Kể từ khi triển khai Chương trình xây dựng NTM đến nay, huyện Sa Pa mới chỉ có xã Nậm Cang hoàn thành tiêu chí môi trường và được cấp có thẩm quyền quyết định công nhận xã đạt chuẩn NTM vào năm 2014. Các xã còn lại dù đang tích cực triển khai Chương trình xây dựng NTM, nhưng vẫn đang gặp nhiều trở ngại khi thực hiện tiêu chí môi trường.
Tả Phìn là điểm sáng về xây dựng NTM ở huyện Sa Pa, kết thúc năm 2017, xã đã hoàn thành 13/19 tiêu chí. Đây là địa phương duy nhất của huyện được lựa chọn vào nhóm 8 xã của tỉnh phấn đấu về đích xây dựng NTM trong năm 2018. Tuy nhiên, chính quyền xã Tả Phìn vẫn đang bế tắc trong triển khai thực hiện tiêu chí môi trường. Nếu huyện Sa Pa không sát sao chỉ đạo ngay từ đầu năm nay, thì Tả Phìn khó hoàn thành được tiêu chí môi trường và sẽ lỡ hẹn về đích xây dựng NTM.
Cụ thể, 2 chỉ tiêu có trong tiêu chí môi trường mà địa phương này không thực hiện được từ nhiều năm nay là chỉ tiêu về nghĩa trang và bãi rác thải tập trung. Theo quy hoạch, nghĩa trang và bãi rác thải tập trung của xã được đặt tại thôn Sả Séng. Nhưng nhiều năm nay, quy hoạch đó không thể triển khai vì 60 hộ dân sống trong thôn này phản đối quyết liệt với quan niệm: Người mất ở thôn khác đem đến đây chôn cất sẽ mang điều không may mắn cho người sống trong thôn. Tương tự, rác thải từ thôn khác cũng không thể đem đến thôn chôn lấp, tiêu hủy vì đó là… mầm bệnh, gây ô nhiễm môi trường.
Ông Lý Phù Sinh, Bí thư Đảng ủy, kiêm Trưởng Ban Chỉ đạo xây dựng NTM xã Tả Phìn cho biết: “Địa hình miền núi bị chia cắt mạnh, khó khăn lắm xã mới lựa chọn, quy hoạch được nghĩa trang và bãi rác thải tập trung, nhưng đã 3 năm nay không thể triển khai vì người dân thôn Sả Séng không đồng tình. Để thực hiện tiêu chí môi trường, huyện đã cấp kinh phí và chúng tôi cũng liên tục “gõ cửa” từng nhà tuyên truyền, vận động mà người dân vẫn không cho làm. Chỉ cần hoàn thành tiêu chí môi trường, xã Tả Phìn sẽ về đích NTM trong năm 2018”.
Tìm hiểu thêm chúng tôi được biết, trong những năm qua, để đảm bảo môi trường xanh, sạch, đẹp tại khu vực trung tâm xã Tả Phìn, nhằm thu hút khách du lịch đến tham quan, xã Tả Phìn đã thuê hai nhân công với mức lương 3 triệu đồng/người/tháng thu gom rác thải sinh hoạt; sau 10 ngày lại thuê ô tô chở đến bãi rác của xã Bản Khoang (cách khoảng 20 km) để chôn lấp, tiêu hủy. Ông Sinh cho biết thêm: Hiện nay, một số hộ dân ở xã Bản Khoang đang phản đối không cho địa phương mang rác đến chôn lấp tại đây. Xã Tả Phìn trình huyện phương án điều chỉnh quy hoạch bãi rác thải tập trung của xã về khu vực thôn Tả Chải, tuy nhiên, phương án đó chưa đưa ra xin ý kiến nhân dân, nên không biết người dân thôn Tả Chải có đồng ý hay không? Riêng về chỉ tiêu nghĩa trang tập trung thì không thể điều chỉnh vì địa phương không còn quỹ đất.
