Năm “nhà” rẽ sóng Trường Sa

“Toàn tàu chuẩn bị vào đảo! Nhà báo, văn nghệ sĩ đi chuyến xuồng đầu tiên!” Tiếng loa lại vang lên đồng vọng và họ lại là những người khoác nhanh máy móc, túi xách, áo phao lao ra boong trước khi những chiếc xuồng vừa được cần cẩu hạ chạm mặt nước. Nhưng khi từ đảo trở lại tàu, họ lại là những người cuối cùng rời đảo với bao bịn rịn, quyến luyến. Lẽ ra phải thăm nhiều chỗ hơn thế nữa, lẽ ra phải phỏng vấn thêm chiến sĩ này, lẽ ra phải chụp hình, quay phim thêm chỗ kia; chưa kịp ôm hôn người chiến sĩ trẻ ấy, chưa kịp xin số điện thoại vị sĩ quan kia… Thời gian trong những chuyến thăm đảo luôn thiếu! Cảm giác rời đảo luôn là sự nuối tiếc khôn nguôi!

Trong khi mọi người nghỉ ngơi, nhà báo, văn nghệ sĩ làm việc. Mọi người làm việc, thăm hỏi nhau, nhà báo, văn nghệ sĩ cũng làm việc. Vậy nên tôi thích dùng chữ “rẽ sóng” trong tiêu đề bài viết này để thể hiện đặc thù tiên phong luôn lao lên trước, luôn bọc phía sau trong chuyến đi Trường Sa của các nhà báo, văn nghệ sĩ là vậy.

Thương lắm Trường Sa!

Cây bàng vuông ngủ đông mùa hạ

Bởi sóng táp ầm ào cháy hết lá mùa thu

Trường Sa gió, Trường Sa sóng, Trường Sa xa mù…

Sau khi ghé thăm đảo Song Tử Tây trở về chiếc hạm 571, tôi đã viết nhanh vào sổ một tứ thơ vừa “dậy sóng” trong tim và đã đọc cho các bạn mình nghe. Đó là hai căn phòng D1, D8 thân thương của tôi gồm những nhà báo, văn nghệ sĩ từ các miền của đất nước tụ hội trên chuyến công tác Trường Sa do đại tá Đỗ Minh - Phó Tư lệnh Vùng 4 Hải quân làm trưởng đoàn này.

Mới đây thôi, vào bữa trưa ngày 12 tháng 5, chúng tôi lần đầu cùng ngồi vào bàn ăn tại khu quân sự 858 còn là những con người xa lạ, vậy mà khi chiếc hạm kéo ba hồi còi vang lộng rời cảng Cam Ranh, chúng tôi đã như người nhà của nhau. Cái tình của những người làm công việc truyền thông, nghệ thuật đến với nhau nhanh lắm, bởi thật ra đã đọc, đã nghe về nhau nhiều rồi, “văn kỳ thanh bất kiến kỳ hình” là vậy.

Chuyến tàu HQ - 571 đưa chúng tôi vượt hơn 300 hải lý từ quân cảng Cam Ranh đến đảo đầu tiên là đảo Song Tử Tây (11°25’55”B114°18’0”Đ). Sở dĩ tôi có cảm xúc dâng trào, nghẹn ngào viết những dòng thơ trên là do sau khi nghe một chiến sĩ kể lại cơn bão Rai kinh hoàng ngày 18/12/2021 đổ bộ vào Song Tử Tây. Cơn bão đã giật tốc hầu hết mái ngói, hỏng nhiều tấm pin năng lượng mặt trời, gần như tất cả cây cối trên đảo bị bật gốc và gãy đổ; 2 trạm đo gió thủ công và trạm đo gió tự động đều lần lượt bị hỏng. Đây cũng là lần đầu tôi tận mắt chứng kiến và hiểu “táp” là những con sóng dựng cao bị gió cuồng hất mạnh vào sâu trong bờ. Táp là nguyên nhân làm cho những cây bàng vuông còn lại trên đảo đồng loạt rụng lá “ngủ đông” giữa mùa hạ.

Rạng sáng ngày 16/5/2024, chúng tôi vào đến đảo Sinh Tồn Đông, (tôi còn nhớ đây là đảo do Tư lệnh quân chủng Hải quân Giáp Văn Cương đề nghị đổi tên Grierson thành đảo Sinh Tồn Đông). Cảm giác thương thuộc trong tôi từ lâu phần vì trong giới văn chương không ai là không biết đến bài thơ “Đợi mưa ở đảo Sinh Tồn” của nhà thơ Trần Đăng Khoa. Tôi bước lên đảo mà đầu óc cứ ám ảnh những đám mây ảo ảnh để những người lính luôn có niềm vui chờ đợi cơn mưa đổ xuống, vậy đó mà miệng tôi chợt thì thầm: “

“…Bữa tiệc linh đình bày toàn nước ngọt

Ôi ước gì được thấy mưa rơi ...

