Về An Giang xem đua bò Bảy Núi

Không biết Hội đua bò có từ bao giờ, nhưng theo các vị cao niên vùng Bảy Núi, An Giang kể lại, từ xa xưa, mỗi năm vào ngày lễ Dolta, đồng bào Khmer ở Tịnh Biên - Tri Tôn (An Giang) thường mang thức ăn lên chùa dâng lên các nhà sư để cầu nguyện cho linh hồn những người đã khuất được siêu thoát.

Trong các ngày lễ này, thanh niên trai tráng trong phum sóc (làng) mang những đôi bò đến cày ruộng giúp nhà chùa. Xong lượt cày, các chủ bò chọn những đôi bò bắt cặp với nhau để tranh tài kéo bừa trên những thửa ruộng xâm xấp nước vừa cày. Các sư, sãi thấy vậy đã đứng ra tổ chức (như là người trọng tài) và treo thưởng, phần thưởng cho đôi bò thắng trong cuộc đua cày giỏi, chạy nhanh sẽ là dây “Cà tha” (lục lạc đeo cổ bò). Dần dần tục lệ đã trở thành lễ hội Đua bò truyền thống hàng năm của người dân tộc Khmer tỉnh An Giang.

Để chuẩn bị cho ngày hội đua bò, người ta chọn một khoảnh ruộng bằng phẳng, chiều dài chừng 200m, ngang 100m có nước xăm xắp, được “trục” xới nhiều lần cho trơn bùn, bốn bên khoảnh ruộng có bờ bao và điểm đích có đoạn đường trống để làm độ dừng an toàn cho bò. Đoạn đường đua chính chỉ cần 120m theo khoảnh ruộng cặp sát bờ bao. Nơi xuất phát được cắm 2 cây cờ màu xanh, đỏ, mỗi cây cách nhau 5m, điểm đích cũng vậy. Đôi bò nào đứng ở vị trí cây cờ màu gì thì về điểm đích cũng theo màu của cây cờ đó. Nếu trong khi đua, đôi bò nào chạy tạt ra khỏi đường đua sẽ bị loại, nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa coi như thua cuộc và đôi bò sau vượt lên đôi bò trước là thắng cuộc. Những “nài đua bò” được người dân địa phương gọi là người cầm vàm, sẽ phải đứng thật vững điều khiển đôi bò trong cuộc đua. Ðôi bò phải kéo theo chiếc bừa và người cầm vàm đứng trên đó điều khiển. Một số con bò còn được đeo cặp lục lạc vàng rực, rộn ràng những tiếng nhạc vui tai.

Vào sáng sớm của ngày hội đua bò, người dân khắp nơi kéo đến, có người ở cách xa hàng vài cây số cũng đến xem và đứng thành hàng bao quanh các bờ bao. Họ mang theo chiêng, trống, thậm chí, mang theo cả xoong, nồi, mắm, muối nấu ăn tại chỗ để xem trọn vẹn cuộc đua. Chỗ xem cũng không cần cầu kỳ như xem bóng đá, đua ngựa hay một số môn thể thao khác, chỉ cần đứng ở vị trí hơi cao so với mặt sân đua hay trên bờ bao là đủ.

Khi hiệu lệnh xuất phát của trọng tài phát ra, người điều khiển cầm một khúc gỗ có gắn một cây đinh nhỏ chích mạnh vào mông bò, bò bị chích đau nên bật phóng nhanh về phía trước trong sự cổ vũ náo nhiệt của đông đảo người xem. Từ lúc bắt đầu cho đến lúc kết thúc cuộc đua, không khí lễ hội luôn tràn ngập tiếng vỗ tay, reo hò, cổ động cho các cặp bò đang tranh nhau quyết liệt để về đích. Trong không gian cuộc đua, nước ruộng bắn lên tung tóe theo những pha rượt đuổi gay cấn, cùng những tiếng hô hào làm cho không khí ngày hội càng sôi nổi, rộn ràng, hấp dẫn.

Kết thúc cuộc đấu, Người cầm vàm điều khiển cặp bò vô địch sẽ được nhận phần thưởng xứng đáng và sự tôn vinh của đối thủ. Danh hiệu dành cho người cầm vàm của đôi bò thắng cuộc sẽ được mọi người tôn vinh là Người cầm vàm bò “can đảm” nhất vùng. Chính vì niềm hãnh diện ấy nên trước ngày thi đấu, các chủ bò đều tích cực đưa bò đi tập luyện và chăm sóc bò theo chế độ đặc biệt để vừa góp cho ngày hội những pha đua đẹp, đồng thời, hy vọng mang về danh hiệu quý cho bản thân.

Theo quan niệm của đồng bào vùng Bảy Núi An Giang, đua bò có ý nghĩa hết sức đặc biệt. Đôi bò giành được giải cao trong năm được chủ nhân chăm sóc kỹ, để sang năm tham gia đua tiếp, bởi đôi bò giành chiến thắng không những mang lại cho chủ nhân của mình niềm kiêu hãnh mà con mang đến cho cả phum, sóc một niềm vui, một nghị lực để giành nhiều thắng lợi trên các lĩnh vực khác, như bò của phum khỏe mạnh có sức dẻo dai, cày bừa tốt, giúp cho người dân thực hiện gieo trồng được dễ dàng, đem lại một mùa bội thu, dân làng no ấm.

Hội đua bò đã trở thành nét văn hóa độc đáo của cộng đồng vùng Bảy Núi nói riêng và tỉnh An Giang nói chung. Tháng 1/2016, lễ hội đua bò vùng Bảy Núi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Năm 2020, tỉnh An Giang phê duyệt Đề án bảo tồn và phát huy hội đua bò Bảy Núi với mục tiêu nâng tầm hội đua bò Bảy Núi thành hội đua bò quốc tế. Đề án nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, tạo ra sản phẩm tinh thần, thiết lập điểm đến trong chuỗi du lịch theo tuyến khép kín, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.

Vùng châu thổ đồng bằng sông Cửu Long có đông đảo đồng bào dân tộc Khmer sinh sống, nhưng duy nhất trong cả nước, chỉ ở An Giang mới có môn thi đấu hấp dẫn này. Cùng với giá trị văn hóa và phát triển kinh tế, hội đua bò còn mang không khí lao động sản xuất sôi động hòa trộn vào đời sống vùng đất Tri Tôn, Tịnh Biên, để mỗi dịp Lễ Dolta, vùng đất thơ mộng, huyền bí này lại rạo rực đón người dân, du khách khắp nới vượt đường xa về trẩy hội.