Tìm hiểu một số xã khác trên địa bàn huyện Sa Pa, chúng tôi nhận thấy, bên cạnh yếu tố địa hình bị chia cắt mạnh và thói quen sinh hoạt cùng quan niệm lạc hậu trong đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số, thì điều kiện kinh tế khó khăn cũng là yếu tố khiến nhiều địa phương không thể thực hiện hiệu quả tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM.
Ví dụ như Trung Chải, hiện xã có 735 hộ dân thì đến 467 hộ (bằng 64,76%) thuộc diện hộ nghèo. Sau 7 năm triển khai Chương trình xây dựng NTM, toàn xã mới có 447/735 hộ làm nhà tiêu hợp vệ sinh, bằng 60,8%. Ông Chảo Pết Lẩy, Phó Chủ tịch UBND xã Trung Chải cho biết: “Qua tuyên truyền, vận động, hầu hết các hộ dân trên địa bàn xã đều muốn làm nhà vệ sinh để bảo vệ môi trường sống và giữ gìn sức khỏe, nhưng vì điều kiện kinh tế còn thiếu thốn, không phải hộ nào cũng có thể bỏ ra vài triệu đồng mua vật liệu làm công trình nhà vệ sinh. Thậm chí, có những hộ dân trước đây được Nhà nước hỗ trợ tiền làm nhà vệ sinh thì nay cũng không được sử dụng vì…không quen hoặc không có tiền mua giấy vệ sinh. Do vậy, xã Trung Chải xác định để thực hiện hiệu quả tiêu chí môi trường, trước tiên, địa phương tập trung thực hiện tốt tiêu chí thu nhập”.
Ông Nguyễn Tiến Thành, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Sa Pa cho biết: Địa bàn vùng nông thôn của huyện Sa Pa hiện có 9.500 hộ dân, với hơn 54.000 nhân khẩu, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 90%. Do tập quán sinh hoạt lạc hậu và địa hình bị chia cắt mạnh, việc triển khai tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, xác định việc thực hiện tiêu chí này là để bảo vệ, nâng cao chất lượng môi trường sinh thái ở khu vực nông thôn và bảo vệ sức khỏe người dân, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện hằng năm đều xây dựng kế hoạch để triển khai; trong đó, giao chỉ tiêu cụ thể cho từng xã và thường xuyên kiểm tra, đôn đốc.
Nhờ đó, đến nay, toàn huyện có 81% hộ dân ở nông thôn làm nhà tiêu hợp vệ sinh, 90,4% hộ chăn nuôi làm chuồng trại nuôi nhốt gia súc, 76% hộ được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh… Để tháo gỡ những vướng mắc nhằm triển khai tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM đạt kết quả cao hơn, bên cạnh việc tiếp tục giao chỉ tiêu cụ thể về cho các xã trên địa bàn ngay từ đầu năm (như các năm trước), thì hiện nay, huyện Sa Pa đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng phòng, ban và các hội, đoàn của huyện thực hiện nhiệm vụ công tác hỗ trợ, giám sát, đôn đốc cơ sở triển khai các chỉ tiêu có trong tiêu chí môi trường. Ví như, hội phụ nữ và đoàn thanh niên đảm nhiệm việc hỗ trợ, đôn đốc các xã thực hiện chỉ tiêu vệ sinh đường làng, ngõ xóm, nhà sạch vườn đẹp; hội nông dân đảm nhiệm chỉ tiêu về chồng trại chăn nuôi; Mặt trận tổ quốc và y tế đảm nhận về chỉ tiêu nhà vệ sinh và an toàn thực phẩm.
Không phủ nhận sự nỗ lực của cấp ủy đảng, chính quyền huyện Sa Pa trong việc triển khai tiêu chí môi trường, tuy nhiên, các chỉ tiêu quan trọng như nghĩa trang tập trung, bãi rác thải tập trung… ở hầu hết các địa phương chưa thực hiện được. Mong rằng thời gian tới, các cấp, các ngành và người dân huyện Sa Pa cần vào cuộc quyết liệt hơn để môi trường nông thôn ngày càng xanh, sạch, đẹp - xứng tầm với địa bàn có Khu du lịch quốc gia của cả nước.
