Nhớ đình làng, nhớ những ngôi nhà thờ rêu phong mỗi dịp tết về lại đông đúc vui nhộn. Lũ trẻ tha hồ được chiều chuộng, được phát bánh kẹo và được những người lớn xoa đầu mừng tuổi. Những cụ già trong bộ áo dài khăn đóng nghiêm cẩn hành lễ trước họ tộc được lưu vào tâm khảm mỗi tuổi thơ trong ngần mắt biếc. Chiếu được trải kín sân, các bà têm trầu bưng ra đặt lên chiếu cùng trà và thuốc lá. Chuyện vui trong năm rôm rả, chuyện nhớ nhà từ Tết trước của những đứa con xa, chuyện tu sửa nhà thờ, chuyện tặng quà, bằng khen cho trò ngoan học giỏi là con cháu trong họ… Những mâm lễ được hạ xuống, chén rượu quê chơn chất chúc thọ ấm lòng. Trẻ con không tả hết niềm vui cứ ao ước những ngày Tết dài mãi ra.
Người ta không thể cứ ôm mãi ký ức giữa dòng đời cuộn chảy. Ai rồi cũng phải hòa vào cuộc mưu sinh khắc nghiệt đôi lúc tưởng không còn lối quay về. Cuộc sống bây giờ cái gì cũng đầy tay, song tôi vẫn mãi bâng khuâng nhớ hương vị Tết quê thanh đạm thuở xưa. Từ hai bảy tháng Chạp trong xóm đã râm ran tiếng nói cười, tiếng chày, tiếng trẻ con túm tụm thả cửa chơi trò. Vào quãng giữa năm anh em tôi đã lo đào cộc tre phơi khô chất sau hồi để Tết nấu bánh chưng; rồi thường được giao nhiệm vụ mang lá dong ra giếng rửa từng ngọn thật sạch. Những năm ấy, ba tự tay gói bánh, dẫu không vuông thành sắc cạnh song ba bảo đây là tấm lòng thành dâng cúng ông bà, phải chọn nếp, làm nhân và tự gói.
Nhớ mùi hương trầm thơm dịu ngọt được vấn giấy trắng có một sọc màu đỏ. Bất cứ lúc nào, hễ hương trầm phảng phất lại ngỡ Tết đang rất gần. Mỗi lần về, ba thường nhắc trước hết là rửa ráy vào thắp hương trên bàn thờ và lúc ra đi cũng vậy. Vào những ngày cận Tết, ba chăm chút nhất ở gian thờ, với những người đã khuất với nụ cười mãn nguyện. Có lẽ trong tâm thâm ba mẹ vẫn sợ một ngày nụ cười ấy nhạt phai, sợ một hành động bất cẩn sẽ khiến họ tủi phận mà lặng lẽ ra đi một lần nữa.
Những đồ vật thờ cúng trên bàn thờ sẽ được mang xuống rửa sạch, lau chùi bóng loáng. Cặp bánh chưng đầu tiên vớt khỏi nồi, ép nước vừa khô là đặt lên bàn thờ; những món ngon nhất cũng được dâng trước khi gia đình quây quần thưởng thức. Tôi nhớ lắm ông bà nội ngoại nhưng cảm nhận về sự vắng mặt của họ vẫn còn khá mơ hồ.
Hồi nhỏ, tôi thường lui tới lùm Mây, nơi yên nghỉ của những người dân lưu lạc đến đây tá túc, mất trong thời loạn lạc chiến tranh nhưng không có người thân thờ cúng… Trước mặt lùm Mây là bãi hoang rộng, chiều nào cũng có trâu bò gặm cỏ. Không sợ trâu thất lạc hay phá phách, lũ trẻ thả chúng nơi đây là có thể thỏa chí chui vào trong lùm hái trái cây ăn được, đào củ mài hoặc ngủ say...
Vào dịp cận Tết, xóm tổ chức một mâm cúng nhỏ nơi lùm Mây, mong rằng ở phía bên kia cuộc đời họ cũng được hưởng chút hương vị Tết an lành. Công việc này được quan tâm thấu đáo, như cái lễ cúng đất chung của xóm. Lệ này có từ khi lập làng, diễn ra đều đặn hằng năm (chỉ gián đoạn vào những năm chiến tranh chống Mỹ quá ác liệt). Tuổi nhỏ không hiểu gì, đứng ngoài vòng cuộc lễ sao cứ thấy lâng lâng nghẹn ngào. Ngày đó làng gồm 4 ấp, mỗi ấp được cấp cho 5 sào ruộng, canh tác sanh lợi lo chi phí lễ; riêng làng là một mẫu hai. Lễ vật do người dân làm tập trung tại nhà Hội trưởng. Ngoài ra mỗi gia đình đều có một mâm bánh (bánh tét, bánh ít, bánh nậm…) người nghèo thì khoai sắn. Tôi thoáng nghĩ, những người oan khuất không may mắn với cõi trần chắc sẽ mừng lắm, không phải ở chút lễ mà ở tấm lòng của bao con người trong làng và họ tộc, sẽ an ủi họ hướng về miền sáng tâm linh.
