Các vùng đất ngập nước ở Việt Nam

Thông qua việc phê chuẩn Công ước Ramsar, Chính phủ Việt Nam đã cam kết thiết lập một hệ thống các khu bảo tồn ĐNN tiêu biểu. Đến nay, Việt Nam có 9/gần 50 khu ĐNN được công nhận là khu Ramsar thế giới.

Vùng ĐNN ở Việt Nam có diện tích lớn nhất là BĐSCL và châu thổ sông Hồng. Trong khi đó, các vùng đất ngập mặn nội địa lớn như Đồng Tháp Mười, U Minh và hệ thống suối là nơi chứa nhiều loài động, thực vật đặc hữu.

Các HST nước ngọt có khoảng 2.611 loài thủy sinh vật, 1.403 loài tảo biển, 190 loài giáp xác, 147 loài trai ốc, 54 loài cá, 157 loài động vật nguyên sinh,...

Các HST ĐNN ven biển (rừng ngập mặn, rạn san hô, cỏ biển, đầm phá, cửa sông,...) là nơi cư trú của nhiều loài cá, chim di cư, cỏ biển, rong tảo,...

Ở vùng ven biển Việt Nam đã xác định được 350 loài san hô tạo rạn (sống gắn bó cùng với 2.000 loài sinh vật đáy, cá và nhiều loài hải sản khác), 15 loài cỏ biển, 667 loài rong biển, 94 loài thực vật ngập mặn.

HST ĐNN ở Việt Nam rất đa dạng và phong phú. Bao gồm các vùng có HST hoàn toàn nước ngọt như: sông, suối, hồ, ao, ruộng lúa, thủy vực ngầm trong hang đá, trảng cỏ ngập nước theo mùa… HST vùng nước lợ như: đầm lầy, kênh rạch, đầm lầy than bùn, cửa sông… HST vùng biển, ven bờ, đảo trên vùng biển như: rừng ngập mặn, bãi triều, vũng - vịnh... HST ĐNN vùng biển đảo và vùng nội địa được đánh giá có tính ĐDSH cao bởi sự cấu trúc thành phần các loài thực vật, động vật. Việt Nam có trên 3.000 hòn đảo lớn nhỏ trong đó nhiều đảo có diện tích lớn như Hoàng Sa, Trường Sa, Phú Quý, Phú Quốc, Côn Đảo, Cô Tô, Bạch Long Vĩ, Cát Bà, Hòn Mê, Cồn Cỏ, Lý Sơn,...

Các vùng ĐNN không chỉ đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế -xã hội, văn hóa và môi trường mà còn góp phần vào sự thịnh vượng của toàn cầu.

Với việc trở thành quốc gia thành viên Công ước Ramsar, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều hoạt động bảo tồn và sử dụng bền vững ĐNN trên toàn quốc, kiểm soát và hạn chế các hoạt động khai thác trái phép tài nguyên ĐNN, đặc biệt là chuyển đổi mục đích sử dụng ĐNN; nâng cao ý thức và trách nhiệm của cộng đồng trong sử dụng, bảo vệ tài nguyên ĐNN.

Dưới đây là 9 khu ĐNN của Việt Nam được công nhận vào là khu Ramsar thế giới

Vườn quốc gia (VQG) Xuân Thủy

Năm 1989, khu bãi bồi ở phía Nam cửa sông Hồng thuộc huyện Xuân Thủy (Nam Định) được công nhận là khu Ramsar thứ 50 của thế giới và là khu Ramsar đầu tiên của khu vực Đông Nam Á và Việt Nam.

VQG Xuân Thủy có 14 kiểu sinh cảnh, bao gồm các sinh cảnh tự nhiên và sinh cảnh nhân tạo. Sinh cảnh có giá trị đa dạng sinh học cao nhất là các bãi bồi và rừng ngập mặn tự nhiên ít bị tác động.

Do sự đa dạng và tình trạng tương đối nguyên vẹn của các sinh cảnh, VQG Xuân Thủy là nơi dừng chân và trú đông quan trọng của các loài chim nước di cư. Đáng chú ý, ở Xuân Thủy còn tồn tại quần thể loài cò thìa lớn nhất tại Việt Nam.

Do có tầm quan trọng quốc tế trong công tác bảo tồn các loài chim, Xuân Thủy đã được công nhận là một trong số các vùng chim quan trọng tại Việt Nam. Tuy nhiên, một số loài chim trong tình trạng bị đe dọa và sắp bị đe dọa ở mức toàn cầu như cò thìa, cò trắng Trung Quốc, choắt lớn mỏ vàng, mòng bể mỏ ngắn, bồ nông chân xám, rẽ mỏ thìa, giang sen, choắt chân màng lớn.

