Cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá để ngăn chặn thuốc lá nhập lậu

Nâng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá là cần thiết

Theo ông Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, tại Việt Nam có khoảng 40 nghìn người tử vong mỗi năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Mặc dù đã thực hiện nhiều biện pháp, nhiều chương trình hành động, bao gồm cả việc tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo lộ trình vào năm 2016 và 2019, nhưng kết quả thu được chưa cao, tỷ lệ người sử dụng thuốc lá tại Việt Nam có giảm nhưng tốc độ giảm khá khiêm tốn, từ mức 47,4% tỷ lệ hút thuốc ở nam giới vào năm 2010 xuống 45,3% vào năm 2015 và khoảng 42,7% vào năm 2022.

Một trong những lý do chính là do giá thuốc lá của Việt Nam nhìn chung còn thấp, hiện đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia, theo đánh giá của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tại Việt Nam theo Luật hiện hành ở mức 75% giá bán của nhà sản xuất, nhưng tổng các khoản thuế tiêu dùng chỉ chiếm khoảng 38-39% trong giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam hiện nay, thấp hơn rất nhiều so với trung bình của các quốc gia có mức thu nhập trung bình (59%) và đa số các nước ASEAN (khoảng 60-70%), cũng như khuyến nghị của WHO và Ngân hàng Thế giới (WB) là khoảng 2/3 đến 3/4 giá bán lẻ.

Trước thực tế trên, theo các chuyên gia ngành tài chính, sửa đổi Thuế tiêu thụ đặc biệt là cần thiết nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế, trong đó thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các mặt hàng thuốc lá, rượu bia, ô tô, còn thấp chưa đủ tác dụng để hạn chế tiêu dùng hoặc điều tiết thu nhập của người sử dụng có thu nhập cao trong xã hội...

Phát biểu tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi)” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức mới đây, PGS.TS Vũ Sỹ Cường - Học Viện Tài chính cho rằng, thuế tiêu thụ đặc biệt tác động lớn tới nền kinh tế - xã hội, thu ngân sách Nhà nước, thu nhập người lao động.

Vì vậy, ông đề xuất: mở rộng cơ sở thuế, đưa vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt các hàng hóa dịch vụ như nước giải khát có đường, sản phẩm thuốc lá mới; bổ sung quy định về căn cứ tính thuế và phương pháp tính thuế; quy định về biểu thuế, mức thuế tiêu thụ đặc biệt (bổ sung), trong đó, có việc điều chỉnh thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, rượu, bia...

Theo Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, dự án Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 diễn ra vào tháng 10/2024 và xem xét thông qua vào tháng 5/2025.

Nghiên cứu cụ thể hơn về lộ trình tăng thuế và thuế suất

Dự án Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính soạn thảo đề xuất bổ sung mức thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá và đưa ra 2 phương án tăng thuế theo lộ trình từ năm 2026 đến năm 2030. Theo đó, dự án Luật giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình từ 2026 - 2030 để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo Chiến lược Phòng chống tác hại thuốc lá và hướng tới đạt tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá theo khuyến nghị của WHO.

Trong 2 phương án về mức thuế tuyệt đối theo dự án Luật, bà Lê Thùy Linh - Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính) cho biết, với phương án 1, đối với thuốc lá điếu, thuế suất tuyệt đối áp dụng từ năm 2026 là 2.000 đồng/bao, mỗi năm tăng lên thêm 2.000 đồng, đến năm 2030 là 10.000 đồng/bao.

Đối với xì gà, mức thuế tuyệt đối là 20.000 đồng/điếu, mỗi năm mức thuế tăng thêm 20.000 đồng và đến năm 2030 là 100.000 đồng/điếu. Mức thuế này cũng áp dụng đối với thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, chế phẩm khác từ cây thuốc lá dùng hút, hít, nhai, ngửi, ngậm (100g hoặc 100ml).

Với phương án 2, mức thuế năm 2026 sẽ là 5.000 đồng/bao, mỗi năm tăng thêm 1.000 đồng và tới năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao. Đối với xì gà, mức thuế được đề xuất cho năm 2026 là 50.000 đồng/điếu, mỗi năm mức thuế tăng thêm 10.000 đồng, tới năm 2030 mức thuế đạt 100.000 đồng/điếu. Mức thuế này cũng được đề xuất cho thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác, chế phẩm khác từ cây thuốc lá dùng hút, hít, nhai, ngửi, ngậm (100g hoặc 100ml).

Bộ Tài chính đang đề xuất sử dụng phương án 2. Đối với mức tăng và lộ trình áp dụng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá, TS Nguyễn Như Quỳnh nhấn mạnh, Bộ Tài chính luôn xác định đồng hành và đứng trên quyền lợi của cộng đồng doanh nghiệp. Từ năm 2020 đến nay, Bộ Tài chính liên tục trình các cơ quan thẩm quyền các chính sách miễn, giảm, gia hạn với tổng số tiền lên tới hơn 640 nghìn tỷ đồng. Thậm chí có năm, tổng số thuế hỗ trợ cho doanh nghiệp, người dân chiếm tới 10% tổng thu ngân sách nhà nước.

TS Nguyễn Như Quỳnh cho hay, việc tăng thuế đối với thuốc lá nhằm thực hiện theo các chiến lược về chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân. Trong đó, Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 đề ra mục tiêu, giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam giới từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 39% giai đoạn 2023 - 2025 và xuống dưới 36% giai đoạn 2026 – 2030.

Đóng góp ý kiến vào nội dung trên, tại hội thảo Thuế Tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá do Hội Tư vấn thuế Việt Nam và Viện Chiến lược và Chính sách tài chính tổ chức mới đây, ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết, Hiệp hội nhận thấy việc sửa đổi Luật Thuế TTĐB đối với thuốc lá là cần thiết nhằm thực hiện đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước về chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân, phù hợp với thông lệ quốc tế, ổn định nguồn thu ngân sách Nhà nước.

Tuy nhiên, để đảm bảo về mức nộp thuế TTĐB vào ngân sách Nhà nước và hạn chế các ảnh hưởng tiêu cực đối với ngành thuốc lá hợp pháp, Hiệp hội đề xuất 2 phương án với mức thuế TTĐB tuyệt đối cho mặt hàng thuốc lá điếu, trong đó, cả hai phương án đều có mức khởi điểm từ 1.000 đồng/bao vào năm 2026 và đến 2030 là 3.000 đồng bao.

Ông Nhân cho rằng, với mức tăng trên, tỷ lệ tăng giá bán xuất xưởng (VAT) và giá bán lẻ vào so với hiện tại chỉ từ 4% đến 20% là phù hợp với đặc điểm sản phẩm thuốc lá hợp pháp. Đặc biệt là giúp tránh được cú sốc về tăng giá bán thuốc lá hợp pháp, giảm thiểu biến động lớn từ đó có cơ hội bình ổn thị trường, ngăn chặn thuốc lá nhập lậu.

Mặc dù đánh giá việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá là cần thiết, ông Nguyễn Minh Tân, Phó vụ trưởng Vụ Tài chính Ngân sách, Văn phòng Quốc hội cho rằng việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt cần phải cân đối nhiều lợi ích, như người trồng nguyên liệu, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, nguồn thu ngân sách nhà nước, đảm bảo sức khỏe của người dân…

Vì vậy, ông Tân đề xuất cơ quan soạn thảo nghiên cứu cụ thể hơn về lộ trình tăng thuế cũng như thuế suất để có giải pháp hài hòa lợi ích các bên. Trong quá trình thảo luận cần có dẫn chứng cụ thể về ưu, nhược điểm của các giải pháp để có sức thuyết phục.