Tìm giải pháp phát triển bền vững tiểu vùng sông Mekong

Ngày 7/6, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo quốc tế: “Phát triển bền vững tiểu vùng sông Mekong”. Hội thảo thu hút sự tham gia của nhiều chuyên gia nghiên cứu hàng đầu trong nước và quốc tế và đông đảo sinh viên. Hội thảo nhằm nghiên cứu, tìm giải pháp cho các vấn đề liên quan tới hoạt động khai thác tài nguyên tại khu vực giàu tài nguyên - tiểu vùng sông Mekong.

“

*Hội thảo được tổ chức theo hình thức trực tiếp và trực tuyến.

*Tham dự Hội thảo có đại diện Ban Giám hiệu Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh; đại diện Sở TN&MT TP. Hồ Chí Minh; Sở TN&MT, Sở Ngoại vụ các tỉnh/thành phố Tây Ninh, Long An, Tiền Giang, Bến Tre, An Giang, Cần Thơ, Trà Vinh; Đại diện Tổng lãnh sự các nước Cộng hòa DCND Lào, Vương quốc Campuchia, Vương quốc Thái Lan, Hoa Kỳ tại TP. Hồ Chí Minh; Phái đoàn Shape-SEA; Đại diện Hội Việt Nam - Đông Nam Á; Đại diện CTCP Cấp thoát nước Long An; cùng các nhà nghiên cứu, các chuyên gia trong và ngoài nước, các giảng viên đến từ Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, các trường đại học, các cơ quan, đơn vị; các nghiên cứu sinh, học viên cao học, sinh viên…

Tìm tiếng nói chung, giải pháp chung từ các quốc gia chung dòng Mekong

Mekong là con sông lớn nhất khu vực Đông Nam Á chảy qua lãnh thổ 6 quốc gia: Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam và có vai trò đặc biệt quan trọng đảm bảo sinh kế, an ninh lương thực, năng lượng cho hàng chục triệu người sinh sống dọc theo lưu vực sông. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức các nguồn tài nguyên sông khi chưa có cơ chế quản lý phù hợp và hiệu quả được cảnh báo có thể gây ra những thay đổi không thể vãn hồi về địa chất - thuỷ văn, hủy hoại đa dạng một trong những hệ sinh thái đa dạng nhất trên thế giới kéo theo hàng loạt hệ lụy tiêu cực khác lên đời sống dân cư các quốc gia ven sông.

Việc khai thác bền vững sông Mekong không chỉ gói gọn trong phạm vi nguồn tài nguyên nước mà còn liên quan tới hàng loạt chính sách về kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, quyền con người và nhiều vấn đề khác. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng trở nên nghiêm trọng, các quốc gia tiểu vùng sông Mekong cần có chiến lược phù hợp nhằm đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia và tăng cường hợp tác quốc tế hiệu quả.

Trên yêu cầu đó, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề: “Phát triển bền vững tiểu vùng sông Mekong" nhằm tạo diễn đàn để các chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan quản lý, thực thi và bên liên quan trao đổi, chia sẻ, đưa ra các góp ý đề xuất hoàn thiện cơ chế hợp tác khai thác bền vững sông Mekong.

Phát biểu khai mạc hội thảo, TS. Lê Trường Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh cho biết, tốc độ phát triển kinh tế khu vực sông Mekong đã gây ra những tác động không nhỏ đến môi trường, nguồn tài nguyên, ảnh hưởng đến đời sống sinh kế của người dân, khu vực. Cùng với đó, sự khác biệt giữa các quốc gia khu vực sông Mekong về chính sách khai thác nguồn tài nguyên nước đã đặt ra nhiều thách thức không chỉ về mặt pháp lý mà còn trên lĩnh vực chính trị và ngoại giao. Vì vậy, việc tìm ra các giải pháp phát triển bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường tiểu vùng sông Mekong là vấn đề cấp bách và quan trọng...

Bàn về giải pháp phát triển bền vững tiểu vùng sông Mekong, TS. Nguyễn Hữu Huyên - Vụ trưởng Vụ hợp tác Quốc tế thuộc Bộ Tư pháp trong trình bày tham luận đã nhấn mạnh 3 từ khóa, bao gồm: Hợp lý - Công bằng - Bền vững. Đây là 3 yếu tố quan trọng trong việc nghiên cứu tìm ra các giải pháp phát triển bền vững tại tiểu vùng sông Mekong trước nhiều thách thức về sự khai thác không hợp lý nguồn tài nguyên và vấn đề an ninh vùng sông nước Mekong. Theo TS. Nguyễn Hữu Huyên, đứng trước những thách thức phát triển trong mục tiêu hài hòa lợi ích quốc gia, bình đẳng tài nguyên, Hội thảo có ý nghĩa rất quan trọng. TS. Nguyễn Hữu Huyên hy vọng kết quả đạt được sẽ góp phần cải thiện chính sách nhằm bảo vệ lợi ích của người dân khu vực sông Mekong.

