TP.HCM: Môi trường sống đang bị thách thức

Muôn kiểu lấn chiếm

Theo thống kê, TP.HCM có khoảng 2.900 tuyến kênh, rạch các loại và đan xen nhau. Ngoài giao thông đường thủy, những kênh rạch này còn điều tiết nước thải, ô nhiễm môi trường cũng như mang lại cảnh quan thiên nhiên, môi trường sống cho người dân. Thế nhưng, hiện rất khó để tìm được những kênh rạch trong xanh bình thường ở Thành phố vì tất cả đã bị lấn chiếm theo nhiều cách khác nhau. 

Trên địa bàn TP.HCM, quận 8 là địa phương có nhiều kênh, rạch nhất. Nằm lân cận với các quận trung tâm như là quận 1, quận 5, chỉ cách kênh Đôi, kênh Tàu Hũ độ khoảng vài trăm mét, tuy nhiên, các con kênh, rạch ở đây lâu nay nhếch nhác vì rác, gây mất vẽ mỹ quan đô thị, đặc biệt là gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ngay khu vực trung tâm quận 8 có các kênh, rạch như: Kênh Đôi, rạch Sáng, rạch Bén, rạch Ụ cây, rạch Hiệp An… Những con kênh, rạch này làm nhiệm vụ chính là phục vụ giao thông, vừa có chức năng xả thải, tiêu thoát nước.

Hiện nay, các kênh, rạch đã bị bồi lắng, cạn dần và ô nhiễm nặng do chất bẩn lưu trữ. Qua quan sát, nhìn từ cầu Kênh Xáng (đường Dương Bá Trạc), cầu Rạch Xáng (đường Tạ Quang Bửu), cầu Mật (đường Phạm Thế Hiển)…, những khi thủy triều rút xuống thì mặt nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối; khi nước dâng cao, mặt kênh, rạch chứa đầy rác trôi nổi lềnh bềnh. Sở dĩ có trình trạng ô nhiễm nêu trên là bởi sự thiếu ý thức của người dân của người địa phương sống dọc theo hai bên bờ kênh, rạch, trong đó có cả những hộ lấn chiếm kênh rạch để xây dựng nhà ở.

Tại tuyến kênh chảy qua đường Phạm Văn Bạch, phường 15 (quận Tân Bình); kênh chảy qua đường Bạch Đằng, phường 15 và kênh chảy qua đường Điện Biên Phủ, phường 22 (quận Bình Thạnh)… đang trong tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Không chỉ hứng chịu nguồn nước thải vô tội vạ của các cơ sở sản xuất mà còn là nơi tập trung lượng lớn chất thải của những người dân sống dọc theo hệ thống kênh.

Theo ghi nhận, hai bên bờ các tuyến kênh nói trên, rất nhiều điểm kinh doanh như điểm rửa xe, sửa xe, nhà hàng ăn uống… Tất cả các đồ thừa thải, phế phẩm của các cơ sở kinh doanh đều tuồn thẳng xuống những dòng kênh này. Chính vì vậy, quanh năm nước trên dòng kênh này chỉ một màu đen kịt, bốc mùi hôi khó chịu. Thậm chí, tuyến kênh đường Bạch Đằng, quận Bình Thạnh còn bị nhiều người dân lấn chiếm xây dựng công trình phụ bịt gần hết dòng kênh, nước không có chỗ thoát, ứ đọng rác thành đống. Đặc biệt, khi nước triều cường dâng cao kết hợp với mưa lớn khiến lượng rác tràn ngập hai bên bờ, gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường sống của khu dân cư.

Ghi nhận thực tế của Phóng viên Báo Tài nguyên & Môi trường, trong số 54 tuyến sông, rạch ở TP.HCM bị chiếm thì rạch Cầu Cụt (quận Gò Vấp) là một điển hình. Rạch Cầu Cụt là rạch thoát nước chính cho nhiều khu vực dân cư trên các đường Lê Đức Thọ, Lê Văn Thọ, Cây Trâm... Theo thời gian, lòng rạch Cầu Cụt đã bị thu hẹp dần bởi những căn nhà xây dựng sát mép, phá vỡ bờ bao. Là rạch thoát nước chính cho nhiều khu vực dân cư trên các đường Lê Đức Thọ, Lê Văn Thọ, Cây Trâm..., do rạch này bị nhà cửa người dân san lấp, lấn chiếm làm thu hẹp dòng chảy khiến nhiều tuyến đường ở khu vực này bị ngập nước.

