Hiện đại hóa ngành Khí tượng thủy văn - nhìn từ công tác dự báo: Lắng nghe thông điệp từ hạt mưa

PV: Ngày Khí tượng thế giới năm nay có chủ đề “Khí hậu và nước”, ông cho biết ý nghĩa của chủ đề này?

TS. Hoàng Đức Cường:

Ngày 22/3 và ngày 23/3 hàng năm là Ngày Nước thế giới và Ngày Khí tượng thế giới. Năm nay, Ngày Nước thế giới có chủ đề “Nước và biến đổi khí hậu” và Ngày Khí tượng thế giới có chủ đề chính là “Khí hậu và nước”. Như vậy, chúng ta có thể thấy “nước - khí hậu - biến đổi khí hậu” là những thách thức lớn toàn cầu trong giai đoạn hiện nay, ba nhân tố này có mối liên hệ mật thiết mà chúng ta cần phải quản lý, theo dõi, giám sát thống nhất và kết nối mới có thể giải quyết được những thách thức liên quan đến Khí hậu và Nguồn nước đang đem lại cho thế giới.

Khẩu hiệu chính của Ngày Khí tượng thế giới năm nay là “Đong đếm từng hạt mưa - Chắt chiu từng giọt nước” thể hiện rõ vấn đề quan tâm, định hướng và những hành động thiết thực của WMO hưởng ứng chủ đề “Khí hậu và nước”.

TS. Hoàng Đức Cường - Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn (Bộ TN&MT)

“Đong đếm từng hạt mưa” tức là chúng ta muốn có được thông tin dữ liệu chúng ta phải kiểm đếm, đo đạc, quan trắc ở quy mô toàn cầu và quốc gia. Với những dữ liệu thu được tập hợp thành cơ sở dữ liệu, cơ sở dữ liệu về nước để sử dụng chung cho quy mô toàn cầu. Vì vậy, chúng ta phải đong đếm từng hạt mưa ở quy mô toàn cầu.

“Chắt chiu từng giọt nước” và phòng chống các tác hại do nước gây ra, với khẩu hiệu như vậy chúng ta cần thiết phải chủ động trước những tác hại để mọi người không bị bất ngờ trước những cơn lũ lụt, thông tin về hạn hán cần phải được biết trước... Cơ sở dữ liệu nguồn nước được sử dụng chung trong quy mô toàn cầu phục vụ cho mục tiêu an ninh lương thực, an ninh nguồn nước.

PV: Như vậy, vai trò của cơ sở dữ liệu khí tượng thủy văn để cung cấp cho việc quản lý nguồn nước vô cùng quan trọng. Hiện nay, công tác này được Tổng cục Khí tượng thủy văn thực hiện như thế nào, thưa ông?

TS. Hoàng Đức Cường:

Tổng cục Khí tượng thủy văn có một hệ thống quan trắc ở quy mô quốc gia với các trạm đo khí tượng thủy văn, hải văn ở khắp các vùng miền từ vùng hải đảo xa xôi đến các vùng biên giới, vùng sâu, vùng xa. Hiện nay, chúng ta có khoảng 1.500 trạm khí tượng thủy văn, hải văn khác nhau từ thủ công đến đo tự động; kèm theo đó là các radar thời tiết khá hiện đại (10 radar ở các khu vực khác nhau) cũng như là hệ thống định vị sét ở quy mô định vị sét toàn cầu.

Với hệ thống quan trắc như vậy, chúng ta đang có được mạng lưới số liệu từng giờ, từng phút về hiện trạng khí tượng thủy văn và hải văn ở quy mô toàn quốc. Các số liệu này thường xuyên được truyền về Trung tâm và tạo thành một cơ sở dữ liệu tập trung, thông suốt trong toàn ngành khí tượng thủy văn. Hệ thống cơ sở dữ liệu này có khả năng kết nối toàn cầu để thu nhận các loại dữ liệu vệ tinh; đồng thời, chia sẻ ngược lại với các nước trong khu vực cũng như trên thế giới.

PV: Để có những bản tin cảnh báo kịp thời cho người dân, những người “đếm gió, đo mưa” đã vượt qua nhiều khó khăn, vất vả. Vậy đâu là những khó khăn mà ngành cần khắc phục và giải pháp nào cho vấn đề này, thưa ông?

