Thành Hoàng Đế là kinh đô của Chính quyền Trung ương Hoàng đế Thái Đức Nguyễn Nhạc, là địa điểm lịch sử gắn liền với một số sự kiện của phong trào nông dân Tây Sơn.
Thành Hoàng Đế được Triều đại Tây Sơn xây dựng từ năm 1775 trên cơ sở thành Đồ Bàn của Vương quốc Chămpa mở rộng về phía Đông và chính thức gọi tên Thành Hoàng Đế từ năm 1778. Thành được xây dựng theo kiểu thức ba vòng thành: Thành Ngoại, Thành Nội và Tử Cấm Thành.
 |
|
Đường vào Thành Hoàng Đế - Tháp Cánh Tiên tại phường Đập Đá, thị xã An Nhơn |
Thành Hoàng Đế giữ vai trò Đại Bản doanh của cuộc khởi nghĩa Tây Sơn cho đến năm 1786. Trong thời gian đó, tại tòa thành này, các lực lượng tối cao của quân đội Tây Sơn, đứng đầu là Hoàng đế Thái Đức Nguyễn Nhạc đã lãnh đạo cuộc chiến đấu nhằm ngăn chặn quân Trịnh ở Đàng Ngoài và tập trung lực lượng đánh bại chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Đặc biệt, đầu năm 1785, quân Tây Sơn do Tướng quân Nguyễn Huệ chỉ huy đã tế cờ xuất phát từ Thành Hoàng Đế vào Nam đánh tan 05 vạn quân Xiêm, lập nên chiến công vang dội Rạch Gầm - Xoài Mút. Sau đó, giữa năm 1786, quân Tây Sơn cũng từ Thành Hoàng Đế tiến ra Bắc lật đổ Chúa Trịnh, thống nhất quốc gia.
 |
|
Thành Hoàng Đế - Điểm di tích Tháp Cánh Tiên |
Thành Hoàng Đế được Bộ Văn hóa xếp hạng di tích quốc gia với diện tích khoanh vùng khu vực bảo vệ di tích là 3,3km2 (330ha). Năm 2018, UBND tỉnh Bình Định chỉ đạo Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với các sở, ngành, địa phương liên quan thực hiện điều chỉnh thu hẹp diện tích khoanh vùng khu vực bảo vệ di tích Thành Hoàng Đế còn 818.816,4m2 (81,88ha), bao gồm 08 điểm di tích và được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thống nhất thỏa thuận tại văn bản số 3329 ngày 30/07/2018.
 |
|
Điểm di tích Tháp Cánh Tiên có tổng diện tích khu vực bảo vệ 44.011m2 |
08 điểm di tích gồm: Điểm di tích Bãi Tập Trận có tổng diện tích khu vực bảo vệ 9.661,2m2; Điểm di tích Bàu Bể có tổng diện tích khu vực bảo vệ 70.038,5m2; Điểm di tích Bàu Vệ có tổng diện tích khu vực bảo vệ 5.378,4m2; Điểm di tích Đàn Nam Giao có tổng diện tích khu vực bảo vệ 61.292,9m2; Điểm di tích Thành Nội có tổng diện tích khu vực bảo vệ 243.951,7m2; Điểm di tích Tháp Cánh Tiên có tổng diện tích khu vực bảo vệ 44.011m2; Điểm di tích Tháp Mẫm có tổng diện tích khu vực bảo vệ 3.887,6m2; Điểm di tích Bờ Thành Ngoại có tổng diện tích khu vực bảo vệ 380.595,1m2 (trong đó, gồm có Bờ Đông, Bờ Tây, Bờ Nam, Bờ Bắc và Đê Sông La Vĩ).