… Ôi đảo Sinh Tồn, hòn đảo thân yêu

Dẫu chẳng có mưa, chúng tôi vẫn sinh tồn trên mặt đảo

Đảo vẫn sinh tồn trên đại dương gió bão…”

Bạn tôi, Lê Quang Hải, người được bọn tôi gọi thân thương là Hải Cối, phần vì anh là phóng viên Đài Tiếng Nói Việt Nam (VOV), bao giờ cũng vậy, anh ào xuống đảo đầu tiên với chiếc máy quay phim Sony PMW 320 nặng trịch và “rất cối” trên vai. Trong khi đợi chuyến xuồng thứ hai ở cầu tàu, anh đến gần tôi vừa đưa tay quệt mồ hôi vừa tâm sự: “Quả máy này quá nặng nhưng chất, trong chuyến đi như này, chỉ có nó mới xứng đáng ghi lại những hình ảnh “để đời”. Quyết tâm mang nó đi Trường Sa là quyết “hiến” hết sức mình. Mồ hôi là chuyện nhỏ!...” Tôi hiểu không riêng gì bạn tôi, tất cả mọi người trong đoàn công tác mang tình cảm đất liền tới vùng lãnh hải thiêng liêng của tổ quốc đều dốc hết sức, dành trọn tình cảm yêu thương cho từng chiến sĩ, từng bông hoa phong ba, từng cánh hải âu và cả những con sóng của vùng phên giậu tiền tiêu này. Thực bụng tôi nghĩ không có tình cảm đất nước trong tim chắc bạn tôi không thể nào mang nổi chiếc camera “nồi đồng cối đá” ấy mà phăm phăm như thế chứ đừng nói là làm việc, là chọn góc quay, là ào theo sự kiện ý nghĩa, là đoán đầu mọi hoạt động của đoàn công tác, là bấm máy thật nhạy sao cho kịp ghi được cả nụ cười hạnh phúc lẫn những giọt nước mắt nghẹn ngào, kịp zoom hình những khóe mắt rưng rưng đến những đôi vai khẽ rung giật cố kiềm cơn xúc động. Ngay lúc ấy cả đội truyền thông, nghệ sĩ đã lần lượt đặt chân lên cầu tàu, đó là Phó Tổng biên tập Thời báo Ngân hàng, phóng viên các báo Tiền Phong, Dân Trí, biên tập viên Văn nghệ Quân đội, biên tập viên VOV, các nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam, thành phố Hồ Chí Minh, đại diện các hãng truyền thông trong và ngoài nước… Và thoáng cái, tất cả lại tỏa đi các ngã đường trên đảo, tất cả đều đến với đảo bằng những cảm xúc dồn nén nên bước chân thoăn thoắt nhanh nhẹn lắm.

Đảo Sinh Tồn Đông nằm trong cụm Sinh Tồn, gồm cả Cô Lin và Len Đao, là một trong các điểm nhấn quan trọng của đoàn công tác lần này.

Trung úy Đoàn Văn Lương, sinh năm 1999, quê Thanh Hóa ngồi cạnh tôi trong chương trình văn nghệ giao lưu. Khi các bạn nghệ sĩ đang choàng vai các chiến sĩ hát vang: “Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta, mà cần hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc hôm nay!” Lương vừa vỗ tay vừa hát theo, rồi anh quay sang tôi khe khẽ tâm sự: “Em nhớ nhà lắm nhưng vì nhiệm vụ phải cố gắng vượt qua nhà văn à! Lính bọn em ý chí, kỷ luật thép mà!”.

Nhân chuyện nhớ nhà, một cán bộ ở đảo đã bắt chuyện rất thiệt thà khi tôi hỏi đường đến trường tặng số sách văn học mình mang theo. Ông cố gắng diễn tả cho tôi hiểu về “hội chứng Trường Sa” thường có ở thời gian trước kia, là điều ít ai dám nói tới vì sợ ảnh hưởng tinh thần lính đảo. Đó là những buổi chiều nhớ, trời yên biển lặng, người bị hội chứng này thường là lính trẻ, cứ lững thững đi mãi, mắt nhìn chăm chăm ra biển,…

Một số nghệ sĩ đi cùng tôi nghe chuyện thì òa khóc, nhào vào các gốc phong ba úp mặt mà khóc, không cầm lại được. Nước mắt ở Trường Sa cũng nhiều cung bậc lắm! Giờ, mọi chuyện đã tốt hơn nhiều, phương tiện giải trí, nối kết được cải thiện, hội chứng này đã biến mất.