Khu hệ đất ngập nước Bàu Sấu

Năm 2005, Khu Bàu Sấu nằm trong VQG Cát Tiên (Đồng Nai) được công nhận là Ramsar thứ 1.499 của thế giới, đồng thời là khu Ramsar thứ 2 của Việt Nam.

Bàu Sấu nằm trong vùng chim đặc hữu của vùng đất thấp Nam Việt Nam có hàng chục loài sống mật thiết với các vùng ĐNN, bao gồm cả các loài bản địa và các loài chim di trú. Trong đó, có các loài chim quý hiếm như hạc cổ trắng, công, già đẫy java, cò quắm cánh xanh, ngan cánh trắng...

Bên cạnh đó, HST, động thực vật tại khu vực Bàu Sấu rất phong phú với các loài động vật quý hiếm như tê giác Java, voi châu Á, gấu chó, gấu ngựa, hổ, báo...

Khu vực này cũng là môi trường sống của loài cá sấu xiêm - loài vật đang trong tình trạng bảo tồn ở mức rất nguy cấp (CR) theo Sách đỏ Việt Nam (2007) và Danh lục đỏ của IUCN (2012).

Vườn quốc gia Ba Bể

Năm 2011, VQG Ba Bể (Bắc Kạn) được công nhận là khu Ramsar thứ 1.938 của thế giới và thứ 3 của Việt Nam.

VQG Ba Bể được đánh giá là một HST độc đáo, có trung tâm là hồ Ba Bể nằm trên độ cao 178m được xác định là hồ tự nhiên lớn trên núi ở Việt Nam.

VQG Ba Bể là nơi có các sinh cảnh nước ngọt rất đa dạng, trong đó có nhiều các ao tù nhỏ và các vùng đầm lầy. Vườn có tầm quan trọng cao trong hệ thống khu bảo tồn của Việt Nam và là nơi duy nhất bảo vệ HST hồ nước ngọt tự nhiên trong vùng đá vôi.

Hồ Ba Bể là khu có hệ cá nước ngọt đa dạng nhất trong hệ thống các khu bảo tồn của Việt Nam với trên 100 loài cá. Ngoài ra, có khoảng 235 loài chim, trong đó có một số loài bị đe dọa và đe dọa toàn cầu như vạc hoa, hồng hoàng, diều cá đầu xám…

Vườn quốc gia Tràm Chim

Năm 2012, VQG Tràm Chim (Đồng Tháp) trở thành khu Ramsar thứ 2.000 trên thế giới và khu Ramsar thứ 4 của Việt Nam.

VQG Tràm Chim là khu vực có HST độc đáo, có tầm quan trọng đặc biệt cho các vùng lân cận, các HST ngập nước, có nhiều nhóm loài đặc hữu quý hiếm, nhóm loài di cư đa dạng.

Thảm thực vật của Tràm Chim chủ yếu là đồng cỏ ngập theo mùa và các mảng rừng tràm. Nơi đây có hàng trăm loài chim, thực vật và cá bản địa. Nhiều quần thể lớn các loài chim nước có mặt nơi đây, đặc biệt là vào mùa đông.

Hiện sếu đầu đỏ, loài biểu tượng của VQG Tràm Chim là loài được xếp hạng nguy cấp (VU) ở cấp toàn cầu và cấp quốc gia. Ghi nhận những năm gần đây, sếu đầu đỏ không xuất hiện tại VQG Tràm Chim

Vườn quốc gia Mũi Cà Mau

Năm 2012, VQG Mũi Cà Mau (Cà Mau) được công nhận là khu Ramsar thứ 2.088 của thế giới và là thứ 5 của Việt Nam.

VQG Mũi Cà Mau có diện tích bãi bùn ngập triều lớn và rừng ngập mặn với các loài chiếm ưu thế như mắm, đước, trang. Đây là khu vực duy nhất ở Việt Nam có ba mặt giáp với biển, chịu tác động của hai chế độ thủy triều (nhật triều phía Tây và bán nhật triều ở phía Đông).

Do nằm ở vị trí địa lý đặc biệt này, HST biển và ven biển ở VQG Mũi Cà Mau có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong cung cấp các điều kiện phù hợp cho sự di cư, sinh trưởng và sinh sản của một số loài thủy sản; là điểm dừng chân và trú Đông rất quan trọng cho nhiều loài chim nước di cư.

Năm 2010, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới (IUCN) đã xác định được nhiều loài đang bị đe dọa ở cấp độ toàn cầu, trong đó có ghi nhận về các loài linh trưởng, chim, rái cá, bò sát và cá.

