Nhìn từ lũ lụt lịch sử 2020: Cần nhiều kịch bản linh hoạt để ứng phó!

Xoay quanh vấn đề này, phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS Trần Tân Văn - Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản (Bộ TN&MT) để tìm một giải pháp căn cơ.

PV: Tại Quảng Nam, những ngày qua liên tiếp xảy ra 3 vụ sạt lở đất, khiến hàng chục người mất tích. Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về diễn biến phức tạp của hình thái thời tiết nguy hiểm này?

PGS.TS Trần Tân Văn: Hình thái thời tiết này rất phức tạp và nguy hiểm, đã và đang kéo dài cả tháng qua và có lẽ vẫn còn tiếp tục trong thời gian tới. Có thể sau này, chúng ta sẽ nhớ về năm 2020 như là một năm đại hạn lịch sử cả về thiên tai, dịch bệnh và những thiệt hại to lớn cả về người và cơ sở vật chất.

PGS.TS Trần Tân Văn - Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản

PV: Sạt lở đất đã xảy ra tại Thừa Thiên Huế, Quảng Trị và nay là Quảng Nam, theo ông, đâu là nguyên nhân gây ra sạt lở tại các tỉnh miền Trung này?

PGS.TS Trần Tân Văn: Nguyên nhân gây sạt lở chính là do mưa bão kỷ lục cường độ cao, kéo dài liên tục gần như cả tháng qua ở khu vực Miền Trung. Kết quả làm đất đá bị bão hòa, sũng nước, vừa làm tăng các lực gây trượt, vừa làm giảm các lực kháng trượt, thúc đẩy nhanh quá trình trượt lở. Theo nghiên cứu, chỉ cần mưa với cường độ khoảng 100 mm/ngày hoặc nhỏ hơn nhưng kéo dài liên tục hàng chục ngày là đã đủ để khiến cho đất đá bị bão hòa nước. Trong khi đó, khu vực miền Trung vừa qua mưa vừa lớn lại vừa kéo dài.

Bên cạnh đó, một nguyên nhân khác là do khu vực miền núi các tỉnh Trung Bộ còn có nhiều yếu tố bất lợi khác về địa hình (đồi núi cao, phân cắt mạnh và sâu, tạo ra các sườn có độ dốc lớn), địa chất (nhiều loại đất đá cổ, bị dập vỡ nứt nẻ mạnh, tạo lớp vỏ phong hóa dầy, giầu vật chất sét), thảm phủ thực vật bị suy giảm nhiều. Các hoạt động nhân sinh (xây dựng đường xá, thủy điện, cơ sở hạ tầng, các công trình dân sinh khác...), cả quy hoạch lẫn tự phát, trong nhiều trường hợp tạo taluy, làm mất chân sườn dốc, làm mất ổn định sườn dốc..., cũng đóng vai trò ngày càng lớn trong việc gây ra trượt lở hoặc làm trầm trọng thêm các thiệt hại.

Hiện trường vụ sạt lở ở xã Phước Lộc, huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam. Ảnh: TTXVN

PV: Thưa ông, với những nguyên nhân như trên, để giảm thiệt hại ở mức thấp nhất về người và tài sản ở những khu vực có địa hình xung yếu, ngoài cảnh báo sớm và chính xác, khi xây dựng các kịch bản ứng phó cần cân nhắc tới những vấn đề gì?

PGS.TS Trần Tân Văn: Đề án Chính phủ “Điều tra, đánh giá hiện trạng và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở các vùng miền núi Việt Nam” đã được triển khai thực hiện từ năm 2012. Đến nay, đã xây dựng được bản đồ hiện trạng trượt lở đất đá tỷ lệ 1:50.000 cho 25/37 tỉnh miền núi; bản đồ phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất đá tỷ lệ 1:50.000 cho 15/37 tỉnh miền núi. Ngoài ra, Đề án còn triển khai điều tra hiện trạng, phân vùng cảnh báo ở tỷ lệ 1:10.000 cho 64/200 xã trọng điểm. Theo Kế hoạch, trong thời gian tới, Đề án sẽ xây dựng bản đồ đánh giá độ nguy hiểm trượt lở đất đá và tiến hành quan trắc, dự báo thí điểm một số vị trí trượt lở quan trọng.

Kết quả điều tra hiện trạng, phân vùng cảnh báo trượt lở ở các tỉnh miền Trung, các nhà khoa học cho biết, các địa phương có nguy cao gồm: Hà Tĩnh có thôn 1, xã Xuân Lam, huyện Nghi Xuân; thôn Hương Giang, xã Lộc Yên; thôn Tân Hội, xã Hương Trạch, huyện Hương Khê; các xã Sơn Hồng, Sơn Tây, Sơn Trà, huyện Hương Sơn; Phúc Đồng, Hương Thủy, Hương Đô, Phương Điền, Hương Trà, Hương Liên của huyện Hương Khê. Quảng Bình là xã Kim Thủy, huyện Lệ Thủy; khu vực dọc Quốc lộ 12A, xã Dân Hóa, huyện Minh Hóa; khu vực Bản Si, xã Trọng Hóa, huyện Minh Hóa. Quảng Trị là các xã thuộc các huyện Hướng Hóa và Đăk Rông. Thừa Thiên - Huế là các xã thuộc các huyện A Lưới và Phong Điền. Quảng Nam là các xã thuộc các huyện Bắc Trà My, Nam Trà My, Tiên Phước, Phước Sơn, thuộc loại có nguy cơ rất cao, và các xã thuộc các huyện Tây Giang, Đông Giang và Nam Giang...

Chúng ta cần xây dựng các kịch bản ứng phó cả khẩn cấp, ngắn hạn và dài hạn, vĩ mô; có kế hoạch diễn tập sơ tán, di dời, cứu hộ, cứu nạn, xác định trước một số vị trí an toàn, nguy cơ trượt lở thấp. Khi xây dựng kịch bản ứng phó dài hạn, cần điều chỉnh lại các quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của vùng.

Hơn nữa, trong ứng phó với trượt lở đất đá, phương châm chủ đạo là phòng tránh, không để xảy ra thiệt hại. Ngoài ra, cũng nên theo dõi chặt chẽ diễn biến thời tiết vì các dự báo về mưa bão cơ bản cũng chính là các cảnh báo về trượt lở, lũ quét.

PV: Xin trân trọng cám ơn ông!