trong hướng dẫn kỹ thuật còn có hình minh họa, hướng dẫn rõ cách sơ chế, làm sạch cơ bản các loại rác trước khi phân loại. Ví dụ như giấy thải, nhựa thải, kim loại thải thì loại bỏ sản phẩm chứa đựng bên trong, sau đó thu gọn, ép dẹt, giảm kích thước, thể tích. Đối với vải, đồ da, đồ gỗ, có thể tái sử dụng đối với các đồ còn sạch, nguyên vẹn hoặc thu gọn. Các thiết bị điện, điện tử thì giữ nguyên hình dạng, không tháo rời. Đối với nhóm chất thải thực phẩm cần bảo đảm được đựng, chứa trong vật đựng, túi, bao bì kín, không rò rỉ, ngăn ngừa mùi phát tán. Với chất thải nguy hại, cần bảo đảm được đựng, chứa trong vật đựng, túi, bao bì an toàn, tránh phát tán ra môi trường. Chất thải cồng kềnh cần thu gọn, giảm thể tích, nếu tháo dỡ, các bộ phận sau tháo dỡ được phân loại vào các nhóm chất thải tương ứng.

PV: Mỗi địa phương có đặc điểm hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, công nghệ xử lý, điều kiện kinh tế - xã hội cũng như đặc điểm chất thải khác nhau khiến việc chuẩn bị cho phân loại rác tại nguồn cũng khác nhau. Đến thời điểm này, ông đánh giá như thế nào về mức độ sẵn sàng của các địa phương trong khâu tổ chức, vận chuyển, lưu giữ và xử lý rác sau phân loại?

TS. Hoàng Văn Thức: Các địa phương hiện đang tích cực triển khai các văn bản chỉ đạo của Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP và Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. Cụ thể, Luật đã giao địa phương ban hành các văn bản quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt, trong đó có nội dung hướng dẫn phân loại chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn. Văn bản của Bộ TN&MT đã hướng dẫn chung việc phân loại thành 3 nhóm, địa phương dựa trên hướng dẫn đó để ban hành văn bản hướng dẫn riêng của địa phương. Địa phương cũng cần xây dựng Kế hoạch triển khai theo lộ trình để hướng dẫn hộ gia đình, cá nhân phân loại. Theo thống kê của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, hiện nay đã có 16 tỉnh/thành phố ban hành quy định về quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn, khoảng 30 địa phương bắt đầu phân loại chất thải rắn sinh hoạt.

Đơn cử như tại tỉnh Bình Dương, tỉnh đã đầu tư xây dựng Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Nam Bình Dương với đầy đủ công nghệ tái chế, đốt rác phát điện, làm phân compost. Hiện nay, lượng rác thải phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 2.300 tấn/ngày đều được thu gom toàn bộ về Khu liên hợp xử lý. Khu liên hợp có 4 dây chuyền công nghệ với tổng công suất xử lý là 2.520 tấn/ngày.

PV: Phân loại rác tại nguồn có hiệu quả hay không phụ thuộc vào nhận thức, ý thức của mỗi hộ gia đình. Bên cạnh việc ban hành văn bản hướng dẫn, đầu tư hạ tầng, việc tuyên truyền cũng quan trọng không kém, thưa ông?

TS. Hoàng Văn Thức: Đúng vậy, công tác tuyên truyền, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường là việc làm quan trọng và cần thiết. Khi hệ thống pháp luật đã đầy đủ, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương thì công tác tuyên truyền, vận động nhân dân cũng cần phải được đẩy mạnh. Việc tuyên truyền vận động phải được thực hiện bài bản có chiến lược, thường xuyên, liên tục đến tất cả các tầng lớp nhân dân, đặc biệt ở cấp địa phương. Đồng thời, cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ nội dung và hình thức tuyên truyền. Xây dựng các chương trình, phong trào, chiến dịch, sự kiện truyền thông với quy mô và hình thức đa dạng, nhằm tạo hiệu ứng tích cực, thu hút sự chú ý đối với phong trào chống rác thải nhựa.

Qua khảo sát kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới, chúng tôi thấy rằng, để công tác tuyên truyền, hướng dẫn phân loại đạt hiệu quả, các nước tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc phải mất hàng chục năm; thậm chí, để tạo thành thói quen phân loại rác đúng quy định, việc tuyên truyền kéo dài cả một thế hệ. Do vậy, chúng ta cũng đừng quá sốt ruột, phải đi theo lộ trình và lộ trình đó phải phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Vấn đề là chúng ta phải làm, đầu tiên là ban hành các văn bản quy định rồi triển khai hướng dẫn.

PV: Bộ TN&MT có kế hoạch gì để đồng hành, hỗ trợ các địa phương triển khai hiệu quả việc phân loại rác tại nguồn, thưa ông?

TS. Hoàng Văn Thức: Về mặt hoàn thiện văn bản chính sách, Bộ TN&MT sẽ tiếp tục hoàn thành và ban hành bộ định mức kinh tế, kỹ thuật về công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Cùng với đó là sửa Thông tư số 02/2022/TT-BTNMT quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020, đưa thêm nội dung phương pháp định giá cho thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt tại hộ gia đình để giúp địa phương làm cơ sở tính giá.

Thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ tổ chức các đoàn công tác xuống các địa phương để tập huấn, hướng dẫn, hỗ trợ địa phương triển khai hoạt động phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại hộ gia đình, cá nhân. Bên cạnh đó, Bộ sẽ rà soát, kiểm tra các địa phương đã và đang triển khai các mô hình phân loại rác tại nguồn để xem địa phương có thực hiện theo đúng các quy định của Luật hay không. Bộ TN&MT cũng sẽ phối hợp với các địa phương báo cáo, đề xuất Thủ tướng Chính phủ để có hỗ trợ nguồn lực đầu tư hạ tầng thu gom, vận chuyển và xử lý rác.

Ngoài ra, Bộ TN&MT sẽ tiến hành và đề nghị các địa phương tiến hành đồng thời việc tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân đối với công tác phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại các hộ gia đình. Bộ sẽ tổ chức đào tạo, tập huấn các lớp tuyên truyền viên. Mỗi địa phương thành lập tổ, nhóm, đội tuyên truyền viên để tuyên truyền, vận động người dân theo từng địa bàn, khu vực để tổ chức phân loại theo quy định. Thông qua chương trình này sẽ góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về giảm thiểu chất thải rắn sinh hoạt, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về ý thức, xây dựng lối sống thân thiện với môi trường của người dân.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!