Người thiết kế Lễ đài Độc lập tại Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945

Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh là một trong những học trò cuối cùng của Trường Mỹ thuật Đông Dương. Năm 1938, với tài năng của mình, ông đã thi đỗ vào cả 2 khoa Mỹ thuật và Kiến trúc của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Ngay từ năm thứ 3, ông đã thiết kế một số công trình, đa phần là những ngôi nhà tư nhân và những biệt thự: Ngôi nhà 84 Nguyễn Du, biệt thự ở phố Cao Đạt - Hà Nội, những ngôi nhà ở Nam Định, Đình Bảng - Bắc Ninh... Những công trình do ông thiết kế, đến ngày nay vẫn còn giá trị nghệ thuật.

Năm 1943, sau khi tốt nghiệp, trở thành kiến trúc sư, ông chính thức tham gia Việt Minh và được bầu làm Ủy viên Ban Chấp hành Hội Văn hóa cứu quốc. Cách mạng Tháng Tám nổ ra, KTS Ngô Huy Quỳnh được Ðảng cử tham gia lập chính quyền Cách mạng tại thành phố Nam Ðịnh.

Ngày 1/9/1945, KTS Ngô Huy Quỳnh được cấp trên giao trọng trách thiết kế và tham gia dựng một Lễ đài ở vườn hoa Ba Đình, có thể giản dị nhưng phải trang nghiêm. Sau những phút giây tính toán rất nhanh, KTS Ngô Huy Quỳnh đã chọn phương án dựng lễ đài bằng gỗ theo cách đóng đinh (vì thời gian gấp) và bọc lụa xung quanh trên vàng dưới đỏ để tạo dáng mỹ thuật, vừa nhanh vừa dễ làm. Nơi dựng lễ đài là bồn cỏ tròn ở giữa vườn hoa Ba Đình. Công trình được thiết kế có màu vàng nhạt, vòng hai tay ôm lấy phía sau lễ đài màu đỏ.

GS. KTS Ngô Huy Quỳnh (1920-2003)

Cùng tài năng và sự nỗ lực, ông và các cộng sự hoàn thành công trình nổi tiếng này chỉ trong một ngày đêm (công trình hoàn thành trước rạng đông ngày 2/9/1945). Màu đỏ, vàng của lễ đài với hai bình hương hai bên, cùng màu của cờ đỏ sao vàng trên cột cờ lễ đài, tất cả cùng nổi lên rực rỡ và sống động.

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ lâm thời đã đứng trên Lễ đài ra mắt quốc dân đồng bào. Người trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Ðộc lập bất hủ, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Tháng 10 năm đó, KTS Ngô Huy Quỳnh vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản Đông Dương, khi mới 25 tuổi.

Năm 1947, KTS Ngô Huy Quỳnh cùng các KTS Nguyễn Cao Luyện, Trần Hữu Tiềm, Hoàng Như Tiếp sáng lập Ðoàn Kiến trúc sư Việt Nam, tiền thân của Hội Kiến trúc sư Việt Nam ngày nay.

Năm 1951, KTS Ngô Huy Quỳnh là một trong những cán bộ đầu tiên được Ðảng và Bác Hồ gửi sang Liên Xô tiếp tục học tập. Năm 1955, trở về nước, ông làm việc tại Bộ Kiến trúc (tiền thân của Bộ Xây dựng ngày nay) và trực tiếp chủ trì lập Đồ án Quy hoạch Thủ đô Hà Nội với sự giúp đỡ của chuyên gia Liên Xô. Tiểu khu nhà ở Kim Liên, điểm dân cư mới - do ông thiết kế, lần đầu được xây dựng tại Thủ đô, có thể coi là mốc khởi đầu trong lĩnh vực thiết kết và xây dựng nhà ở của ngành Xây dựng Việt Nam.

Đến năm 1956, khi Trường Đại học Bách Khoa được thành lập, KTS Ngô Huy Quỳnh là một trong những người thành lập ra lớp kiến trúc đầu tiên của Việt Nam và ông cũng chính là Chủ nhiệm đầu tiên của lớp kiến trúc ấy.

Năm 1961, ông được cử làm Trưởng đoàn chuyên gia Việt Nam sang giúp Chính phủ Lào thiết kế, quy hoạch và chỉ đạo xây dựng thành phố Khang Khay ở cánh đồng Chum. Sau đó, ông về nước tiếp tục đảm nhiệm những chức vụ quan trọng của ngành cho đến khi về hưu như: Ủy viên Ủy ban Kiến thiết cơ bản Nhà nước, Vụ trưởng Quy hoạch đô thị - nông thôn, Cố vấn Chủ nhiệm Ủy ban Xây dựng cơ bản Nhà nước. Ông còn là Ủy viên thường vụ, Bí thư Ðảng đoàn Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Kiến trúc và tham gia giảng dạy tại các trường Ðại học Kiến trúc, Ðại học Xây dựng. Ông đã tham gia chỉ đạo thiết kế nhiều công trình lớn tiêu biểu như Quy hoạch Khu trung tâm Hà Nội. Trụ sở Quốc hội và đi sâu nghiên cứu lý luận kiến trúc. Năm 1984, ông được Nhà nước phong hàm Giáo sư.

Là người có kiến thức sâu rộng, ông đã viết hàng trăm bài báo, bài nghiên cứu bàn về tính dân tộc trong kiến trúc, về thiết kế và quản lý đô thị nông thôn. Nhiều cuốn sách của ông đã ra đời làm giàu thêm tủ sách lý luận kiến trúc Việt Nam. Ðặc biệt, bộ sách "Lịch sử Kiến trúc Việt Nam " mà ông rất tâm huyết đã được giới khoa học xã hội và kiến trúc đánh giá cao, là cuốn sách gối đầu giường của sinh viên các trường kiến trúc. Với bộ sách này, GS.KTS Ngô Huy Quỳnh đã vinh dự được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Cuộc đời hoạt động của GS.KTS Ngô Huy Quỳnh thật phong phú trên nhiều lĩnh vực. Trong con người ông, không thể tách bạch đâu là nhà báo, nhà giáo, nhà nghiên cứu lý luận, nhà hoạt động xã hội, nhà quản lý. GS. KTS Ngô Huy Quỳnh qua đời tháng 6/2003. Cuộc đời ông đã giành 60 năm cống hiến cho sự nghiệp Cách mạng của Đảng, cho nền kiến trúc Việt Nam. Chính những đóng góp lớn tích cực đó, KTS Ngô Huy Quỳnh đã vinh dự đón nhận Huân chương Ðộc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hạng Nhất, Huân chương Hữu nghị của Nhà nước Lào... Tài năng, phẩm chất trong con người GS. KTS Ngô Huy Quỳnh đã tạo nên một nhân cách, một tấm gương cho không chỉ các kiến trúc sư Việt Nam mà cho cả thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay và mai sau.

Việt Đức (tổng hợp)