Vườn quốc gia Côn Đảo

Năm 2013, VQG Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) được công nhận là khu Ramsar thứ 2.203 của thế giới và thứ 6 của Việt Nam.

VQG Côn Đảo có khoảng trên 1.000 loài thực vật có mạch và nhiều loại chim, thú, bò sát, ếch nhái. Có nhiều loài chim ở Côn Đảo không tìm thấy ở bất kỳ một nơi nào khác ở Việt Nam như chim nhiệt đới, chim điên mặt xanh và gầm ghì trắng.

HST biển VQG có rừng ngập mặn, các rạn san hô và cỏ biển. Các cuộc điều tra của Viện Hải dương học Nha Trang đã ghi nhận có trên 1.300 loài động thực vật biển, trong đó có 44 loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam. Đặc biệt, loài bò biển Dugong ở Côn Đảo là loài thú biển bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu.

Ngoài ra, VQG Côn Đảo là nơi làm tổ quan trọng của loài vích và đồi mồi, hai loài rùa biển đang bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu. Một số các loài động vật biển có vú cũng đã được ghi nhận tại VQG Côn Đảo.

Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen

Năm 2015, Khu bảo tồn ĐNN Láng Sen trở thành khu Ramsar thứ 7 của Việt Nam.

Khu Láng Sen thuộc vùng trũng của Đồng Tháp Mười, có HST đa dạng. Vùng Láng Sen có khoảng 156 loài thực vật hoang dã, 149 loài động vật có xương sống, trong đó có 13 loài nằm trong Sách Đỏ Việt Nam như trăn đất, rắn ráo, chim bạc má, ác là...

Ngoài động vật, nơi đây còn có thảm thực vật tự nhiên ven sông rạch phong phú. Vào mùa khô, đây còn là chỗ trú ẩn của các loài bò sát như rắn ri, rùa, cua đinh, lươn, cá lóc...

Vườn quốc gia U Minh Thượng

Năm 2016, VQG U Minh Thượng trở thành khu Ramsar thứ 8 của Việt Nam. Cùng với U Minh Hạ, đây là 2 khu vực quan trọng nhất của rừng đầm lầy than bùn còn lại ở Việt Nam.

HST rừng tràm trên đất than bùn có tầm quan trọng đặc biệt, là nơi nuôi dưỡng, trú ngụ của hàng trăm loài động vật hoang dã, bao gồm cả chim, thú, bò sát, lưỡng cư, cá, côn trùng và nhiều loài thủy sinh vật phân bố ở các độ sâu khác nhau trong HST.

Tại U Minh Thượng có 72 loài động, thực vật quý, hiếm được ghi nhận trong Sách Đỏ Việt Nam 2007 và Danh lục đỏ IUCN 2012.

Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long

Tháng 10/2018, tại Hội nghị các bên tham gia Công ước Ramsar lần thứ 13 tại Thành phố Dubai (Tiểu vương quốc Arab thống nhất), 18 địa điểm thuộc 7 quốc gia trên thế giới đã được công nhận là vùng ngập nước Ramsar, trong đó có Khu bảo tồn ĐNN Vân Long (Ninh Bình) của Việt Nam.

Khu Bảo tồn thiên nhiên ĐNN Vân Long trở thành khu Ramsar thứ 9 của Việt Nam và thứ 2.360 của thế giới.

Khu Bảo tồn thiên nhiên ĐNN Vân Long là vùng ĐNN nội địa nguyên vẹn còn sót lại ở Đồng bằng sông Hồng gồm các dòng sông, hồ nước nông và thảm thực vật ngập nước phong phú, mang các đặc tính sinh thái đặc thù tạo nên cảnh quan thiên nhiên độc đáo.

Nơi đây được bao bọc bởi một hệ thống đá vôi rất nổi tiếng với hệ thống hang động đẹp và thảm thực vật đặc trưng cho HST núi đá vôi, là môi trường sống chính của loài voọc mông trắng, một trong những loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng ở mức toàn cầu và chỉ còn ở Việt Nam.

Khu Bảo tồn thiên nhiên ĐNN Vân Long còn là nơi cư trú, sinh sản quan trọng của nhiều loài thủy sinh và là nơi cư trú các loài chim nước.

Không chỉ có ý nghĩa cho bảo tồn, nghiên cứu khoa học, Khu Bảo tồn thiên nhiên ĐNN Vân Long còn cung cấp các dịch vụ HST quan trọng cho các cộng đồng dân cư xung quanh, bao gồm cả nguồn lợi thủy sản và nông nghiệp, điều tiết nước, đặc biệt là vẻ đẹp danh lam thắng cảnh để giải trí, du lịch sinh thái.