Từ nghĩa cử này, tôi dường như đã “hiểu” hơn về những người khuất mặt theo cách gọi dân gian, và từ đó ít cảm thấy sợ ma mỗi lần đến lùm Mây cũng như ngang qua đình vào đêm nữa. Họ cũng như ông bà tổ tiên mình trên bàn thờ, chỉ là không may lạc bước nên u hoài vất vưởng… Lễ bắt đầu vào yết lúc 3 giờ chiều, chong đèn dầu kéo dài suốt đêm cho tới 10 giờ ngày hôm sau. Kèn trống chiêng vang trời, cờ ngũ hành chung quanh rợn rợp. Việc hành lễ hết sức long trọng giữa nghi ngút khói hương cùng lời khấn vái. Lễ tất, nhà nhà bưng mâm bánh trái về. Chủ lễ sẽ thu lại mỗi mâm dăm ba cái bánh, cùng với xôi thịt mang về tại đình dọn ra mời chức sắc vai vế trong làng hưởng lộc; còn dân của ấp nào về ấp nấy chung vui.
Chợt nghĩ, nếu một dịp Tết về quê bỗng tuyệt nhiên vắng bóng các cụ già bà lão? Tết là mùa vui, mùa của trăm hoa khoe sắc, mùa tuổi xuân tràn sức sống, mùa của sự trỗi dậy. Nhưng vắng những người già, họ đình làng bỏ ngõ; những cuộc lễ trọng sẽ phai mờ sinh khí. Những cái khoanh tay kính cẩn trước ông bà sẽ gieo vào tâm thức lũ trẻ mãi mãi cho đến khi chúng tung tăng ở cuối chân trời góc bể, hình ảnh đó vẫn là tiếng gọi quay về nguồn cội.
Nhà tôi có một cây đào trước hiên, mỗi ngày mồng trôi đi hoa rụng càng nhiều. Tôi cứ sáng sớm thức dậy lại nhìn cái màu hồng phớt phủ kín mặt đất mà ngơ ngẩn như vừa rơi một vật quý xuống giếng. Dạo khắp đầu thôn cuối xóm, tôi không dám nán lại bất cứ nhà ai, kể cả những trò chơi Tết vui nhộn ao ước từ lâu nay vẫn ngại ngần tham dự, bởi sợ những khoảnh khắc quý giá ấy trôi qua, bởi tiếc thời gian hơn những đồng bạc mừng tuổi còn thơm mùi giấy. Thời ấy, mà không, cho đến tận bây giờ, mỗi dịp Tết về, tôi vẫn nhiều đêm không ngủ, chỉ sợ sáng tỉnh giấc, trên mặt đất sẽ không còn những cánh đào au đỏ…
*Ký ức tươi nguyên những hạt nắng sót lại trên cành đào một ngày xuân vừa đến. Mùa xuân hoa đào nở rộ như một tuyệt tác của màu hồng, như đôi má thẹn thùng thiếu nữ. Nó lặng lẽ nở hoa và những mùa xuân cứ trôi đi không ai để ý. Rồi hoa rụng dày nơi khoảng trống mênh mang hồn người mỗi dịp gió xuân vờn qua những bẹ cau. Ký ức cứ hiện về như những thước phim đen trắng, duy chỉ những cánh đào cứ au au đỏ, phơn phớt hồng như ngày thiếu nữ là em rời ngõ về nhà chồng…
*Bao kỷ niệm xô tôi dạt về quá vãng. Thời gian tinh khôi nhất là những ngày cận tết, khi xóm làng trông ngóng và đón người phương xa trở về. Tiếng chày vang khuya, tiếng râm ran nói cười của mấy gia đình chung nhau một nồi bánh chưng. Tiếng bếp lửa nổ lách tách của thứ củi gộc tre phơi khô rồi tấp ở hiên sau nhà trữ từ mùa nắng. Có lẽ không tìm đâu được không gian thơ mộng nhường ấy. Nắng xuân rất mỏng, thoang thoảng, hồ như mang cả mùi hương lạ. Mưa phùn cũng bay như hoài niệm mênh mang.
*Phiên chợ quê ngày tết đã không còn những con tò he nặn bằng đất ngộ nghĩnh, không còn con sáo đất nung hồng rực thổi kêu vang đến đứa bạn xóm bên cũng nghe như một tín hiệu dễ thương khôn tả… Vị gừng thơm cay làm nhớ lắm mâm chè quyện hơi sương. Không loại thức ăn nào được chuẩn bị chu đáo như những thứ đặt lên bàn thờ trước giao thừa… Cảm giác thao thức đợi sáng mà lại sợ trôi đi chút thời gian trong ngần.