TS. Hoàng Đức Cường:

Theo quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt, đến năm 2030, chúng ta phải hoàn thành gần 10.000 trạm quan trắc khác nhau, tuy vậy, đến nay chúng ta mới chỉ đạt được khoảng gần 30% so với quy hoạch. Mặt khác, các trạm quan trắc phân bố không đồng đều, chủ yếu là ở vùng đồng bằng, thuận tiện. Còn những vùng có điều kiện biến động bất thường về khí tượng thủy văn như vùng sâu, vùng xa, ngoài biển... rất thưa.

Mặt khác, đa số các trạm đo vẫn là trạm thủ công đã tạo nên áp lực về nguồn nhân lực ở những trạm này cũng như khó khăn trong truyền tin, thu thập đồng thời tất cả các nguồn tin trong cùng một thời điểm.

“Ở góc độ người làm khí tượng, chúng tôi mong rằng, mỗi cơ quan, đơn vị và người dân hãy cùng chung tay với ngành Khí tượng thủy văn giám sát từng hạt mưa, sử dụng tối ưu và chắt chiu từng giọt nước”.

                                                                       TS. Hoàng Đức Cường                                                                           Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Khí tượng thủy văn

Ngoài ra, nguồn nhân lực của ngành cũng còn hạn chế; khoa học công nghệ về khí quyển, công nghệ dự báo còn nhiều bất cập; các mô hình, công nghệ dự báo của chúng ta chủ yếu là xây dựng trên cơ sở các công nghệ của nước ngoài nên chưa có điều kiện để tối ưu hóa các thông số phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Trước thực trạng đó, ngành khí tượng thủy văn cần hoàn thiện thêm các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động của ngành thực hiện định hướng của Luật Khí tượng thủy văn đã đưa ra: Đầu tư đồng bộ và lấy nguồn nhân lực, sản phẩm khoa học công nghệ là chủ yếu; huy động các nguồn lực phục vụ cho ngành phát triển. Với mục tiêu đó, chúng tôi ưu tiên lựa chọn vùng thiết yếu đầu tiên để kiến nghị đầu tư bổ sung các trạm, đặc biệt là vùng ven biển, vùng sâu.

Cùng đó, chúng tôi tăng cường hợp tác quốc tế để có được những công nghệ, phương pháp khí tượng thủy văn mới hiện đại, sử dụng tối ưu các phương tiện, radar, vệ tinh, mô hình siêu máy tính đã được đầu tư để có thể có được những thông tin dự báo tin cậy nhất, chính xác nhất có thể phù hợp với công tác phòng chống thiên tai trong giai đoạn hiện nay.

Với định hướng như vậy, chúng tôi nghĩ rằng, đào tạo nguồn nhân lực cũng là giải pháp rất quan trọng với nội lực trong nước; đồng thời, phải cử những đoàn cán bộ đào tạo ở nước ngoài, tiên tiến về hệ thống quan trắc hiện đại, thu thập dữ liệu thông tin cũng như là hệ thống xử lý và dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn.

PV: Nhân Ngày Khí tượng thế giới năm nay, ông có thông điệp gì muốn gửi gắm các cấp, các ngành và người dân để cùng chung tay với ngành Khí tượng thủy văn ứng phó với BĐKH và tiết kiệm nguồn nước?

TS. Hoàng Đức Cường:

Mặc dù, công việc đo đếm, quan trắc khí tượng thủy văn chủ yếu là do ngành Khí tượng thủy văn đảm nhiệm, tuy vậy, chúng tôi rất cần sự hỗ trợ tích cực, tối đa của các Bộ, ban, ngành khác cùng với hệ thống chuyên dùng tăng cường quan trắc, đo đạc và chia sẻ số liệu, dữ liệu quan trắc đó cho ngành Khí tượng thủy văn để có được thông tin đầy đủ nhất về từng “hạt mưa” được kiểm đếm.

Trên cơ sở chia sẻ dữ liệu đó, chúng tôi mới phân tích và đưa ra được những bản tin dự báo, cảnh báo; nhất là dự báo các thiên tai liên quan đến nước để không một ai bị bất ngờ trước những cơn lũ lụt, chủ động phòng chống hạn hán. Đặc biệt là có nguồn thông tin dữ liệu đầy đủ, tin cậy, khách quan về nước để chúng ta có thể chia sẻ, sử dụng vì mục tiêu an ninh lương thực, an ninh nguồn nước và giám sát chất lượng nước.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!