Tham luận về vấn đề phát triển bền vững tiểu vùng sông Mekong theo quy định của Luật quốc tế trong bối cảnh BĐKH, GS.TS. Nguyễn Hồng Thao - Thành viên Ủy ban Pháp luật quốc tế Liên hợp quốc đã đưa ra khung pháp lý quốc tế và khu vực về phát triển bền vững và đối phó với BĐKH tại tiểu vùng sông Mekong; chỉ ra những bất cập liên quan khung pháp lý về nguồn nước quốc tế cho lưu vực sông Mekong; đồng thời nhấn mạnh nguyên tắc phát triển bền vững an toàn hiệu quả, trong đó, GS.TS. Nguyễn Hồng Thao đặc biệt nhấn mạnh nguyên tắc: Không được ảnh hưởng đến lợi ích của các quốc gia khác.

“

*Hội thảo được tổ chức thành 3 phiên: Phiên 1: “Mekong và mục tiêu phát triển bền vững trên sông Mekong”; Phiên 2: “Khai thác tài nguyên nước trên sông Mekong”; Phiên 3: “Đẩy mạnh hoạt động thương mại quốc tế, đầu tư, bảo đảm quyền con người nhằm phục vụ mục tiêu phát triển bền vững tại tiểu vùng sông Mekong”.

Giải bài toán “Thách thức BĐKH ở đồng bằng Sông Cửu Long” thông qua “Chiến lược quản lý tài nguyên nước và bảo vệ sự bền vững của cộng đồng”, PGS.TS. Văn Phạm Đăng Trí - Viện Trưởng Viện nghiên cứu BĐKH, Đại học Cần Thơ phân tích thực trạng lũ lụt, nước biển dâng tại vùng đồng bằng sông Cửu Long và những hậu quả ảnh hưởng tới người dân, khu vực. Từ đó, đưa ra các giải pháp như cần khung nghiên cứu mang tính tổng thể để giải quyết vấn đề phức tạp từ các cơ quan có thẩm quyền Trung ương đến địa phương, các biện pháp gắn liền giữa tự nhiên với phát triển kinh tế - xã hội. Ngoài ra, cần chủ động liên kết quốc tế để giải quyết vấn đề của vùng đồng bằng sông Cửu Long.

PGS.TS. Soltnsev Alexandr Mikhanovich - Phó Trưởng khoa Luật, Viện Luật, Trường Đại học tổng hợp Hữu nghị các dân tộc Nga cho rằng, các nước tiểu vùng Mekong cần cơ chế quản trị và hợp tác nước hiệu quả. Vì theo thống kê, các nguồn nước ngọt có thể sử dụng được trên thế giới hầu hết là nguồn nước liên quốc gia.

Ý kiến này được nhiều chuyên gia đồng tình. PGS. TS. Trần Thăng Long - Trưởng khoa Ngoại ngữ pháp lý, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh cho rằng, khai thác tài nguyên nước sông Mekong không phải là vấn đề quốc gia đơn lẻ. Trong công pháp quốc tế đặt vấn đề chia sẻ trách nhiệm. Trong bối cảnh ngày nay, việc này càng phải đặt ra một cách nghiêm túc hơn.

Nhấn mạnh nghĩa vụ hợp tác là nguyên tắc cơ bản nhất của luật nước quốc tế, TS. Phạm Hồng Hạnh cho rằng, nếu không có sự hợp tác giữa các quốc gia lưu vực sông, các quốc gia sẽ không thể thực hiện nghĩa vụ chia sẻ tài nguyên nước xuyên biên giới, để đạt được sự phát triển bền vững, bảo vệ sự toàn vẹn hệ sinh thái và thực hiện nhiều nghĩa vụ pháp lý khác. Theo TS. Phạm Hồng Hạnh, các bên cần cung cấp thông tin thường xuyên, thay vì cung cấp ở “thời điểm thích hợp”.