Đêm Trường Sa nghe điệu Luyện Năm Cung

Trưa ngày 16/5/2024, tiếng loa trên chuyến hạm lại vang lên đồng vọng nhưng lần này không ai phải cập rập, lật đật nữa, là thông báo vui về trận chung kết cờ tướng của nhà báo Nguyễn Hoàng Nam (báo Tiền Phong) gặp đương kim vô địch ngành Ngân hàng Nguyễn Hồng Phương. Đây là một trong nhiều sinh hoạt văn hóa, văn nghệ trên tàu của đoàn công tác số 20. Các nhà báo, văn nghệ sĩ được xếp chung vào tổ 6 - nhà báo, văn nghệ sĩ, là một trong 6 tổ của gần 300 thành viên trên tàu chia đều ra; các đội kia là đội “Quốc hội”, đội “Ngân hàng”, đội “Sao vàng đất Việt”…

Tưởng là nhà báo, văn nghệ sĩ chỉ biết tất bật với chuyên môn nhưng thật ra tổ 6 chơi gì cũng giỏi. Cứ nhìn đôi tay vàng thoăn thoắt của đại úy, biên tập viên Văn nghệ Quân đội Hoàng Thu Oanh khi cô ấy thi gấp hạc giấy không ai có thể hình dung cô vừa lao đi lao về như con thoi, viết viết chụp chụp để có những bài báo cảm động trên trang tạp chí “to đùng” mang tên Văn nghệ Quân đội. Ngoài ra tổ 6 còn nhận cả những nhiệm vụ quan trọng trong đoàn là viết, đọc bài hàng ngày cho chương trình phát thanh của tàu hạm HQ - 571; riêng hai nghệ sĩ nhiếp ảnh Đỗ Tuấn Hùng và Trương Quốc Trung còn đảm nhiệm chụp hình in kỷ yếu cho cả đoàn, hai nghệ sĩ này dường như lúc nào lưng áo cũng ướt nhoẹt mồ hôi.

Khi tàu đến vùng biển đảo Cô Lin - Len Đao - Gạc Ma toàn tàu lên boong tham dự lễ tưởng niệm cán bộ chiến sĩ hy sinh vì sự nghiệp bảo vệ chủ quyền biển, đảo của tổ quốc. Đoàn nhà báo, văn nghệ sĩ được hỗ trợ một chiếc xuồng riêng để tác nghiệp nên tất cả đã có mặt ở các vị trí quan trọng từ sớm.

Trong lịch sử ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, biển đảo luôn có vị trí chiến lược quan trọng, là một phần lãnh thổ thiêng liêng của tổ quốc. Theo suốt chiều dài lịch sử, các thế hệ người Việt Nam chúng ta đã phải đổi bằng bao mồ hôi, nước mắt và cả bằng xương máu để xác lập, quản lý, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo quốc gia trên Biển Đông, trong đó có chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa trước mưu đồ thôn tính…

Từ trong cuộc chiến đấu anh dũng bảo vệ chủ quyền biển đảo đã xuất hiện nhiều tấm gương sáng ngời chủ nghĩa anh hùng Cách mạng như cán bộ chiến sĩ tàu HQ - 505, HQ - 604, HQ - 605 thuộc Lữ đoàn 125, cán bộ chiến sĩ Lữ đoàn 146, trung đoàn công binh 83 - Hải quân, anh hùng liệt sĩ trung tá Trần Đức Thông - Phó Lữ đoàn trưởng Lữ đoàn 146, anh hùng liệt sĩ Vũ Phi Trừ - Thuyền trưởng tàu HQ 604… Anh hùng liệt sĩ thiếu úy Trần Văn Phương - Phó Chỉ huy trưởng đảo Gạc Ma trước sự tấn công của kẻ thù anh vẫn bình tĩnh chỉ huy bộ đội bảo vệ tàu, giữ vững lá cờ tổ quốc trên đảo. Trước lúc hy sinh, anh đã hiên ngang quấn lá cờ tổ quốc quanh thân mình, động viên đồng đội và hô lớn: Thà hy sinh chứ không chịu mất đảo! Hãy để cho máu của mình tô thắm lá cờ tổ quốc và truyền thống vinh quang của quân chủng Hải quân!