Khó xử lý

Hiện ngoài hệ thống sông Sài Gòn, TP.HCM còn có một số tuyến kênh rạch quan trọng như kênh Đôi - Tàu Hũ, Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Tân Hóa - Lò Gốm, Bến Nghé, Vàm Thuật, kênh Tẻ..., nhưng chúng đang bị “bức tử”. Kênh Nước Đen ở quận Bình Tân giờ đúng như tên gọi của nó khi bị ngập trong rác và nguồn nước thì như không thể ô nhiễm hơn được nữa. Tình trạng trên cũng tương tự ở các kênh Gia Định (quận 12), kênh Tham Lương (quận 12 - quận Gò Vấp).

Ngay cả các kênh, rạch gần nguồn sông Sài Gòn như kênh Tẻ, rạch Bến Nghé... cũng có vẻ chỉ sạch lúc triều lên, chứ khi triều xuống thì lòng kênh bị bồi lắng rất dày, nước đen ngòm, nặng mùi. Tình trạng này chưa có dấu hiệu được cải thiện rõ nét, khi mà các dự án cải tạo môi trường nước được triển khai một cách chậm chạp; việc xử lý nước thải sinh hoạt và sản xuất trước khi đổ ra kênh, rạch rất hạn chế...

Một điều đáng buồn là trong khi TP.HCM đầu tư một nguồn kinh phí rất lớn để giải tỏa nhà ven và trên kênh, rạch, số vị trí kênh, rạch bị lấn chiếm vẫn tăng nhanh. Một bộ phận người dân còn thiếu ý thức, chỉ nhìn vào lợi ích trước mắt mà quên đi hậu quả và hệ lụy lâu dài của việc lấn rạch. Một số hộ có nhà ven và trên kênh rạch ở nội thành, sau khi được giải tỏa, nhận tiền đền bù, lại ra vùng ven tiếp tục xây cất lấn chiếm kênh rạch để ở.

Trong khi đó, các địa phương thiếu quan tâm kiểm tra phát hiện và không kiên quyết xử lý cưỡng chế các trường hợp lấn chiếm kênh, rạch. Nói về giải pháp ngăn chặn tình trạng kênh, rạch bị lấn chiếm để san lấp xây dựng, một số địa phương tỏ ra bất lực, thậm chí thờ ơ khi cho rằng nhân lực thiếu, kinh phí không có, hay việc lấp rạch xây nhà chỉ diễn ra vào ban đêm, xử lý không xuể…

Theo Khu Quản lý đường thủy nội địa (Sở Giao thông Vận tải TP.HCM), khi phát hiện các hộ dân lấn chiếm, đơn vị này chỉ có thể lập biên bản hoặc báo cáo về địa phương để các đơn vị khác xử lý. Chính quy định này là một bất cập cần được điều chỉnh.

Về thực trạng ô nhiễm kênh, rạch, đại diện Sở TN&MT TP.HCM cho biết, hiện việc quản lý môi trường, trong đó có vấn đề xả rác thải nói chung đã được Thành phố phân cấp về cho các quận, huyện. Theo đó, lãnh đạo quận, huyện nào để rác phát sinh gây ô nhiễm môi trường thì quận, huyện đó sẽ phải chịu trách nhiệm. Thế nhưng, trên thực tế việc quản lý rác thải nếu phân chia ranh giới địa bàn là chưa phù hợp, thậm chí là rất bất cập. Điển hình là  sự xuất hiện các bãi rác tự phát, nằm trong khu vực giáp ranh giữa các quận, huyện.

Không chỉ thế, thực trạng ô nhiễm kênh, rạch lại càng khó xác định ranh giới quản lý và trách nhiệm người đứng đầu. Bởi lẽ, một tuyến kênh dài chảy qua nhiều quận, huyện, còn rác thì lại không dừng lại một điểm. Do vậy, có tình trạng quận đầu nguồn nước quản lý kém, để người dân xả rác bừa bãi nhưng hậu quả ô nhiễm lại thuộc về những quận, huyện phía cuối nguồn nước. Đến khi, người dân không thể chấp nhận cảnh sống chung ô nhiễm thì khó tránh địa bàn này đổ trách nhiệm cho địa bàn kia.