Vận dụng chính sách, pháp luật để chuyển đổi sinh kế cho người dân

Từ góc nhìn thực tiễn của tỉnh Hậu Giang, với kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn của một chuyên gia đã dành nhiều thời gian và tâm huyết để nghiên cứu về việc ứng dụng và lan tỏa các sản phẩm xanh, lối sống xanh cho mục tiêu phát triển bền vững, hạn chế các tác động của BĐKH, tại tham luận “Vận dụng chính sách, pháp luật để chuyển đổi sinh kế cho nông dân tại đồng bằng Sông Cửu Long nhằm thích ứng với BĐKH”, bà Lưu Thị Thanh Mẫu - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bất Động sản TPHCM, Tổng giám đốc Công ty CP Đầu tư & Xây dựng Phúc Khang đã phân tích, làm rõ thực trạng; nhận diện khó khăn; các chính sách pháp luật liên quan, đặc biệt là những điểm mới tại Luật Đất đai 2024; một số kiến nghị chuyển đổi sinh kế cho nông dân.

4 nội dung trong kiến nghị quan trọng bảo đảm hiệu quả cho việc chuyển đổi sinh kế cho nông dân tại ĐBSCL được bà Lưu Thanh Mẫu làm rõ, bao gồm: Thứ nhất, cần nhanh chóng vận dụng các quy định mới của Luật Đất đai 2024 về sử dụng đất nông nghiệp để chuyển đổi sinh kế nông dân tại ĐBSCL; Thứ hai, Chính phủ cần sẵn sàng cho việc đánh giá tác động, thay đổi quy hoạch, chính sách cho ĐBSCL trong điều kiện khai thác, sử dụng nguồn nước sông Mekong ngày càng khó khăn; Thứ ba, cChính quyền địa phương các tỉnh ĐBSCL cần chủ động xây dựng các chính sách phù hợp, thiết thực và đồng bộ để chuyển đổi sinh kế cho nông dân trong thời gian tới; Thứ tư, cần nâng cao nhận thức, năng lực cho nông dân.

Liên quan đến chính sách, pháp luật, bà Lưu Thị Thanh Mẫu cho rằng, Chính phủ, các bộ ngành hiện đã ban hành các Nghị quyết, Quyết định, Chỉ thị về các chính sách định hướng sử dụng đất nông nghiệp để chuyển đổi sinh kế cho nông dân và phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL, đặc biệt, các quy định mới tại Luật Đất đai 2024 đã mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp trong việc tạo quỹ đất nông nghiệp phục vụ sản xuất và hình thành các mô hình sản xuất nông nghiệp “sạch” quy mô lớn tập trung.

Theo bà Lưu Thị Thanh Mẫu, vận dụng chính sách của Chính phủ, các bộ ngành và áp dụng Luật Đất đai 2024, có thể khái quát một số biện pháp chuyển đổi sinh kế cho nông dân và phát triển kinh tế - xã hội tại ĐBSCL như: Chuyển đổi hình thức trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản từ các hộ riêng lẻ, quy mô nhỏ sang hình thức trang trại, quy mô lớn kết hợp công nghệ, kỹ thuật cao, sử dụng giống cây trồng, vật nuôi chất lượng cao, có hiệu quả kinh tế lớn nhằm hướng đến mục tiêu nông nghiệp sạch; Sử dụng đất nông nghiệp để trồng trọt, chăn nuôi kết hợp với du lịch sinh thái. Trong đó, cần vận dụng các quy định về mở rộng đối tượng nhận chuyển nhượng đất trồng lúa, tăng hạn mức nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp cũng như các quy định về tập trung, tích tụ đất nông nghiệp để hình thành các khu vực hoạt động sản xuất nông nghiệp đồng bộ, quy mô lớn, áp dụng công nghệ cao, giúp hạn chế tình trạng chuyển đổi sinh kế tự phát, manh mún, nhỏ lẻ, chưa bền vững…

Trong khuôn khổ 3 phiên thảo luận trong ngày 7/6, Hội thảo đã nghe 14 tham luận trong số 112 đề xuất gửi về Ban Tổ chức. Đại diện Ban Tổ chức Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh cho biết, nhiều giải pháp có tính khả thi, phù hợp sẽ được các địa phương nghiên cứu, ứng dụng. Hội thảo cũng đã kêu gọi các doanh nghiệp phát huy trách nhiệm, chung tay giải quyết các vấn đề của cộng đồng, quốc gia, thúc đẩy các địa phương phát triển và phát triển bền vững trước thách thức của BĐKH và các yếu tố mang tính khách quan khác.