Cờ Tổ quốc vươn mình trong lửa đạn

Phút cuối cùng đảo đá hóa biên cương…”

Lời thơ chưa dứt nhiều đôi mắt đã đỏ hoe, nhiều đôi vai đã rung lên. Bên cạnh tôi, biên tập viên VOV Nguyễn Anh Vũ - Trưởng Phòng Truyền thông công nghệ - nội dung số QNA Lê Ngọc Trâm, bác sĩ chuyên khoa 2 Nguyễn Công Hiếu, nhạc sĩ Duy Anh cùng lúc đưa tay lau nước mắt. Và hàng mấy trăm người trong sắc áo cờ đỏ sao vàng trên boong đều không cầm được nước mắt. Đó là những giọt nước mắt thương tiếc, nước mắt cảm phục tự hào, nước mắt của lòng căm phẫn…

Đảo Trường Sa Lớn cách Cam Ranh 470km, cách Vũng Tàu 500km, phải vượt qua hải trình khá dài chúng tôi mới đến được nơi này. 4 giờ 30 phút sáng mà dường như tất cả đã có mặt đầy đủ trên boong tàu để chờ đợi ngắm nhìn “con tàu lớn của chúng ta” - đảo Trường Sa. Phía đông, những đám mây dần nhuốm hồng, một nghệ sĩ đã tì người vào thanh sắt lan can trên tàu bắt đầu kéo violon, tiếng nhạc du dương tỏa ra trên làn nước lặng lờ. Tôi, bác sĩ Hiếu và phóng viên báo Dân Trí - Ngọc Tân đang khe khẽ bàn về những chuyến trực thăng ra đảo cấp cứu ngư dân thì dừng lại, im phắt. Tất cả lặng yên trong tiếng nhạc, hình dáng một con tàu khổng lồ lớn dần, lớn dần, đảo Trường Sa thân yêu hiện ra trước ánh mắt háo hức chờ đợi của chúng tôi.

Trong đội 6 - nhà báo, văn nghệ sĩ của chúng tôi có đội quân 12 nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Việt Nam, họ lúc nào cũng tất bật. Và ngay lúc này, họ cũng đã chuẩn bị mọi thứ cho cuộc biểu diễn giao lưu quan trọng đêm nay tại đảo Trường Sa Lớn và cả trên nhà giàn DK1 - 16, Phúc Tần sắp đến. Đó là những nghệ sĩ tài năng: Tiến sĩ - Nghệ sĩ Nhân dân, đạo diễn Lê Tấn Cường, nghệ sĩ ưu tú Vũ Bá Dũng, nghệ sĩ ưu tú Trần Tuấn Tài, cùng các nghệ sĩ Hằng Nga, Thục Hiền, Trần Thị Ngát, Trần Thị Trang, Vũ Thị Ngoan, Thanh Bình, Đình Tuyến…

Nghệ sĩ Lê Tấn Cường - Trưởng đoàn cho biết: “Được đến biểu diễn giao lưu với các chiến sĩ Trường Sa, được mang tinh hoa truyền thống chèo, lời ru của mẹ, tiếng thơ của cha đến hải đảo xa xôi đó là khao khát lâu nay của chúng tôi”.

Ngày 18/05/2024, đoàn công tác số 20 đặt chân lên đảo Đá Tây C. Tôi hỏi điều gì khiến cả đoàn chèo có vẻ xôn xao vậy? Tiến sĩ Lê Tuấn Cường cho biết cả đoàn đang tập bài mới do chính anh viết ngay trên chuyến tàu HQ - 571 này cho kịp mừng Sinh nhật Bác, đó là bài “Nơi Trường Sa nhớ Bác”, viết theo điệu Luyện Năm Cung.

Và quả thật đêm 19/5 ấy là đêm lan tỏa sự ấm áp. Sau khi hát phục vụ các chàng lính hải quân “mấy chục năm chưa nghe chèo”, cả đội chèo của Nhà hát chèo Việt Nam đã có mặt trên boong từ sớm. Làn điệu chèo Luyện Năm Cung vang lên da diết, rộn ràng quá! Những ánh mắt lúng liếng. Những tà áo tứ thân mớ ba mớ bảy tha thướt. Những lời hát như rót mật ngọt ngào. Tất cả đoàn công tác đã lần lượt tràn lên boong, tay trong tay tạo thành hai ba vòng tròn thương thiết nối nhau. Những đêm văn nghệ trên tàu bao giờ cũng mang lại những hứng khởi đặc biệt cho đội nhà báo, văn nghệ sĩ chúng tôi và dường như đó là mảnh ghép cuối cho đủ đầy ý nghĩa trong chuyến “rẽ sóng” đến Trường Sa lần này.